INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jerzy Szornel (Šornel, Schornel, Szornell) h. Dołęga  

 
 
Biogram został opublikowany w XLVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2012-2013.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szornel (Šornel, Schornel, Szornell) Jerzy h. Dołęga (1637–1702), jezuita, kapelan wojskowy, rektor kolegium w Kamieńcu Podolskim, redemptor.

Ur. 23 III w Popkowicach (woj. lubelskie), był drugim synem Jerzego (zob.), sędziego ziemskiego lubelskiego, i jego pierwszej żony Zofii (zm. 1641), córki Jerzego Gano ze wsi Gany w ziemi chełmskiej. Miał starszego brata Jana i młodszego Aleksandra.

S. ukończył gimnazjum jezuickie w Lublinie i 13 X 1653 wstąpił do zakonu jezuitów w Krakowie, gdzie odbył dwuletni nowicjat. W czasie «potopu» szwedzkiego w r. 1655 schronił się w południowych Czechach i ukończył seminarium nauczycielskie w miejscowości Jindřichův Hradec (Neuhaus) pod kierunkiem jezuity, historyka i pisarza czeskiego Bohuslava Balbina (Balbinusa). W r. 1657 rozpoczął studia filozoficzne w Pradze, które kontynuował w l. 1658–60 w kolegium w Kaliszu. Praktykę nauczycielską odbył w l. 1660–2 w Poznaniu, ucząc gramatyki i syntaksy, a następnie w l. 1662–6 studiował tamże teologię. Dn. 2 VI 1665 przyjął święcenia kapłańskie. Po rocznym studium duchowości i prawa zakonnego (tzw. trzeciej probacji) w Jarosławiu, kierował jako minister sprawami gospodarczymi w domu profesów w Krakowie (1667–9) i w r. 1668 złożył tam ostatnie śluby zakonne. W l. 1669–72 pełnił obowiązki ministra w kolegium w Poznaniu, a 21 II 1672 został mianowany rektorem kolegium w Kamieńcu Podolskim.

Po przybyciu do Kamieńca rozpoczął S. porządkowanie spraw gospodarczych we wsiach należących do kolegium oraz kontynuował budowę jezuickiego kościoła. Wezwany do Krakowa na kongregację prowincji, 20 VI t.r., obawiając się zajęcia Kamieńca przez zbliżającą się armię turecką, zabrał ze sobą dwie skrzynie z najcenniejszymi książkami i aparatami liturgicznymi i zdeponował je we Lwowie; trzecią skrzynię z dokumentami nakazał ukryć w Janowie koło Trembowli. Wracając z Krakowa, już po poddaniu się Kamieńca (26 VIII), zatrzymał się w Przemyślu, a w listopadzie przebywał w Janowie u podstolego nowogrodzkiego (siewierskiego) Jana Marcina Bogusza. W r. 1673, zarządzający Kamieńcem bejlerbej Halil (Chalil) pasza, dla uspokojenia nastrojów społecznych w podbitym mieście, zezwolił S-owi na powrót; sugerował podobno, że S. mógłby zostać bp. kamienieckim. Przydzielił mu najbardziej uszkodzony kościół przyszpitalny św. Katarzyny i nakazał naprawę jego dachu w ciągu trzech dni. S. odprawiał nabożeństwa i opiekował się jeńcami, a znając język turecki pośredniczył w kontaktach z nowymi władzami. Gdy kościół św. Katarzyny zajęto na stajnię dla koni wezyrskich, przeniósł się do drewnianej cerkwi unickiej św. św. Piotra i Pawła, położonej poza centrum miasta.

Po jesiennej ofensywie w r. 1674 króla Jana III Sobieskiego na Podole i osłabieniu pozycji tureckich S. przeniósł się w r.n. do Lwowa, skąd opiekował się pozostającymi w granicach Rzpltej majątkami kolegium kamienieckiego na Pokuciu; pełnił też w l. 1676–7 obowiązki prefekta szkół i kaznodziei w Lublinie. W lipcu 1677 prowincjał jezuitów Stanisław Branicki, na prośbę rady senatu, skierował S-a na pogranicze, by zorganizował akcję wykupu (redempcji) i wymiany polskich jeńców; z Janowa prowadził S. zbiórkę funduszy na ten cel. Finansowo był wspierany m.in. przez hetmana polnego kor. Stanisława Jana Jabłonowskiego, a angażując również własne środki, popadł w długi, których nie mógł spłacić do końca życia. Gdy poseł polski w Stambule, woj. chełmiński Jan Gniński, uzyskał t.r. ferman nakazujący Halil paszy oddanie katolikom w Kamieńcu jednej świątyni (nie zajętej jeszcze na meczet), dopilnował S. na początku r. 1679 zwrotu kościoła św. Katarzyny; przy pomocy mieszczan przywrócił go dla kultu religijnego. W l. 1679–82 prowadził działalność misyjną między okupowanym Kamieńcem i Janowem, był tłumaczem i rozjemcą strony polskiej z turecką oraz kontynuował zbiórkę pieniędzy na wykup jeńców. Prawdopodobnie pod koniec r. 1681 uczestniczył w wymianie 89 jeńców polskich na tyluż tureckich. T.r. w spisie ludności Kamieńca Turcy zarejestrowali go na czele społeczności polskiej. Wskutek podejrzeń o szpiegostwo w r. 1683 ponownie utracił S. kościół św. Katarzyny; uwięziony i osądzony przez sąd wezyrski w Adrianopolu, spędził tam rok w więzieniu, po czym został uniewinniony i odesłany do Kamieńca. W r. 1685 pełnił obowiązki wędrownego misjonarza na Podolu, ponieważ nowy bejlerbej Mustafa Silahdar polecił rozebrać m.in. budowle jezuickie. Skierowany następnie do Janowa, od r. 1686 ponownie współpracował z hetmanem (już wielkim kor.) Jabłonowskim w wykupie jeńców. W styczniu 1687 pisał do króla Jana III w sprawie przyspieszenia wymiany tzw. «więźniów bejleckich», przetrzymywanych w stambulskim więzieniu «Beylik», którą S. miał przeprowadzić w porozumieniu z Sarym Husejnem paszą, bejlerbejem kamienieckim; doszło do niej dopiero w październiku 1688.

W lutym 1688 trynitarze ze Lwowa uzyskali zgodę bejlerbeja na prowadzenie wykupu więźniów i przejęli inicjatywę w tej dziedzinie, natomiast S., po krótkim pobycie w Jarosławiu, gdzie pełnił obowiązki spowiednika i kaznodziei, wrócił w r. 1689 do pracy misyjnej na Podolu. W kwietniu 1691 prowadził misje wielkanocne w Załoźcach, Złoczowie, Złotnikach i Podhajcach. Na prośbę woj. kijowskiego Marcina Kątskiego wyjechał jesienią t.r. jako kapelan do polskiej załogi wojskowej w Suczawie, lecz już w październiku z powodu choroby musiał wrócić do Lwowa. W 2. poł. r. 1692 dołączył do grupy jezuickich misjonarzy w Jassach w Mołdawii. Na prośbę króla Jana III objął w poł. r. 1693 funkcję kapelana załogi nowo wzniesionego Okopu Góry Świętej Trójcy (później Okopy Świętej Trójcy); wewnątrz warowni zbudował dla żołnierzy kościółek p. wezw. Świętej Trójcy. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, wrócił w r. 1696 do zajęć misyjnych w Janowie i Kamieńcu. Utrzymując dobre stosunki z kolejnym bejlerbejem Kahremanem Mustafą paszą, wspierał w dalszym ciągu akcję wykupu jeńców; w listopadzie 1697 doprowadził do uwolnienia ponad trzystu osób.

Po zawarciu pokoju w Karłowicach, 26 I 1699, towarzyszył S. polskim komisarzom wyznaczonym do przejęcia Kamieńca; 4 VIII t.r. został wysłany z obozu pod Żwańcem do Kahramana paszy dla uzgodnienia warunków transportu wycofującej się tureckiej załogi miasta. Dn. 22 IX odprawił mszę dziękczynną w Okopach Świętej Trójcy, po której wojsko polskie ruszyło do opuszczanej przez Turków twierdzy, oraz uczestniczył jako tłumacz w przekazaniu Kamieńca Polakom. Objął ponownie funkcję rektora tamtejszego kolegium, gdyż jezuici utrzymali w mocy nominację S-a z r. 1672. W jego imieniu Adam Frykacz odzyskał dawne pomieszczenia kolegium i przygotował do zamieszkania. Dn. 25 IX 1699 dokonał S. rekoncyliacji kaplicy jezuickiej oraz wziął udział w rekoncyliacji katedry i przejęciu władzy przez administratora diec. kamienieckiej, bp. Jana Dłużewskiego. Otwarcie domu zakonnego nastąpiło 13 XI t.r. i z tej okazji wydano panegiryk ku czci Kątskiego „Illustrissimi Domini Martini Kątski [...] ad perennem saeculorum memoriam” (Leopoli 1699), którego autorstwo przypisuje się S-owi. W r. 1700 zajmował się S. odbudową jezuickich majątków i kolegium; po odgruzowaniu kościoła umieścił w nim kamienne ołtarze. Na początku stycznia 1702 pojechał do Lwowa i w drodze powrotnej zmarł 31 I 1702 w Dymidowie nad Dniestrem, w domu wykupionego wcześniej z niewoli Pawła Nitowskiego. Został pochowany w podziemiach kościoła jezuickiego we Lwowie. W lwowskiej katedrze ormiańskiej nabożeństwo żałobne odprawił bp Wartan Hunanian, wdzięczny S-owi za wykupienie z tureckiej niewoli wielu Ormian.

 

Brown, Bibl. Pisarzów; Enc. wiedzy o jezuitach; Kozerska H., Stummer W., Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, W. 1963 I; Niesiecki, VIII; – Finkiel L., Okopy Świętej Trójcy, Lw. 1899 s. 36–8, 42; Grzebień L., Misyjna działalność jezuitów z kolegium w Kamieńcu Podolskim, w: Pasterz i twierdza. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Olszańskiemu, ordynariuszowi diecezji w Kamieńcu Podolskim, Red. J. Wołczański, Kr.–Kamieniec Podolski 2001 s. 44–6; Guilhermy de E., Ménologe de la Compagnie de Jésus. Assistance de Germanie, S. 2, Paris 1899 cz. 1 s. 134–5; Kołodziejczyk D., Ejalet kamieniecki 1672–1699, W. 1994; Król-Mazur R., Miasto trzech nacji. Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Kr. 2008; Marcinek R., Okopy Świętej Trójcy, „Teka Kom. Urban. i Architektury” T. 27: 1995 s. 222; Nowak E., Rys dziejów duszpasterstwa wojskowego w Polsce, 968–1931, W. 1932 s. 69; Patrignani G. A., Boero G., Menologio di pie memorie d’alcuni religiosi della Compagnia di Gesù, che fiorirono in virtù e santità, raccolte dal 1538 al 1728, Roma 1859 I 350–1; Pelczar R., Jezuici w Kamieńcu Podolskim (1608–1773), w: Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, Red. F. Kiryk, Kr. 2000 I 196–8, 200, 208; Rolle J. A., Zameczki podolskie na Kresach Multańskich, W. 1880 s. 284; Sroczyńska J., Nieznane dzieje budowy klasztoru i kościoła zakonu jezuitów w Kamieńcu Podolskim, w: Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, Red. F. Kiryk, Kr. 2005 II 265–7; Załęski, Jezuici, III, IV; Załęski S., Jezuici we Lwowie, Lw. 1880 s. 71, 83, 92, 94–5; – Chomętowski W., Dziennik Jana Stanisława Jabłonowskiego. Cz. 1, 1694–95, W. 1865 s. 78; Historia Residentiae Walcensis Societatis Jesu ab anno 1618. Geschichte der Jesuitenresidenz in Wałcz, Wyd. M. Rohwerder, Köln 1967 s. 118–19; Orłowski A., Zebranie wszystkich redempcji..., W. 1783 s. 3–6 (jako Xornet); Pułaski F., Źródła do poselstwa Jana Gnińskiego, woj. chełmińskiego, do Turcji w latach 1677–78. Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Muzeum Konstantego Świdzińskiego, W. 1907 XX–XXII; – AGAD: Arch. Publ. Potockich, sygn. Pol. 13 nr 23 poz. h, i, j; Arch. Rom. S.I.: sygn. Pol. 13–20, 22 (katalogi trzyletnie, 1655–1700), sygn. Pol. 44–45 (katalogi roczne, 1654–1702), sygn. Pol. 54 f. 222 (Annuae Collegii Lublinensis), sygn. Pol. 57 f. 15 (Historia Collegii Camenecensis), sygn. Pol. 69 f. 58–9 (nekrologi), Congregationes 78 f. 180–90v (Kongregacja z r. 1672); B. Czart.: rkp. 1376 k. 585, rkp. 1949; B. Kórn.: rkp. 1216; B. Ossol.: rkp. 954; Nationalbibliothek w Wiedniu: rkp. 11988 k. 362, 365–6, 392, 396–7, 466, 495, 505, 512 (Historia Collegii Leopoliensis); – Mater. Red. PSB: Biogram S-a, autorstwa Bronisława Natońskiego i Ignacego Szornela.

Ludwik Grzebień

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Kazimierz Stanisław Stecki h. Radwan

między 1661 a 1678 - październik 1748
kasztelan kijowski
 

Krzysztof Antoni Szembek

1667-03-25 - 1748-07-06
prymas Polski
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.