Laskowski Józef Janusz (1900–1970), histopatolog, radiolog, onkolog, profesor Uniw. Łódz. i Uniw. Warsz., kierownik Zakładu Patologii Nowotworów Instytutu Onkologii w Warszawie. Ur. 23 V w Warszawie, syn Kazimierza literata (zob.) i Marii z Wawrowskich. W r. 1916 ukończył cum laude 8-klasowe Gimnazjum im. Stanisława Kostki w Warszawie. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich uzyskał w Warszawie 21 VI 1924 r. Jeszcze w czasie studiów pracował jako demonstrator w Zakładzie Mikrobiologii i Serologii Uniw. Warsz. (1 I 1922 – 31 III 1922), w Zakładzie Histologii i Embriologii Uniw. Warsz. (1 IV 1922 – 31 I 1924) i w Zakładzie Anatomii Patologicznej Uniw. Warsz. (1 II 1924 – 31 X 1932), gdzie był kolejno demonstratorem, młodszym i starszym asystentem, interesując się specjalnie patologią i morfologią nowotworów. Był kierownikiem Pracowni Histopatologicznej i lekarzem-radiologiem Instytutu Radowego (15 I 1932 – 5 VIII 1944). Dodatkowo pracował jeszcze w Zakładzie Patologii Ogólnej i Doświadczalnej Uniw. Warsz. (1926–7), w Oddziale Bakteriologii i Serologii Państwowego Zakładu Higieny pod kierunkiem prof. L. Hirszfelda (1927–9), w Oddziale Anatomo-Patologicznym Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie jako konsultant naukowy (1934–9). Po powstaniu warszawskim był dyrektorem Szpitala Św. Łazarza w Świeckach koło Błonia (1 X 1944 – 1 IV 1945), kierownikiem Instytutu Patologicznego m. Łodzi (2 IV 1945 – 1 V 1947), a jednocześnie zastępcą profesora katedry anatomii patologicznej Uniw. Łódz. (1 XI 1945 – 24 VII 1946) i po habilitacji 24 VII 1946 r. na Uniw. Warsz. na podstawie pracy Torbielkowate zwyrodnienie sutka a procesy rakowe („Medycyna” 1937) profesorem nadzwycz. anatomii patologicznej Uniw. Łódz. (24 VII 1946 – 30 IV 1947). Od 1 III 1947 do zgonu prowadził jako kierownik Pracownię Histopatologiczną Instytutu Radowego (późniejszy Zakład Patologii Nowotworów Instytutu Onkologii). Był profesorem zwycz. od 2 VII 1957 i dyrektorem Instytutu Onkologii (1 XII 1956 – 1 XII 1961).
Duże zasługi położył L. jako dydaktyk. Niezależnie od zajęć etatowych prowadził pozauniwersyteckie wykłady i ćwiczenia z histologii i histopatologii dla słuchaczy Centrum Wyszkolenia Sanitarnego (1925–8), z anatomii patologicznej i sekcje dla słuchaczy Akademii Stomatologicznej w Warszawie (1929–32), wykłady anatomii, fizjologii i patologii dla położnych, wykłady dla lekarzy na kursach dokształcających organizowanych przez Uniw. Warsz. i Min. Pracy i Opieki Społecznej. W Zakładzie Patologii Nowotworów Instytutu Onkologii szkolił lekarzy w histopatologii onkologicznej i cytologii ginekologicznej, podnosząc poziom histopatologii w kraju. Z zakładu L-ego i pod jego kierunkiem wyszło około 100 prac. Był autorem 64 publikacji dotyczących morfologii, patogenezy i histokliniki nowotworów, morfologii zmian popromiennych i biochemii tkankowej. Stwierdził w pracach występowanie serologicznych cech grupowych w niektórych tkankach rakowych i narządach ludzkich oraz istnienie w niektórych tkankach rakowych antygenu, który nie występuje w tkankach normalnych. Wyodrębnił różne postacie nowotworowe. L. pierwszy w Polsce wprowadził i opracował metodę oligobiopsji, opracował zagadnienie raka przedinwazyjnego, stworzył szkołę histokliniki nowotworów, analizując klinicznie obrazy morfologiczne i przekształcając w ten sposób naukę statystyczną, rejestrującą jedynie formę i kształt, w naukę dynamiczną, dla której morfologia jest środkiem odczytywania zjawisk biologicznych. W ujmowaniu istoty raka zwracał uwagę na procesy adaptacyjne komórek. W klasyfikacji nowotworów propagował zasadę histoformatywną, a nie histogenetyczną.
Do ważniejszych prac L-ego należą: Badania serologiczne nad nowotworami człowieka (z L. Hirszfeldem i W. Halberówną, „Med. Doświadczalna i Kliniczna” 1929), O własnościach serologicznych tkanki normalnej i rakowej (z L. Hirszfeldem i W. Halberówną, „Warsz. Czas. Lek.” 1929), Nowotwory złośliwe kości („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1930), Podstawy mianownictwa i klasyfikacji z punktu widzenia morfologii („Nowotwory” 1932), O oligobiopsji („Pol. Tyg. Lek.” 1949), Histoklinika raka sutka („Nowotwory” 1950), Badania nad przedinwazyjnym rakiem macicy („Nowotwory” 1954), Patologia ogólna nowotworów („Zarys Onkologii”, W. 1955), Promienioczułość tkanek normalnych i nowotworowych (tamże), Znaczenie patomorfologii w klinice nowotworów („Nowotwory” 1958), Sarcoma aponeuroticum („Nowotwory” 1961).
L. pełnił obowiązki kierownika Zakładu Onkologii Studium Doskonalenia Lekarzy (1 I 1953 – 31 XII 1960), specjalisty krajowego w histopatologii (1 V 1953 – 1 I 1959), należał do kilku komitetów PAN, jak Nauk Medycznych, Nauk Morfologicznych, Patomorfologii, Komisji Biologii Nowotworów, do Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia (1955–60), Rady Fundacyjnej Fundacji im. Jakuba Potockiego (1957–62) i in. Był członkiem korespondentem PAU od 24 VI 1949, członkiem korespondentem PAN od 10 XII 1960, był wieloletnim członkiem Zarządu Komitetu do Zwalczania Raka, członkiem założycielem Polskiego Związku Przeciwrakowego, oraz Polskiego Tow. Przeciwrakowego, członkiem Warszawskiego Tow. Lekarskiego, po wojnie sekretarzem Łódzkiego Tow. Lekarskiego, należał do Prezydium Polskiego Tow. Anatomopatologów, do Europejskiego Tow. Patologów, od r. 1967 był członkiem honorowym Polskiego Tow. Onkologicznego. Należał do komitetu Redakcyjnego „Nowotworów” (1932–70) i „Patologii Polskiej” (1950–62). Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1959), Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1964). W r. 1953 był laureatem Nagrody Państwowej II stopnia. Zmarł 26 III 1970 r. w Warszawie, pochowany na Powązkach. Żonaty był od r. 1920 ze Stefanią Dütz, później Chodkowską (1897–1969), profesorem anatomii patologicznej, z którą miał syna Zbigniewa (ur. 23 III 1922), dziennikarza, następnie z Jadwigą Karśnicką (zm. 1967), dziennikarką, następnie od r. 1949 z Zofią Patocką, lekarzem dentystą.
M. K., W walce z rakiem, „Służba Zdrowia” R. 5: 1953 nr 51 s. 6 (fot.); Prof. dr med. J. L., „Nowotwory” T. 6: 1956 nr 2 s. 71–4 (fot.); – Konopka S., Rocznik Lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok, W. 1936 s. 1162, 1194; toż, na 1938 rok, W. 1938 s. 702; „Nauka Polska” R. 14: 1966 nr 6 s. 58–61 (fot.); Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 190; Woźniewski Z., Polski Almanach Medyczny, W. 1957 s. 184; – Nekrologi z r. 1970: „Pol. Tyg. Lek.” nr 23 s. 870, „Służba Zdrowia” nr 14, „Życie Warsz.” nr 69, 74/5, 76, 77, 84; – Inst. Onkologii: Życiorys, spis prac, fotografia, akta personalne L-ego; – Informacje dr Marii Suchy-Dąbskiej.
Teresa Ostrowska