Ryx (Ryks) Bronisław Feliks (1837–1914), powstaniec z 1863 r., ziemianin, publicysta. Ur. w Prażmowie (w Grójeckiem), był synem Aleksandra Ksawerego (1803–1863), sędziego pokoju okręgu czerskiego, właściciela Prażmowa oraz Pilaszkowa z przyległościami (w pobliżu Błonia), i Józefy ze Stawiarskich (zm. 1884).
R. uczęszczał do gimnazjum realnego w Warszawie, w l. 1858–9 studiował w akademii rolniczej w Hohenheim pod Stuttgartem. W r. 1862 otrzymał od ojca plenipotencję do zarządzania majątkiem Prażmów. W l. 1862–3 brał udział w zebraniach Tow. Rolniczego w Warszawie, bywał też na naradach w pałacu Andrzeja Zamoyskiego.
Po wybuchu powstania styczniowego zniósł R. pańszczyznę w Prażmowie i przyłączył się do ruchu. Walczył w oddziale Józefa Śmiechowskiego w pow. miechowskim, brał udział w bitwie pod Małogoszczą (24 II), następnie zgodnie z rozkazem Rządu Narodowego z dn. 16 III 1863 sformował dwa oddziały po 100 ludzi, jeden strzelców, a drugi lekkiej jazdy, i dokonał napadu na dwie roty piechoty stojące w Rawie. Akcja się powiodła, R. zdobył broń. Uderzył następnie na magazyn soli w Brzesku (pow. miechowski) i zabrał z kasy 4 935 rb., które przekazał 18 IV 1863 w Krakowie płk. Antoniemu Jeziorańskiemu. Od kwietnia do maja był naczelnikiem woj. lubelskiego. W maju walczył w oddziale Jeziorańskiego, w stopniu majora, i został jego zastępcą. W czerwcu 1863 wszedł w skład Rządu Narodowego w Krakowie.
W marcu 1864 wyemigrował R. do Drezna, a w październiku 1864 do Paryża, skąd załatwiał sprawy spadkowe. Słuchał wówczas wykładów z ekonomii politycznej i filozofii na Sorbonie. W r. 1866 dłuższy czas przebywał w Rzymie. Tymczasem Audytoriat polowy 4 XII 1866 pozbawił R-a wszelkich praw, uznał za zdrajcę i skazał zaocznie na śmierć, a namiestnik F. F. Berg (27 XII) zażądał, aby w razie powrotu lub ujęcia R-a zesłać go do ciężkich robót w kopalniach na 15 lat.
W r. 1870 R. udał się do Galicji, osiadł w Krakowie, gdzie jednak policja nakazała mu opuszczenie miasta. Dopiero dzięki interwencji Alfreda Potockiego pozwolono mu zostać. Początkowo pracował R. w Bibliotece Jagiellońskiej (do r. 1874), a od r. 1876 do r. 1883 wykładał o gospodarstwie wiejskim kobiecym na Wyższych Kursach dla kobiet Adriana Baranieckiego. Współpracował z „Krajem”, robił wyciągi z zagranicznych dzienników i pisał do kroniki miejscowej. Ofiarował 100 złr. na założenie „Nowej Reformy”. W „Bibliotece Rolniczej” opublikował rozprawę pt. Podatki (T. 10: 1869–70). W Krakowie mieszkał R. z matką i prowadził ożywione życie towarzyskie, na urządzanych w jego domu wieczorkach literackich bywali: Michał Bałucki, Adam Bełcikowski, Michał Bobrzyński, Adam Asnyk, z którym był bardzo zaprzyjaźniony. Wraz z Asnykiem jeździł R. do Zakopanego i robili wycieczki w Tatry, a ze Szczawnicy chodzili w Pieniny. Pomimo starań żony o pozwolenie R-owi na powrót do Prażmowa, gdy 1 IV 1884 przekroczył granicę Król. Pol., został aresztowany i osadzony w więzieniu warszawskim. Dzięki wpłaconej przez żonę kaucji 50 tys. rb. (na sumę tę został zaciągnięty dług hipoteczny na Prażmów), R. uzyskał zezwolenie na zamieszkanie, pod nadzorem policyjnym, w swoim majątku, a później po wielu staraniach całkowite ułaskawienie. Odbudowany przez ojca kościół w Prażmowie ozdobił wysoką wieżą służącą za dzwonnicę. R. był członkiem licznych stowarzyszeń, w Krakowie: Tow. Gospodarczo-Rolniczego w l. 1874–86, Tow. Przyjaciół Oświaty, Tow. Dobroczynności (był radcą działu gospodarczego), Tow. Muzycznego, Tow. Rybackiego oraz w Paryżu Tow. Historyczno-Literackiego. Pod koniec życia spisał Wspomnienia z lat dziecinnych, młodości i starości (B. Narod.: rkp. 8807), zawierające głównie uwagi i sprostowania do pamiętników Antoniego Jeziorańskiego, dotyczących powstania styczniowego. R. zmarł 21 II 1914 w Prażmowie i tam został pochowany.
Z małżeństwa (6 X 1861) z Izabelą z Kropiwnickich (zob. Ryx Izabela) miał R. troje dzieci: Bronisławę (ur. 1862), żonę Władysława Apoznańskiego, absolwentkę Instytutu Pedagogicznego w Warszawie, Jerzego (zob.) i Jadwigę (ur. 1868), zamężną Omińską.
Estreicher w. XIX, I 103; Słown. Geogr., (Prażmów); Borkowski-Dunin J., Rocznik szlachty polskiej, Lw. 1883 s. 655; Uruski, XV; Żychliński, II 293, 294; – Kras J., Wyższe Kursy dla kobiet im. A. Baranieckiego w Krakowie, 1868–1924, Kr. 1972 (błędne daty); Szypowska M., Asnyk znany i nieznany, W. 1971; – Cederbaum, Wyroki Audytoriatu; Dok. władz cywilnych; Dok. Wydz. Wojny; Prendowska J., Moje wspomnienia, Kr. 1962; Szematyzmy Król. Galicji 1874–8; – B. Narod.: rkp. 8807.
Red.