Strasburger Julian Teofil (1847–1916), inżynier-mechanik, przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny. Ur. 27 II w Warszawie, był synem Edwarda Bogumiła (zob.) i Anny Karoliny z Schützów (1822–1911), bratem Edwarda Adolfa (zob.), Karola Ludwika (zob.) i Józefa (zob.).

 

Po ukończeniu w r. 1863 I Gimnazjum w Warszawie S. rozpoczął studia na Wydz. Prawa i Administracji Szkoły Głównej Warszawskiej. Po dwóch latach przeniósł się na studia techniczne do Zurychu, a po pewnym czasie do Berlina, gdzie w r. 1867 uzyskał dyplom inżyniera-mechanika. Odbywał praktykę zawodową w kilku największych zakładach niemieckich, m.in. w berlińskiej fabryce maszyn C. Hoppego. W r. 1869 wrócił do Warszawy i podjął pracę jako inżynier w Fabryce Machin, Narzędzi Rolniczych i Odlewów Zygmunta Ostrowskiego. W r. 1873, dzięki przychylności prezesa Tow. Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej Leopolda Kronenberga, otrzymał stanowisko zawiadowcy nieczynnych kopalń węgla kamiennego «Feliks I» i «Feliks II» w Ostrowach oraz «Kazimierz» w Kazimierzu Górniczym w pow. będzińskim. Po przejęciu kopalń w r. 1874 przez utworzone przez Kronenberga Warszawskie Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych objął S. w r. 1875 stanowisko dyrektora naczelnego i został członkiem zarządu tej spółki. Przeforsował wtedy decyzję o zlokalizowaniu siedziby zarządu w pobliżu kopalń we wsi Niemce w Zagłębiu Dąbrowskim; zamieszkał tam z rodziną. Dzięki zdolnościom organizacyjnym i finansowo-handlowym przyczynił się do rozwoju kopalń; przekonał akcjonariuszy do rezygnacji z części zysków na rzecz inwestowania w modernizację starych kopalń oraz budowę nowych obiektów technicznych. Już w r. 1874 (1876 wg J. Jarosa) po częściowej modernizacji uruchomił ponownie kopalnię «Feliks I», a w kopalni «Kazimierz» wydrążył szyby o głębokości ok. 230 m każdy (najgłębsze w kraju), z których w r. 1884 wydobyto pierwszy węgiel. Odtąd, nie przerywając produkcji, wyposażał kopalnie w najnowsze urządzenia szybów, chodników, ścian i przodków wydobywczych, a także w duże kotłownie; zbudował też nowe bocznice kolejowe, mechaniczną płuczkę i sortownię węgla.

 

Forsowanie inwestycji górniczych nie przesłoniło S-owi potrzeb socjalno-bytowych załóg kopalń; na ich zaspokojenie prawie zawsze potrafił wyjednać od akcjonariuszy odpowiednie fundusze. W r. 1876 przystąpił do budowy kilkunastu zaprojektowanych przez siebie domów mieszkalnych dla rodzin pracowników kopalń, co zmieniło wieś Niemce w dość dużą osadę fabryczną. Rok później założył tam pierwszą w Zagłębiu Dąbrowskim kasę przezorności dla pracowników kopalń. W dn. 8–10 IX 1882 uczestniczył w Pierwszym Zjeździe Techników Polskich w Krakowie. Był współzałożycielem powstałej w r. 1883 Rady Zjazdów Przemysłowców Górniczych Król. Pol. (RZPG). Z jej ramienia wielokrotnie (skutecznie) zabiegał w Petersburgu o podniesienie stawek celnych na polski węgiel i wyroby hutnicze oraz obniżkę taryf kolejowych, co miało ułatwić wywóz tych produktów także do zachodnich guberni Rosji. Swoje petycje w tych sprawach uzasadniał analizami ekonomicznymi, które najpierw poddawał ocenie w formie referatów na kolejnych Zjazdach Przemysłowców Górniczych Król. Pol. w Warszawie (1883, 1885, 1893, 1896, 1899, 1903, 1914), a następnie publikował w wydawanych po ich zakończeniu „Trudach sjezda gornopromyšlennikov Carstva Polskogo”. Był zwolennikiem postępu technicznego i starał się o elektryfikację kopalń, szczególnie transportu dołowego; już w r. 1885 zastosował dynamomaszynę o sile 5 tys. świec do oświetlenia sortowni i stacji ładunkowej. W tym okresie brał udział w przygotowaniu projektu prawa o zabezpieczeniu socjalnym robotników górniczo-hutniczych w Król. Pol. i ich rodzin, w razie śmierci lub niezdolności do pracy. Przez wiele lat zabiegał o zgodę władz na utworzenie w Dąbrowie Górniczej Szkoły Górniczej (tzw. sztygarki); po jej otwarciu w r. 1889 został członkiem rady programowej. W r. 1892 założył w Niemcach aptekę oraz pierwszy w Zagłębiu Dąbrowskim, wzorowo urządzony szpital na czterdzieści łóżek. Od r. 1896 był członkiem VII Sekcji Górniczo-Hutniczej warszawskiego oddziału Tow. Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu w Petersburgu. Był współzałożycielem powstałego t.r. Tow. Akcyjnego Zakłady Elektrochemiczne «Elektryczność» w Ząbkowicach; został wtedy członkiem jego zarządu. Dążąc do ujednolicenia polityki cenowej kopalń dąbrowskich na rynku Król. Pol., doprowadził do powstania w poł. t.r. pierwszego kartelu węglowego, który pod ochroną wysokich barier celnych zaczął podwyższać ceny węgla na rynku krajowym. W r. 1898, po dziesięciu latach zabiegów, uzyskał zgodę na utworzenie stałej RZPG w Dąbrowie Górniczej. Był współzałożycielem powstałego t.r. Stow. Techników Król. Pol. oraz Tow. Przyjaciół Politechn. Warsz., w którym zajmował się zbieraniem funduszy oraz rozdzielaniem stypendiów i zapomóg. Na V Zjeździe Przemysłowców Górniczych Król. Pol. w Warszawie w r. 1899 powołano na wniosek S-a Stowarzyszenie właścicieli kotłów parowych przy RZPG.

 

W r. 1900 objął S. prezesurę RZPG i pełnił tę funkcję do śmierci. Od t.r. działał w zarządzie pracowni geologicznej Muz. Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Nadal wiele czasu poświęcał działalności społecznej; otworzył t.r. w Niemcach szkołę powszechną oraz szkołę gospodarczą dla dzieci górników, a w r. 1902 założył tam pierwszy w Zagłębiu Dąbrowskim kopalniany dom ludowy połączony z gospodą. Przy kopalni «Kazimierz» zbudował w r. 1902 elektrownię na prąd zmienny o mocy 600 KW (wzmocnioną w r. 1908 do 2200 KW). Opublikował w r. 1902 artykuły w „Przeglądzie Technicznym”: O systemie dobywanym Koepe’go (nr 7) oraz Urządzenia mechaniczne szybów „Rhein Elbe III” i „Scharnhorst” (nr 51). Jako pierwszy w Zagłębiu Dąbrowskim wprowadził w r. 1903 w kopalni «Kazimierz» podsadzkę płynną, którą nieustannie pogłębiał aż do głębokości 470 m w r. 1909. Na Nadzwycz. Zjeździe Przemysłowców Górniczych Król. Pol. w Warszawie (12 XII 1904) wybrany został na reprezentanta Zjazdu do Rady Górniczej przy Dep. Górnictwa Min. Dóbr Państw. w Petersburgu. Od r. 1906 należał do komitetu redakcyjnego „Przeglądu Górniczo-Hutniczego”. T.r. zainicjował założenie biura dla dozoru nad kotłami parowymi przy RZPG. Współorganizował I Zjazd Polskich Górników w Krakowie (4–7 X 1906) i został wybrany na jego prezesa. W grudniu 1910 desygnowano go z ramienia RZPG do komisji badającej warunki i koszty wydobycia węgla w Zagłębiach Donieckim i Dąbrowskim, powołanej w październiku t.r. na Zjeździe Nadzwycz. Przemysłowców Górniczych Południa Rosji. W r. 1913 (1914 wg Jarosa) uruchomił budowaną od r. 1900 (1902 wg Jarosa) nowoczesną kopalnię «Juliusz» w Ostrowach, która dorównywała wysokością wydobycia i wyposażeniem technicznym przodującym kopalniom Górnego Śląska i Zagłębia Ruhry; jej centralna elektrownia miała już dwie prądnice o łącznej mocy 9500 KW. Dzięki tym działaniom wydobycie węgla kopalń Towarzystwa osiągnęło w r. 1914 blisko 620 tys. ton przy zatrudnieniu przeszło 3100 górników, co plasowało je na drugim miejscu w całym krajowym przemyśle węglowym. Wartość majątku trwałego przedsiębiorstwa w ciągu czterdziestu lat dyrekcji S-a wzrosła trzydziestokrotnie.

 

W r. 1913 przeszedł S. na emeryturę; zrezygnował z funkcji naczelnego dyrektora kopalń, natomiast został powołany na prezesa rady nadzorczej Warszawskiego Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych; stanowisko to pełnił do śmierci. T.r. z okazji czterdziestolecia pracy S-a w górnictwie członkowie zarządu tego Towarzystwa oraz pracownicy jego kopalń założyli fundusz (5 tys. rb.) dla utworzenia na Politechn. Warsz. stypendium jego imienia. S. przeprowadził się w tym czasie do Warszawy, gdzie pracował społecznie nad reorganizacją miejskiego szpitalnictwa i pełnił funkcję kuratora szpitala przy ul. Zakroczymskiej 6. Angażował się też w pracę sekcji opałowej Magistratu Warszawy, przyczyniając się do zapewnienia mieszkańcom miasta znośnych warunków przetrwania pierwszej okupacyjnej zimy r. 1915/16. Zmarł 6 XII 1916 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim; po latach jego prochy przeniesiono na cmentarz Powązkowski.

 

W małżeństwie zawartym w r. 1880 z Julią Marią z Simmlerów (4 I 1859 – 3 II 1927), córką Jakuba Józefa Simmlera (zob.), miał S. czworo dzieci: Cecylię Jadwigę (ur. 1881), żonę Ignacego Kazimierza Szajewskiego, ziemianina, Józefa Jakuba (15 VII 1883 – 7 III 1918), właściciela majątku Krowice na Kujawach, chorążego 3. Dyw. Strzelców I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, poległego w rejonie Smoleńska, Henryka Leona (zob.) i Marię Julię (ur. 1896), przełożoną pensji żeńskiej w Krakowie. Bratankiem S-a był Edward Karol Strasburger (zob.).

 

 

 

Brzostowski J., Bibliografia polska czasopiśmiennictwa górniczo-hutniczego 1896–1933, „Przegl. Górn.-Hutn.” 1934 nr 9–10 s. 455–93; Leksykon historii Polski, W. 1995; Łoza, Rodziny pol., I 146, 151–3; Pszemsza-Zieliński J., Sosnowiecka Encyklopedia Historyczna, Sosnowiec 1998 IV; Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski; – Józef Simmler 1823–1868. Katalog wystawy monograficznej, Red. T. S. Jaroszewski, E. Charazińska, W. 1979 (portret żony S-a, Julii); – 25-lecie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 1875–1900, W. 1901 s. 22; Jaros J., Dzieje polskiej kadry technicznej w górnictwie (1136–1976), Kr. 1978; tenże, Dzieje ruchu stowarzyszeniowego polskiej kadry górniczej (1892–1992), Kat. 1992 s. 14–15; Kantor-Mirski M., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, Sosnowiec 1931 s. 184; Kofman J., Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych, „Przegl. Hist.” R. 59: 1968 z. 1 s. 104; Księga pamiątkowa zjazdu byłych Wychowańców byłej Szkoły Głównej Warszawskiej w 40-tą rocznicę jej założenia, W. 1905 s. 100; Leopold Kronenberg. Monografia zbiorowa, W. 1922; Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Polskich Górników w Krakowie w roku 1906, Lw. 1907 s. 5, 18, 173; Pietrzak-Pawłowska I., Z dziejów monopolizacji górnictwa w Królestwie Polskim, „Kwart. Hist.” R. 63: 1956 nr 4–5 s. 343, 355, 366; Piskurewicz J., Warszawskie instytucje społecznego mecenatu nauki 1869–1906. Muzeum Przemysłu i Rolnictwa i Kasa imienia Mianowskiego, Wr. 1990; Sroka R., Przemysł fabryczny w Królestwie Polskim w r. 1911, W. 1911 pozycja nr 227, 4093; Zaleski A., Towarzystwo Warszawskie, Oprac. R. Kołodziejczyk, W. 1971; – Jeziorański L., Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim na r. 1905, W. 1905; Kalendarzyk polityczno-historyczny m. stoł. Warszawy na r. 1917, W. 1917; Sprawozdanie Warszawskiego Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych za lata 1874–1914, W. 1914; Trudy I sjezda gornopromyšlennikov Carstva Polskogo, Pet. 1883 s. 37, 43, 69, 115, 173, 211, 317, 356; Trudy II sjezda..., Pet. 1886 s. XV, 31; Trudy III sjezda..., Pet. 1893 s. 24, 37, 83, 156, 243; Trudy IV sjezda..., Dombrova 1897 s. 27, 124, 160, 290, 301–2, 314, 424, 441, 484; Trudy V sjezda…, Dombrova 1900 cz. 1–2; Trudy VI sjezda..., Dombrova 1903; Trudy VII sjezda..., Dombrova 1910 cz. 1 s. 8, 31, 39, 79, 101, 115, 133, 139–41, 143, 157, cz. 2; Trudy VIII sjezda..., Dombrova 1914; Wawrykiewicz E., Spis techników w guberniach Królestwa Polskiego w 1899 r., W. 1899 s. 102–3; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 227, 271, 311; – „Przegl. Górn.-Hutn.” 1904 nr 16 s. 451, nr 17 s. 475, 1910 nr 24 s. 832, 1913 nr 4 s. 136–7, 1914 nr 2 s. 53–4 (fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Kur. Warsz.” 1916 nr 339, 340, 343, „Przegl.Techn.” 1917 nr 1–2, „Świat” 1916 nr 51 (fot.); – AP w Będzinie: „Gwarectwo Hr. Renard”; B. Ossol.: sygn. 6870 II, Teki Łempickich, Dz. Koresp., T. XV.