Paszkowski Józef Edmund (1817–1861), poeta, tłumacz. Ur. 3 I w Warszawie, był synem Dominika, oficera w sztabie księcia Józefa Poniatowskiego, potem zarządcy dóbr Poniatowskich Jabłonna koło Warszawy, i Anny z Niemojew_;skich, bratem Franciszka (zob.). Starannie wychowany, wyniósł z domu dobrą znajomość języków obcych. Po ukończeniu Wojewódzkiej Szkoły Pijarów w Warszawie rozpoczął aplikację w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych; w r. 1834 podjął pracę w Wydziale Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W r. 1836 był członkiem Komisji Egzaminacyjnej przy Okręgu Naukowym Warszawskim, a w r. 1848 sekretarzem kursów pedagogicznych i Komitetu Egzaminacyjnego. W ciągu dwudziestopięcioletniej pracy w administracji szkolnictwa doszedł do rangi asesora kolegialnego. Równolegle do zajęć urzędniczych rozwijał twórczość literacką. Wiedza zdobyta w szkole, podbudowana później gruntownymi i systematycznymi studiami własnymi nad literaturą francuską, niemiecką, a zwłaszcza angielską, nadto zdolności i zamiłowania literackie uczyniły z P-ego przede wszystkim znakomitego tłumacza. Debiutował w r. 1840 przekładem fragmentu dramatu V. Hugo „Hernani” („Pam. Sceny Warsz.”), następnie opublikował w „Bibliotece Warszawskiej” przekłady J. W. Goethego (fragmenty z „Fausta”, 1841), F. Schillera („Don Carlos”, 1842), G. Byrona (1842: „Manfred”, „Kain”). Próbował też pisać poezje oryginalne, ale bez większego powodzenia. W wierszach tych (Wiara, Mularz, Rekolekcja i in.), drukowanych w „Bibliotece Warszawskiej”, a następnie zebranych w Poezjach tłumaczonych i oryginalnych (W. 1842), zdaniem A. Tyszyńskiego – była «w ogólności nieraz myśl głębsza, pewna strojność wiersza, lot wyższy, niekiedy też pewna proza, pewny bezszyk i męt wyobrażeń, w dykcji rozwlekłość».

Odtąd P. zajął się wyłącznie działalnością translatorską, którą uprawiał przez całe życie. Interesowały go przede wszystkim arcydzieła literatury światowej: G. E. Lessinga, Goethego, Byrona, W. Shakespeare’a. W wyniku rzetelnej, wieloletniej pracy przyswoił literaturze polskiej trzynaście najpopularniejszych dramatów Shakespeare’a, z czego dziesięć: „Juliusz Cezar”, „Romeo i Julia”, „Makbet”, „Koriolan”, „Kupiec wenecki”, „Otello”, „Król Lir”, „Król Ryszard III”, „Burza” i „Hamlet”, ukazało się w l. 1856–62 na łamach „Biblioteki Warszawskiej”, pozostałe trzy: „Król Henryk IV”, „Figle kobiet” („The Merry Wives of Windsor”), „Ugłaskanie sekutnicy”, wyszły drukiem w dalszych latach po śmierci P-ego. Tłumaczenia te, uznane za najlepsze z ówczesnych, razem z przekładami Stanisława E. Koźmiana i Leona Ulricha, stały się podstawą do pierwszego polskiego zbiorowego wydania „Dzieł dramatycznych” Shakespeare’a, które ukazało się w Warszawie w l. 1875–7 pod redakcją Józefa I. Kraszewskiego. Przekłady P-ego znalazły się również w wielu późniejszych edycjach dramatów Shakespeare’a. Liczne edycje świadczą zarówno o wysokiej randze przekładów P-ego, jak też o ich wartości literackiej. Równie żywotne okazały się one na scenie i do dzisiaj są wystawiane; najczęściej były grane „Hamlet”, „Otello” i „Król Lir”. Zwłaszcza przekład „Hamleta” dotąd wytrzymuje konkurencję z późniejszymi spolszczeniami. Błędnie przypisywano P-emu przekład trzytomowej edycji „Dramatów Szekspira” (W. 1857–60), dokonany przez Józefa Komierowskiego, a opublikowany anonimowo. P. zmarł 17 IV 1861 w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Orderem Św. Stanisława III kl.

Z małżeństwa z Seweryną z domu Stompf P. miał troje dzieci: Leona (zob.), Franciszka (zob.) i Laurę.

W spuściźnie rękopiśmiennej pozostawił P. dramat Bohdan (fragmenty druk. w „Bibl. Warsz.” 1844), tłumaczenia poematów Byrona, T. Tassa, wiele prac oryginalnych, m. in. rozprawę o przysłowiach polskich, oraz dzieło wielu lat życia – całkowity przekład „Fausta” Goethego (druk. w „Przegl. Pol.” 1881/2 i osobno, Kr. 1882), opatrzony komentarzami tłumacza.

Rysunek Polkowskiego wg fot. Beyera, „Tyg. Illustr.” T. 3: 1861 nr 90; – Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, IX (Romantyzm); Bibliogr. dramatu pol., II; Hahn W., Shakespeare w Polsce. Bibliografia, Wr. 1958; Enc. Org.; W. Enc. Powsz. (PWN); – German L., „Faust” Goethego i polskie przekłady tej tragedii, „Bibl. Warsz.” 1884 t. I s. 244–66; Helsztyński S., Hamlet Wiliama Szekspira, W. 1969 (podob.); tenże, Zwycięskie dzieje Szekspira w Polsce, „Życie i myśl” 1964 z. 3–4; [Lewik W., Staniewska A.], Od Redakcji, w: Szekspir W., Dzieła dramatyczne, W. 1958 I; Matlakowski W., Wstęp do: Szekspir W., Hamlet, Kr. 1894; Pakowska R., Polskie przekłady poematów Byrona «Childe Harold» i «Manfred», Kr. 1938; Recenzje prac P-ego w: „Bibl. Warsz.” 1842 t. 1 s. 205–8 ([A. Tyszyński] A. T.), „Kron. Wiad. Krajowych i Zagran.” 1856 nr 60 s. 4 ([Szymanowski W.] 4), „Nadwiślanin” 1841 t. 2 s. 87–8 (R. Zmorski), „Niwa” R. 12: 1883 t. 23 s. 427–9 (T. Choiński); Skwarczyńska S., Przekład i jego miejsce w literaturze i w kulturze narodowej, w: Pomiędzy historią a teorią literatury, W. 1975 s. 187–221; taż, Wartość narodowo-kulturowa przekładu literackiego. (Na przykładzie Hamleta Sheakespeare’a w ujęciu J. P-ego), w: Slavic poetics. The Hague, Paris 1973 s. 409–16; Tarnawski W., O polskich przekładach dramatów Szekspira, Kr. 1914; Tarnowski S., Szekspir w Polsce, w: Studia do historii literatury polskiej. Wiek XIX, Kr. 1898 IV; – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1961 ks. 2, 1975 ks. 6; Wilkońska P., Moje wspomnienia, W. 1955 s. 446; – „Kur. Warsz.” 1861 nr 98 (nekrolog), 1866 nr 204 s. 1191; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1861: „Bibl. Warsz.” t. 2 s. 500 ([Wójcicki K. W.] K. Wł. W.), „Gaz. Pol.” nr 104 s. 2, nr 112 s. 2 ([Skimborowicz H.] +), „Gaz. Warsz.” nr 115 s. 8 (Faleński F.), „Tyg. Illustr.” T. 3 nr 90 s. 231–2 (Raszewski K.); – IBL PAN: Kartoteka bibliogr.

Cecylia Gajkowska