Jakub z Kleparza (ok. 1484–1553), rektor Akad. Krak., profesor teologii, kanonik kapituły katedralnej. Pochodził z mieszczańskiej rodziny Friedlów (zlatynizowane Fredolicius), która współcześnie wydała kilku innych mistrzów uniwersyteckich, m. in. Jakuba (młodszego), doktora medycyny i kanonika łowickiego, oraz Marcina, w l. 1545–7 docenta Wydziału Filozoficznego. Po studiach uniwersyteckich w l. 1497–1503 i uzyskaniu z początkiem 1504 r. mistrzostwa sztuk wyzwolonych, rozpoczął J. wykłady na Wydziale Artium, przechodząc kolejno wszystkie szczeble urzędowej hierarchii od docentury bezpłatnej (1504–7) poprzez kolegiaturę mniejszą (1507–14) aż do członkostwa Kolegium Większego (1515), którego prepozyturę sprawował w r. 1523. W tym też czasie dwukrotnie w półr. zim. 1515 i 1521 r. piastował godność dziekana wydziału. Poświęciwszy się ok. r. 1520 studiom teologicznym, w kwietniu 1524 r. podjął wykłady jako bakałarz-kursor, a od października 1528 jako sentencjariusz, uzyskując w r. 1530 doktorat teologii i w r. n. (17 XII 1531) licencjaturę. Już wcześniej osiągnął pierwsze godności kościelne: w październiku 1526 r., po śmierci Jakuba z Iłży starszego, kanonię św. Floriana, w dwa lata później, 13 III 1528 r., przy poparciu bpa P. Tomickiego, penitencjarię katedry krakowskiej; w kościele Św. Floriana w r. 1534 doszedł po Michale z Wrocławia do godności dziekana. Wysoko oceniane przez współczesnych zdolności oratorskie oraz wiedza teologiczna zapewniły J-owi nominację (19 III 1535) na opróżniony po Jakubie ze Lwowa urząd kaznodziei katedralnego. Powołany w r. 1541 na miejsce zmarłego Stanisława Biela z Łowicza do kapituły krakowskiej, mimo trapiącej go choroby i ciążących obowiązków uniwersyteckich, dla których usiłował kilkakrotnie w l. 1541–2 zrezygnować z kaznodziejstwa (ostatecznie ustąpił zeń dopiero 9 XII 1544 na rzecz Leonarda z Wyszogrodu), rozwinął ożywioną działalność jako jeden z głównych przedstawicieli konserwatywnej grupy teologów zwalczających wszelkie przejawy wyznaniowego liberalizmu na terenie diecezji krakowskiej. Tak więc już w r. 1534 wszedł w skład komisji powołanej przez P. Tomickiego do zbadania sprawy Jakuba z Iłży młodszego, w lutym 1544 r. został delegowany, wraz z S. Hozjuszem, celem upomnienia Leonarda Słończewskiego za podawanie przez tegoż w wątpliwość niektórych ceremonii kościelnych, w r. 1547 reprezentował kapitułę na synodzie diecezjalnym, wreszcie w grudniu został, obok Piotra Myszkowskiego i Zygmunta ze Stężycy, wyznaczony do ocenzurowania „Konfesji” Hozjusza. Najwyraźniej jednak zamanifestował swą nieprzejednaną postawę w l. 1549–54 w głośnym sporze z S. Orzechowskim, przez którego był namiętnie atakowany tak w listach, jak i później w „Fidelis subditus” za prowadzoną przeciw jego małżeństwu kampanię, a zwłaszcza ogłoszony w tej sprawie traktat Adversus matrimonium et scripta Stanislai Orzechowski. Orzechowski zarzucał mu również odpowiedzialność za uwięzienie innego księdza apostaty, Walentego z Krzczonowa. Zdecydowany zwolennik scholastyki, czemu dał wyraz tak w wygłaszanych prelekcjach, jak zainteresowaniach czytelniczych, również jako czterokrotny rektor i podkanclerzy Akademii w l. 1549/50–52, występował J. energicznie za przywróceniem odrzuconych ćwiczeń arystotelesowskich, które głównie za jego sprawą wprowadzono ponownie do programu w r. 1550. Uprzednio w r. 1539 pełnił obowiązki seniora Bursy Jeruzalem i z tego tytułu popadł w ostry zatarg z Erazmem Ciołkiem.
W gronie współczesnych mistrzów należał J. niewątpliwie do uczonych starego pokroju, nieufnych wobec nowych prądów, jakie pod wpływem humanizmu nurtowały współczesną myśl teologiczną. Sławiony przez całą plejadę pisarzy od Leonarda Coxe’a do Łukasza Górnickiego tak za swą erudycję, jak i talent kaznodziejski, zwłaszcza w jęz. polskim, popularność zdobył przede wszystkim uczynnością i życzliwością, i to nie tylko w kręgu starszyzny uniwersyteckiej (był m. in. egzekutorem testamentów Stanisława z Kleparza, Andrzeja Burcharda, Stanisława Biela, Jana Koffmana, Marcina Biema) i kanoników katedralnych (do jego przyjaciół zaliczali się S. Borek i M. Bedleński), ale i młodszych magistrów, m. in. Benedykta z Koźmina (którego był mistrzem), Jana z Trzciany i Szymona Maryciusza. Zmarł 9 III 1553 r. Jeszcze za życia ustanowił kilka fundacji na rzecz uniwersytetu i kapituły Św. Floriana. Sporą bibliotekę, głównie teologiczną, zapisał w r. 1552 Kolegium Większemu, część książek przeznaczając do zbiorów Kolegium Mniejszego.
Różnym od wspomnianego tu J-a starszego był jego imiennik Jakub z Kleparza młodszy, syn Andrzeja, immatrykulowany w Uniw. Krak. w r. 1500. Po ukończeniu studiów filozoficznych i promocji na magistra artium w półr. zim. 1509 r. przez trzy lata (do stycznia 1510) wykładał na tymże wydziale jako extraneus. Być może rozpoczął również w Krakowie studia lekarskie; doktorat medycyny przywiózł jednak z Włoch, skąd wrócił do Krakowa w jesieni 1519 r. Jak się zdaje, nie przeprowadził nostryfikacji dyplomu w uniwersytecie ani nie inkorporował się do wydziału. W późniejszych źródłach występuje jako kanonik łowicki i proboszcz w Skierniewicach.
Łętowski, Katalog bpów krak., III 129; Wisłocki W., Incunabula typographica bibliothecae Universitatis Jagellonicae Cracoviensis…, Cracoviae 1900 s. 186–87 (s. v. Friedel oraz rec. A. Chmiela w „Kwart. Hist.” 1901 s. 384); – Barycz, Historia UJ, s. 420–1 i passim; Fijałek J., Studia do dziejów Wydziału Teologicznego Uniw. Krak., Kr. 1899 s. 18; Karbowiak A., Obiady profesorów Uniw. Krak. w XVI i XVII w., Kr. 1900 s. 42; Wisłocki W., Z przeszłości Uniw. Krak. Wisnka-Wistka, „Przegl. Powsz.” T. 4: 1888 s. 344–5 i passim; Wotschke T., Geschichte d. Reformation in Polen, Leipzig 1911 s. 51; – Acta rectoralia, I nr 2174 i n., II nr 35 i n.; Cod. Univ. Crac., IV–V (wg indeksu); Conclusiones Univ. Crac., s. 390 i n.; Górnicki Ł., Dworzanin, Kr. 1928 s. 215; Hosii Epistolae, I 219, 421, II 141, 315; Korespondencja Sz. Marycjusza, Wyd. S. Kot., Kr. 1929 s. 130, 133; Liber diligentiarum s. 405 (wg indeksu); Orichoviana, s. 57, 284, 286; Statuta i matrykuły Wydziału Teologicznego Uniw. Jag. z XVI w., Wyd. J. Szujski, „Arch. do Dziej. Liter.” T. 1: 1878 nr 3 s. 21; Statuta nec non liber promotionum, s. 437; Ustawy Bursy Krakowskiej „Jeruzalem”, Wyd. A. Karbowiak, „Arch. do Dziej. Liter.” T. 6: 1890 nr 3 s. 129–40; – Arch. UJ: rkp. nr 63 s. 75–6, nr 69 s. 65, nr 76 s. 281, nr 265 s. 156; B. Jag.: rkp. 242 k. 29–31, Zapiska Marcina Biema z Olkusza na Inc. 2697 z l. 1515–31; Arch. Kapit. Krak.: Acta act., III k. 29, 124, 395, 396, 424, IV k. 20, 21, 235, 236, 242.
Leszek Hajdukiewicz