Łokietek Józef (ok. 1886–1941), chemik, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), następnie PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej. Ur. ok. r. 1886 (w grudniu 1932 mowa, że ma 46 lat; wg innych danych ok. 1890) rzekomo w Tomaszowie Mazowieckim w żydowskiej rodzinie rzemieślniczej; ojciec miał być kowalem. Nie znane są lata jego dzieciństwa i młodości. Sądząc z danych pośrednich, był w l. 1905–6 związany z Organizacją Bojową (OB) PPS, po czym – prawdopodobnie już w r. 1906 – znalazł się w Europie Zachodniej, dokąd wyjechał wraz z Norbertem Barlickim, bądź zetknął się z nim tam w l. 1906–7. Studiował chemię we Francji i Szwajcarii, doktoryzując się z tego przedmiotu na uniwersytecie w Genewie u prof. Augusta (?) Berthier; został następnie jego asystentem i poślubił jego córkę. W grudniu 1912 wstąpił Ł. do oddziału Związku Strzeleckiego świeżo utworzonego w Genewie przez polskich studentów i studentki tamtejszego uniwersytetu. Na przełomie r. 1918/9 powrócił do Polski, został urzędnikiem intendentury Min. Spraw Wewnętrznych i związał się z PPS. W r. 1920 zgłosił się jako ochotnik do wojska, brał udział w pracach Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy, później (1921) współpracował z Komitetem Pomocy Powstańcom Śląskim. Dn. 7 XI 1921 wszedł w skład sądu partyjnego Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego (WOKR) PPS. Niebawem został komendantem warszawskiej milicji porządkowej PPS, do czego predestynowała go duża odwaga osobista. W dniu zaprzysiężenia Gabriela Narutowicza na prezydenta RP (11 XII 1922) dowodził oddziałem tej milicji, który stoczył na placu Trzech Krzyży walkę z bojówką endecką i uwolnił zatrzymaną przez nią grupę posłów socjalistycznych.
Równocześnie z pełnieniem funkcji komendanta milicji PPS był Ł. oficerem reaktywowanego w r. 1919 Związku Strzeleckiego. W r. 1923 wyjechał w sprawach partyjnych do Stanów Zjednoczonych Ameryki. W PPS należał do propiłsudczykowskiej grupy, skupionej wokół przewodniczącego WOKR PPS Rajmunda Jaworowskiego, którego został jednym z najbliższych współpracowników. W dniach przewrotu majowego 1926 r. stał na czele utworzonej wówczas robotniczej formacji (robotniczych batalionów), która pomagała oddziałom wojskowym J. Piłsudskiego. W PPS był Ł. ponadto w połowie lat dwudziestych przewodniczącym warszawskiej dzielnicy śródmiejskiej (dzielnica «Jerozolimska»), a na warszawskiej konferencji partyjnej 9 IV 1927 wybrano go w skład WOKR. Podzielając antykomunizm R. Jaworowskiego i jego grupy, kierował Ł. osobiście oddziałami milicji PPS, które 1 V 1926 i 1 V 1928 zaatakowały m. in. z broni palnej manifestacje komunistyczne, co pociągnęło wśród ich uczestników ofiary w ludziach. Ta dziedzina działalności Ł-a wywoływała sprzeciwy wśród części członków i aktywu PPS.
W momencie rozłamu w PPS (18 X 1928) opowiedział się Ł. po stronie utworzonej przez R. Jaworowskiego propiłsudczykowskiej PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej (PPSdFR) i został komendantem jej centralnej milicji; na kongresie w Katowicach (1–2 XI 1928) wybrano go członkiem naczelnej instancji partyjnej – Centralnej Rady Organizacyjnej. W r. 1929 wszedł też w skład kierowniczego organu rozłamowych związków, powołanych do życia przez tę partię, Rady Głównej Centralnego Zrzeszenia Klasowych Związków Zawodowych. W sierpniu 1929 należał – obok Aleksandry Piłsudskiej, Walerego Sławka, Aleksandra Prystora i in. – do Komitetu Zjazdowego zwołanego na 13 IX 1929 Zjazdu byłych członków OB PPS. Piastował też wiele kierowniczych funkcji w poszczególnych związkach zawodowych związanych z PPSdFR, przede wszystkim w organizacjach zawodowych robotników transportu rzecznego i lądowego, m. in. tragarzy.
Ł., pierwotnie człowiek cichy i skromny, z czasem uległ – wraz z częścią działaczy grupy R. Jaworowskiego – wyraźnej degrengoladzie obyczajowej, zaczął słynąć z hucznych pijatyk oraz awantur i na pokrycie ich kosztów miał – jak zarzucali mu przeciwnicy w okresie rozłamu w PPS w r. 1928 – przywłaszczać sobie pieniądze ze składek partyjnych. W połowie lat dwudziestych zatrudniony jako farmaceuta w warszawskiej Kasie Chorych, od r. 1929 zaczął pobierać wynagrodzenie jako prezes związku transportowców, faktycznie zaś utrzymywał się z pieniędzy wymuszanych przy pomocy bojówki u tragarzy za dopuszczenie ich do pracy. Aresztowany 15 V 1930 pod zarzutem usiłowania zabójstwa, stanął w 1932 przed sądem za pobicie tragarzy. Został skazany (2 XII 1932) na rok aresztu; sąd karę zmniejszył na podstawie amnestii do 6 miesięcy, zaś po dalszych perypetiach w styczniu 1935 uniewinnił go. Mimo pierwotnego wyroku skazującego pozostał Ł. działaczem Związku Strzeleckiego oraz PPSdFR i jej związków zawodowych. Stopniowy zanik wpływów tej partii sprawił, że przestał on odgrywać jakąkolwiek rolę polityczną, pozostał jedynie przywódcą bojówki, która wymuszała okup u tragarzy i podejmowała się rozmaitych czynności, znajdujących się na pograniczu szantażu i terroryzowania. W drugiej połowie 1940 r. aresztowany przez gestapo i po pewnym czasie zwolniony, został ponownie aresztowany wiosną 1941, po czym znikł wszelki ślad po nim, prawdopodobnie został rozstrzelany. Ł. rozwiedziony w pierwszej połowie lat dwudziestych z pierwszą żoną, ożenił się powtórnie, dzieci nie pozostawił.
Jakkolwiek był postacią głośną w Warszawie, dane biograficzne o nim są nader skąpe, urywkowe i często kontrowersyjne. Jako osobnik, mający w przestępczych środowiskach Warszawy przezwisko «Rabin», jest Ł. jednym z głównych bohaterów publikowanej w dzienniku PPS „Głos Stolicy” (13 IX – 16 XII 1932) powieści w 97 odcinkach Andrzeja Młota (pseud.) „Bezkarni bandyci stolicy. Powieść o Warszawie grozy i zbrodni”.
Nieliczne fot. Ł-a w dziale ikonograficznym Zakł. Hist. Partii przy KC PZPR w W.; – Hass L., Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939, W. 1963; Minkiewicz R., Klika warszawska OKR PPS, W. 1928; Rawicz J., Doktor Ł. i tata Tasiemka. Dzieje gangu, W. 1968 (nader liczne dowolności i nieścisłości); Tymieniecka A., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1924–1928, W. 1969; Warszawa II Rzeczypospolitej, T. 1: (1918–1939), W. 1968 s. 231, 233, 242; – „Niepodległość” T. 17: 1938 s. 278; „Przedświt” 1929 nr 29 s. 1, 1930 nr 252 s. 4; „Robotnik” 1921 nr 252, 1926 nr 36, 1930 nr 137; „Walka” 1935 nr 5 s. 1; „Wieczór Warsz.” 1930 nr 208 s. 1, 1932 nr 341, nr 342 s. 1.
Ludwik Hass