INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jan Skarbek h. Abdank  

 
 
ok. 1710 - 1772-01-27
Biogram został opublikowany w latach 1996-1997 w XXXVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Skarbek Jan h. Abdank (ok. 1710–1772), kasztelan inowrocławski. Był synem woj. łęczyckiego Franciszka (zob.) i jego pierwszej żony Franciszki z Kadzidłowskich.

Zapewne jeszcze w czasach Augusta II ojciec przekazał S-kowi star. tuszyńskie w pow. piotrkowskim. Ponownie zgody na tę cesję udzielił August III 26 II 1734. W styczniu 1733 S. był marszałkiem sejmiku przedsejmowego województw kujawskich w Radziejowie. Na sejm konwokacyjny 1733 r. posłował już z woj. łęczyckiego. Wraz z ojcem opowiedział się po stronie saskiej, nie uczestniczył jednak w podwójnej elekcji. Przypuszczalnie dopiero z początkiem 1734 r. przystąpił do prosaskiej konfederacji warszawskiej Antoniego Ponińskiego. Jako konsyliarz woj. łęczyckiego uczestniczył 24 I 1735 w radzie tejże konfederacji.

S. posłował z woj. łęczyckiego na sejmy 1744, 1746 i 1754 r. Od r. 1745 występował z tytułem szambelana Augusta III. W r. 1748 wybrano go na komisarza z woj. łęczyckiego do Trybunału Skarbowego. Na sejmach z l. 1754 i 1758 polecany był z braćmi przez posłów łęczyckich łasce królewskiej. Był jednym z pretendentów do poselstwa na sejmiku łęczyckim 24 III 1761, lecz wycofał swą kandydaturę, prawdopodobnie pod naciskiem dworu. W toczącej się w województwach kujawskich rywalizacji między prosaskim stronnictwem Dąmbskich a «familią» Czartoryskich zaangażował się po stronie «familii» i razem z Moszczeńskimi starał się nie dopuścić do wyboru na urzędników ziemskich stronników dworu. Marszałkował 7 IV 1763 sejmikowi woj. brzeskiego kujawskiego, na którym przeprowadzono elekcję kandydatów do ziemstwa tegoż województwa. Wobec rozdwojenia przedkonwokacyjnego sejmiku radziejowskiego 6 II 1764 S. wziął udział w obradach sejmiku zorganizowanego przez stronników «familii»: woj. inowrocławskiego Andrzeja Zamoyskiego i ekspodskarbiego Antoniego Kossowskiego; podczas obrad wybrany został na sędziego kapturowego woj. brzeskiego kujawskiego i na posła woj. inowrocławskiego na konwokację. Na sejmie konwokacyjnym wyznaczono go na członka komisji do star. kolskiego. Konstytucję sejmu konwokacyjnego S. podpisał z zastrzeżeniem, by przyjęto sposób obierania posłów taki, jaki uchwalono względem deputatów oraz, by wynaleziono sprawiedliwy sposób rozdawania «chleba dobrze zasłużonym». W czasie elekcji z 7 IX 1764 oddał swój głos na Stanisława Poniatowskiego z woj. brzeskim kujawskim. Poparcie dla Czartoryskich i samego elekta przyniosło mu 14 XII 1764 nominację na kasztelana inowrocławskiego. Za tę godność dziękował królowi sejmik kujawski «boni ordinis» 9 IX 1765. W l. 1764–6 S. wyraźnie zabiegał o przychylność Stanisława Augusta. M.in. uzyskał jego zgodę na przeniesienie (czasowe?) jakichś akt grodzkich z Brześcia Kujawskiego do Włocławka.

Na przedsejmowym sejmiku radziejowskim z 26 VIII 1766 S. przyjął przysięgę ziemstwa inowrocławskiego i wystąpił z obszernym projektem reform. Godząc się na rozwiązanie konfederacji, zdecydowanie opowiadał się za głosowaniem większością i za tajnością głosowania. Odrzucił możliwość przyznania jakichkolwiek praw politycznych dysydentom, krytykując przy tym ekonomiczną argumentację zwolenników równouprawnienia różnowierców. Proponował zlikwidowanie Komisji Wojskowej oraz przywrócenie władzy hetmanów, z wyłączeniem jednak spod ich kompetencji nowych oddziałów sformowanych po ewentualnej aukcji wojska. Uprawnienia Komisji Wojskowej przejąć by miała Komisja Skarbowa; jej członkowie powinni jednak być wybierani na sejmikach. Województwa miałyby też objąć kontrolę nad nowymi oddziałami wojskowymi, finansowanymi z solnego podatku konsumpcyjnego oraz z dochodów z dóbr królewskich. Jako panaceum na problemy ekonomiczne proponował bojkot handlu z Gdańskiem oraz ograniczenie zbytku. Projekt S-ka został dołączony do instrukcji dla posłów kujawskich. S. uczestniczył w obradach sejmu 1766 r. Wypowiadał się tam za głosowaniem większością. W sporze o kompetencje Komisji Skarbowej proponował 29 X t.r. uchwalenie podatków wg przedstawionych przez nią projektów; opowiedział się przy tym za odsunięciem na przyszłość Komisji od inicjatyw ustawodawczych. Dn. 29 V 1767 podpisał wprawdzie w Radziejowie akt partykularnej konfederacji radomskiej, ale nie odgrywał w niej żadnej roli. W okresie konfederacji barskiej zachowywał wierność Stanisławowi Augustowi.

W r. 1744 S. odkupił od swoich braci Władysława i Wojciecha ich części leżące w pow. przedeckim dóbr izbickich (miasto Izbica, 6 wsi i dwa młyny). W r. 1754 lokował w sąsiedztwie Izbicy miasto Nową Izbicę, na co uzyskał przywilej Augusta III zezwalający na targi, jarmarki, zwolnienie z podatków oprócz pogłównego. Miasto otrzymało prawo magdeburskie oraz samorząd z burmistrzem. Rozbudowa miasta dokonana przez S-ka uważana była wówczas za wzorową, co podkreślił w r. 1765 sejmik radziejowski, zwalniając Izbicę z czopowego. W r. 1746 zakupił S. za 88 tys. złp. dobra Otoczna, Chwałkowice i połowę Węgierek w pow. pyzdrskim. W r. 1748 dostał dożywocie na królewszczyźnie Szamborowo w pow. gnieźnieńskim, a w r. 1750 otrzymał po ojcu królewszczyzny: Świętosławice, Sarnowo i Skaszyn w pow. przedeckim. S. był też po ojcu właścicielem Drobina w pow. płockim. Zostawił dobra mocno zadłużone. Zmarł 27 I 1772, został pochowany 8 II t.r. w Brdowie (?).

S. był żonaty dwukrotnie: jego pierwszą żoną (od r. 1746) była Anna z Gajewskich (zm. 5 II 1759 w Izbicy), drugą (od 13 IX 1760) Konstancja von Bruchenthal. Z drugiego małżeństwa pozostawił synów: Eugeniusza, Michała, oficera w powstaniu kościuszkowskim, który zginął podczas starcia z Prusakami pod Włocławkiem, i Kaspra (1763 – przed 1824), ojca Fryderyka (zob.).

Bratanek Karol Euzebiusz (2. poł. XVIII w.), syn Władysława (zm. 1761), generała majora wojsk kor., i Józefaty z Gomolińskich, córki Karola (zob.) został 20 VII 1784 szambelanem królewskim, 18 VII 1791 otrzymał Order św. Stanisława. Posłował z ziemi sochaczewskiej na sejm grodzieński w r. 1793, był na nim wyznaczony do Komisji Policji Kor. Z małżeństwa z Teklą z Byszewskich, córką generała lejtnanta Arnolda (zob.), pozostawił córkę Emilię, zamężną za Leonem Grabowskim (zm. 1865), synem Stanisława (zob.).

 

Estreicher; Zedier J. H., Grosses vollständiges Universal-Lexikon, Leipzig–Halle 1744 XLI 1230; Niesiecki; Żychliński, XXV 108; Urzędnicy, VI/2; – Dorcz K., Izbica Kujawska. Herb miasta, Izbica Kujawska 1994 s. 5; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1911 II; Kosman M., Izbica Kujawska – przeszłość i teraźniejszość, „Roczn. Wielkopolski Wschodniej” T. 2: 1974 s. 25; Rostworowski E., Legendy i fakty XVIII wieku, W. 1963; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 II; Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, W. 1979; Szczygielski W., Konfederacja barska na Kujawach (1768–1772), „Ziemia Kujawska” T. 5: 1978 s. 22; – Diariusze sejmowe z w. XVIII, II–III; Diariusz Sejmu Walnego Ordynaryjnego […] 1766, W. [1767] k. 660; Matuszewicz, Diariusz; Pawiński A., Dzieje ziemi kujawskiej…, W. 1888 V; Teki Dworzaczka (CD-ROM), Kórnik 1996; Vol. leg., VII 89, 189, 254; – „Kur. Pol.” 1759 nr 8, 1760 nr 39; – AGAD: grodz. przedeckie inskrypcje 88 k. 40–41v., 119v.–120, 230v., grodz. brzeskie oblaty, I, T. 2 k. 695, Sigillata, t. 27 s. 150; B. Czart.: rkp. 685 s. 240–250 (listy S-ka) rkp. 3844 nr 81, 106, rkp. 3849 nr 97, rkp. 3851 nr 12; – Bibliogr. dot. Karola Skarbka: Iłowajski D., Sejm grodzieński roku 1793, P. 1872; Kądziela Ł., Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej, W. 1993; Kornatowski W., Kryzys bankowy w Polsce 1793 roku, W. 1937; Tokarz W., Rozprawy i szkice, W. 1959; Wąsicki J., Konfederacja targowicka i ostatni sejm Rzeczypospolitej z 1793 roku, P. 1952; – Magier, Estetyka Warszawy; Korespondencja Jana Śniadeckiego, Wr. 1954 II; Sievers J. J., Jak doprowadziłem do drugiego rozbioru Polski, W. 1992; Tajna korespondencja z Warszawy do Ignacego Potockiego 1792–1794, W. 1961; Vol. leg., X; – Mater. Red. PSB: Życiorys Karola Skarbka oprac. przez Ewę Zielińską.

Jarosław Dumanowski i Jerzy Dygdała

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Karol Gomoliński

XVIII w. - XVIII w. agent polityczny
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Franciszek Karpiński h. Korab

1741-10-04 - 1825-09-16
poeta
 

Hugo Kołłątaj (Kołłontay)

1750-04-01 - 1812-12-28
filozof
 

Jan Chrzciciel Lampi (starszy)

1751-12-31 - 1830-02-16
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 
 

Józef Ankwicz

poł. XVIII w. - 1794-05-09
targowiczanin
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.