Rabe (Raba) Maciej z Waplewa, h. Kos (zm. 1510), kasztelan elbląski, następnie wojewoda malborski. Pochodził z rodziny przybyłej z Niemiec do Prus najpewniej w 2. poł. XIV w., z gałęzi, która w XV w. osiadła była na ziemiach Prus właściwych. Po wojnie trzynastoletniej R. osiadł w Prusach Królewskich w swym dziedzicznym majątku Waplewo w woj. malborskim.
R. był spowinowacony z rodziną Bażyńskich poprzez małżeństwo najprawdopodobniej swego brata Jana, star. kiszporskiego, z siostrą woj. malborskiego Mikołaja Bażyńskiego – Dorotą. Reprezentował wspólną z Bażyńskimi orientację polityczną, broniąc szeroko rozumianej odrębności pruskiej. Pierwsza wiadomość o działalności publicznej R-go pochodzi z r. 1472, z okresu walk króla Kazimierza Jagiellończyka z bpem warmińskim Mikołajem Tungenem; R. wziął wówczas udział w zjeździe stanów Prus Królewskich w Elblągu w dn. 28 IX – 3 X t.r. i wszedł następnie jako przedstawiciel rycerstwa w skład poselstwa stanów do biskupa warmińskiego. W r. 1476 otrzymał od króla zgodę na wykupienie królewskiej wsi «Rykoczyno» w pow. tczewskim oraz prawo pobierania 30 fl. rocznie przez 3 lata od rajców gdańskich. Być może, iż wspomagał finansowo działania związane ze sprawą Tungena. W r. 1480 na zjeździe stanów w Elblągu w dn. 31 VIII wybrany został razem z Eberhardem Powersche poborcą podatku z pow. sztumskiego i Szkarpawy. W r. 1485 R. wszedł w skład Rady pruskiej, otrzymując na zjeździe stanów w Malborku w dn. 23–26 I t.r. nominację na kaszt. elbląskiego po śmierci Jana Bażyńskiego. W związku z podjętymi na tym zjeździe postanowieniami obrony przywilejów Prus Królewskich R. posłował do Tungena, by wezwać go do współdziałania z Radą. Był on nadto przewidziany na członka przygotowywanego wówczas wielkiego poselstwa do króla. Poselstwo to nie doszło jednak do skutku, m. in. z powodu odmowy poparcia ze strony Tungena. Brał R. następnie udział t.r. w zjeździe stanów w Toruniu, odbywanym przy udziale króla (6 III – 19 IV) i uczestniczył w zawieraniu konfederacji stanów pruskich.
W l. 1487–8 R. brał udział w rozwiązywaniu spornych spraw stanów pruskich z zakonem krzyżackim. W r. 1487 uczestniczył w zjeździe stanowym z przedstawicielami króla w Malborku w dn. 19–20 II i 11–12 III; wziął udział w poselstwie stanów i posłów króla do wielkiego mistrza w Królewcu, a następnie w zjeździe stanowym w Elblągu w dn. 1–4 IV t.r. i w zjeździe sądowym z udziałem posłów wielkiego mistrza w Elblągu w dn. 13–17 XII 1488. Uczestniczył następnie w wysiłkach stanów Prus Królewskich w znalezieniu porozumienia z nowym bpem warmińskim Łukaszem Watzenrode. Był na zjazdach stanowych w Tczewie w dn. 1–4 I 1491 i w Grudziądzu w dn. 6–8 III t.r.; z tego drugiego wysłany został razem z przedstawicielami Elbląga do Watzenrodego z zaproszeniem na wspólny zjazd do Dzierzgonia w dn. 17–20 IV t.r. Na zjeździe dzierzgońskim brał udział w pojednaniu stanów Prus Królewskich z biskupem warmińskim i w odnowieniu postanowień konfederacji toruńskiej z 1485 r. Wybrany wówczas do wspólnego poselstwa stanów pruskich i Warmii do króla, uczestniczył w jego przygotowaniu i w jego, bezskutecznych zresztą, staraniach o doprowadzenie do porozumienia między królem a Watzenrodem, podejmowanych w Wilnie od 8 do 18 II 1492. W r. 1491 R. trzykrotnie powoływany był do sądów komisarycznych: na omówionym zjeździe dzierzgońskim do rozsądzenia sporu między scholastykiem krakowskim Wojciechem Księskim a mieszczanami elbląskimi, z mandatu króla z dn. 18 IV t.r. do rozsądzenia sporu między star. malborskim Zbigniewem Tęczyńskim, Leonardem Dambrowskim i mieszczanami gdańskimi a zakonem krzyżackim i bpem pomezańskim Janem IV oraz z polecenia króla dla rozsądzenia sporów między Prusami Królewskimi a wielkim mistrzem krzyżackim o Mierzeję Wiślaną.
Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka i wezwaniu stanów pruskich na elekcję nowego króla, R. uczestniczył w odnowieniu konfederacji z 1485 r. na zjeździe w Elblągu w dn. 5–9 VII 1492, gdzie oskarżył star. malborskiego Z. Tęczyńskiego, iż wypowiedziami swoimi obraził stany pruskie. Zjazd stanowy w Dzierzgoniu w dn. 21–24 IV 1493 powierzył R-mu, razem z burmistrzem Torunia Henrykiem Krügerem, poselstwo do króla w Poznaniu, gdzie miał oczyścić stany pruskie z zarzutu o brak wierności i prosić o podanie terminu przyjazdu do Prus. R. rokował z królem za pośrednictwem bpa włocławskiego Piotra Bnińskiego w dn. 9–15 V 1493, uzyskując oświadczenie królewskie, iż pragnie zachować wszystkie przywileje pruskie, które zaprzysiągł, oraz zapewnienie, że do Prus przybędzie później, uprzedzając o terminie. Dn. 15 V wraz z burmistrzem Torunia został osobiście przyjęty przez króla. Po przybyciu króla do Prus R. najprawdopodobniej uczestniczył w rokowaniach z nim stanów pruskich w Toruniu w dn. 31 X 1494 – 29 V 1495. W listopadzie 1495 R. wyznaczony został razem z podkomorzym chełmińskim E. Powersche przez woj. malborskiego M. Bażyńskiego, jako przedstawiciel ziem, do narady z wysłannikami Gdańska nad sposobem przeciwstawienia się samowoli byłego star. malborskiego Z. Tęczyńskiego (odwołanego na skutek protestu stanów z urzędu latem t.r.), który uwięził «deichgrafa» Wielkich Żuław.
W l.n. R. uczestniczył w wysiłkach dworu polskiego prowadzących do wyegzekwowania od wielkich mistrzów krzyżackich ich obowiązków lennych wobec króla polskiego. W r. 1496 (29 VIII) posłował z Piotrem Myszkowskim do wielkiego mistrza J. Tiefena, żądając od niego udziału w walce przeciw Turkom i Tatarom. Po wyborze nowego wielkiego mistrza krzyżackiego ks. saskiego Fryderyka, R. brał udział w r. 1498 w rokowaniach stanów pruskich z Zakonem w kwestii ważności pokoju toruńskiego z 1466 r. oraz wypełnienia przez wielkiego mistrza obowiązków lennych. W r. 1501 (6 I), wraz z woj. łęczyckim Maciejem Służewskim oraz sekretarzem króla Wojciechem Górskim, posłował do wielkiego mistrza w Królewcu, wzywając go do przybycia na sejm piotrkowski dn. 25 I t.r. i wypełnienia tu swoich obowiązków lennych. W kwietniu 1502 R. prowadził tajne – nie znane bliżej – rozmowy ze star. malborskim Piotrem Szafrańcem i marszałkiem zakonu krzyżackiego W. Isenburgiem. T.r. w dn. 6–7 V był na zjeździe stanów w Malborku, gdzie razem z M. Bażyńskim i posłami Elbląga rozstrzygał pretensje finansowe kupca krakowskiego Wawrzyńca Herrescha wobec Gdańska; kontynuował sąd w maju i wrześniu t.r. w Sztumie.
Po śmierci (27 III 1503) swego protektora Bażyńskiego R. otrzymał po nim urząd woj. malborskiego z rąk posłów króla i radców pruskich na zjeździe stanów w Malborku w dn. 4–9 VII 1503. Nie odgrywał jednak takiej roli w wewnętrznym życiu politycznym Prus Królewskich jak jego poprzednik. Dn. 16 IX 1503 uczestniczył w komisji królewskiej powołanej w związku z wykupem star. sztumskiego z rąk sukcesorów M. Bażyńskiego. Mimo wstawiennictwa R-go na rzecz Jerzego Bażyńskiego, król oddał starostwo Mikołajowi Szpotowi. W listopadzie t.r., wraz z woj. kaliskim Mikołajem Gardziną Lubrańskim i W. Górskim, brał ponownie udział w poselstwie królewskim do wielkiego mistrza krzyżackiego ks. Fryderyka, wzywając go do złożenia przysięgi i wypełnienia powinności lennych na sejmie piotrkowskim zwołanym na 21 I 1504. W t.r. R. był na zjazdach stanów w Malborku w dn. 1–4 I i Elblągu w dn. 18–21 I. Na rokowania stanów z królem Aleksandrem w Toruniu, rozpoczęte 2 IV 1504, R. przybył dopiero 14 IV razem z innymi członkami Rady pruskiej; przeciwny był obecności w tych pertraktacjach rady kor., ale ostatecznie jak i inni Prusacy złożył przysięgę królowi. Na zjeździe Rady pruskiej z królem w Malborku w czerwcu t. r. bronił przywilejów pruskich i sprzeciwiał się zajęciu miejsca w Radzie przez nowego star. malborskiego Ambrożego Pampowskiego. Po wyjeździe króla z Prus Królewskich, R. uczestniczył w zjeździe stanów w Malborku w dn. 29 IX – 3 X t.r., gdzie Rada pruska złożyła stanom sprawozdanie z rozmów z królem i posłowie królewscy wręczyli królewską konfirmację przywilejów Prus Królewskich. T.r. proponowany był przez J. Bażyńskiego, Mikołaja Czemę i Wita Weilsdorfa na sędziego w ich sporze z bpem pomezańskim Hiobem Dobeneck o prawny charakter posiadanych przez nich dóbr w Klasztorku na terenie Pomezanii.
W r. 1509 posiadał R. co najmniej wsie Waplewo z lasem, Ramoty, Tulice, Tropy, połowę Bukowa i Jordanek w woj. malborskim w Prusach Królewskich oraz w Prusach Krzyżackich Różnowo (Rossen) i Młoteczno (Hammersdorf) w komturstwie bałgijskim. W posiadanie dwu ostatnich wszedł przez małżeństwo z dziedziczką Różnowa i w r. 1484 miał do nich już pełne prawa. Zabiegom o dobra R. poświęcił znaczną część swojej aktywności. Procesował się z zakonem krzyżackim o wsie położone na jego terytorium, szukając wsparcia u Bażyńskich, stanów Prus Królewskich i króla. W r. 1490 nie przyjął jednak propozycji królewskiej wykupienia Gniewu z rąk żony Sebastana Legendorfa. R. zmarł w r. 1510, przed 7 V (nominacja dla następcy na woj. malborskim J. Bażyńskiego nastąpiła 1 XI 1511).
Z małżeństwa z Katarzyną, dziedziczką Różnowa, pozostawił syna Anzelma.
Niesiecki; Uruski; Żernicki-Szeliga E., Der polnische Adel, Hamburg 1900 I 253; tenże, Die polnische Stammwapen, Hamburg 1904 s. 115; Czaplewski, Senatorowie Prus Król. (mylne informacje); – Biskup M., Polska a zakon krzyżacki w Prusach w początkach XVI w., Olsztyn 1983; Górski K., Łukasz Watzenrode, Wr. 1973; tenże, Pierwsze czterdziestolecie Prus Królewskich (1466–1506), „Roczn. Gdań.” T. 11: 1937 s. 38–9; tenże, Starostowie malborscy; Guddat W., Die Entstehung und Entwicklung der privaten Grundherrschaften in dem Ämtern Brandenburg und Balga, Marburg/Lahn 1975 s. 193, 201; Kętrzyński W., O Bażyńskich, „Roczn. Tow. Przyj. Nauk Pozn.” T. 10: 1878 s. 126; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, VI Wstęp s. 35; Papée F., Aleksander Jagiellończyk, Kr. 1949; tenże, Jan Olbracht, Kr. 1936; Schmitt F. W. F., Geschichte des Stuhmer Kreises, Tor. 1868 s. 100, 257; – Acten d. Ständetage Preussens, Hrsg. v. F. Thunert, I; Acten d. Ständetage Preussens, Hrsg. v. M. Toeppen, V; Akta Aleksandra; Akta Stanów Prus Król., I–V; Cod. epist. saec. XV, III nr 419, 466; Matricularum summ., I, III–IV; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Ed. E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1950, 1973, cz. 1 vol. 2, cz. 2; Schütz C., Historia rerum prussicarum, Gd. 1599 (wstęp oraz s. 386v., 396v.); Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jh, Hrsg. v. E. Wise, Marburg 1966 III nr 511; Urk.-buch d. Bisthums Culm, II nr 729; – Arch. Państw. w Tor.: Kat. II, XII 13, Herbarz szlachty pruskiej J. K. Dachnowskiego s. 19, 320, 324.
Witold Szczuczko