Rzymski Paweł (1784–1833), ksiądz, wizytator Prowincji Warszawskiej Zgromadzenia Misji, pisarz religijny. Ur. 22 III we Włostach koło Łomży, pochodził z rodziny szlacheckiej, był synem Macieja i Marianny z Kierznowskich.
Po ukończeniu czteroklasowej szkoły parafialnej księży misjonarzy w Tykocinie dn. 25 IX 1803 wstąpił R. do Zgromadzenia Misji w Warszawie. Po dwóch latach pobytu w Seminarium Internum, złożył 26 IX 1805 śluby wieczyste. Równolegle kształcił się w l. 1804–8 w Seminarium Duchownym św. Krzyża w Warszawie. Jeszcze przed święceniami kapłańskimi, z polecenia wizytatora ks. Józefa Jakubowskiego, wykładał w Seminarium św. Krzyża hermeneutykę, filozofię, a także uczył języków hebrajskiego i greckiego. Dn. 17 VII 1808 otrzymał R. święcenia kapłańskie. Przez dwa lata nadal prowadził wykłady w Seminarium Świętokrzyskim oraz pełnił obowiązki duszpasterskie przy kościele parafialnym św. Krzyża.
W lecie 1810 został R. skierowany do pracy w Seminarium Diecezjalnym w Poznaniu. Miał tam wykłady z filozofii, teologii dogmatycznej, historii Kościoła i uczył języka hebrajskiego. W tym okresie opracował skrypty do historii Kościoła, geografii oraz historię Zgromadzenia Misjonarzy w Poznaniu (rkp. tych prac zachowały się w Arch. Misjonarzy w Krakowie na Stradomiu).
Uporządkował bibliotekę seminaryjną i sporządził katalog. W sierpniu 1816 powrócił R. do pracy w Seminarium Diecezjalnym św. Krzyża w Warszawie. Wykładał teologię dogmatyczną, moralną, pastoralną, prawo kanoniczne, hermeneutykę, a w r. 1821 historię Kościoła i śpiew kościelny. W l. 1817–26 był egzaminatorem prosynodalnym oraz cenzorem ksiąg religijnych w Archidiec. Warszawskiej. W r. 1817 otrzymał nominację na kierownika drukarni misjonarskiej przy kościele św. Krzyża w Warszawie i na prefekta biblioteki Zgromadzenia, z której korzystali też alumni seminarium. Po otwarciu w r. 1817 Uniw. Warsz., powierzono R-emu katedrę Pisma Świętego i języka hebrajskiego. Nie mógł się jednak pogodzić z pewnym liberalizmem zarówno profesorów, jak i studentów Wydz. Teologicznego oraz z nowszymi prądami w teologii i wkrótce zrezygnował z pracy na uniwersytecie. W dalszym ciągu wykładał w Seminarium Świętokrzyskim w Warszawie. Zajął się też intensywną pracą naukowo-edytorską. Przygotował nowe wydanie podręcznika homiletyki O. A. Hédouina „Zasady wymowy świętej” (W. 1819), z opracowanym przez siebie dodatkiem o kaznodziejach polskich oraz wykazem książek tłumaczonych z francuskiego na język polski. Opracował i wydał kompendium polskiego prawa kościelnego, które stanowiło dodatek do używanego wówczas w wielu seminariach duchownych w Polsce podręcznika G. V. Graviny: „Institutiones canonicae” (W. 1821). Wydał „Cantionale ecclesiasticum…” (W. 1822, Wyd. 5, W. 1856) – podręcznik do śpiewu liturgicznego dla alumnów i duchowieństwa.
Dn. 25 IV 1821 otrzymał R. nominację na zastępcę wizytatora Warszawskiej Prowincji Zgromadzenia Misji ks. Michała Szymonowicza. Dn. 27 VI 1826 po śmierci Szymonowicza, objął R. urząd wizytatora. Stwarzane przez władze rosyjskie trudności w nawiązywaniu osobistych kontaktów przez wyższych przełożonych Zgromadzenia w Polsce z centralnym zarządem Zgromadzenia Misji w Rzymie, a nawet niemożność prowadzenia korespondencji, spowodowały, że R. wysłał do Rzymu, a następnie do Paryża, swojego przedstawiciela, ks. Rudolfa Zajączkowskiego. W imieniu R-ego złożył on obszerną relację o stanie warszawskiej i litewskiej Prowincji Zgromadzenia. Jako wizytator, przeprowadzał R. regularne wizytacje domów misjonarskich, w pismach okólnych przypominał zasady dyscypliny kościelnej oraz doniosłość obowiązków misjonarskich i duszpasterskich. Równocześnie z pełnieniem funkcji wizytatora, R. był także przełożonym domu oraz proboszczem parafii św. Krzyża. Jako proboszcz zwracał specjalną uwagę na okazałość i piękno liturgii. Pozostawiony przez niego w rękopisie obszerny Pamiętnik dla Kościoła Parafialnego Świętego Krzyża, spisany w r. 1832, stanowi cenne źródło informacji o duszpasterstwie liturgicznym pierwszej połowy XIX w. (rkp. znajduje się w Arch. Misjonarzy w Krakowie na Stradomiu). W l. 1825–33 wygłaszał R. konferencje religijne do sióstr wizytek w Warszawie, prawdopodobnie był ich spowiednikiem, przeprowadzał także tzw. egzaminy sióstr przed ich ślubami zakonnymi. Zgodnie z tradycją był R. równocześnie w l. 1826–33 dyrektorem Polskiej Prowincji Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia. Ogłosił wówczas drukiem kilka listów okólnych do sióstr, w których poruszał zagadnienia życia duchowego szarytek oraz ich posługi względem ubogich i chorych. Był także członkiem Rady Głównej szpitali Król. Pol. Kontynuował działalność pisarską i edytorską. Opublikował podręcznik dla seminariów duchownych pt. Wykład obrzędów kościelnych historyczny i duchowny z historii kościelnej liturgii, z dzieł przez znakomitych autorów o niej napisanych… (W. 1828 II, Wyd. 2, 1839, Wyd. 3 poszerzone, 1857). W r. 1830 przygotował do druku poprawione przez siebie tłumaczenie (ks. Józefa Jakubowskiego) czterotomowego dzieła F. A. Pougeta „Nauki katolickie…”. W rękopisie pozostał traktat R-ego z r. 1831 pt. Rzut oka na edukację (w Arch. „Naszej Przeszłości”), w którym polemizował z prądami filozofii Oświecenia i uwydatniał wartość wychowania czerpiącego inspirację z religii.
Od 29 XI 1830 do końca grudnia 1831 prowadził R. diariusz (rękopis złożony z 12 zeszytów znajduje się w B. Jag. pod sygn. 6991 I, został przy opracowaniu bibliotekarskim zatytułowany: Diariusz. Treść wypadków od 29 XI 1830 – XII 1831, zaś w katalogu rękopisów odnotowany pt. Dziennik z okresu powstania listopadowego, dotyczący głównie wypadków zaszłych w Warszawie…). Zapiski te odsłaniają negatywny stosunek R-ego do powstania listopadowego. Wprawdzie R. składał ofiary pieniężne na rzecz powstania i wielokrotnie przeznaczał znaczne sumy «na lazaret», nie wyraził jednak zgody na udział alumnów misjonarskich w ruchu, utrzymywał bowiem, że «obowiązkiem misjonarzy jest modlić się za ojczyznę, nie walczyć». Władze rosyjskie, w uznaniu dla postawy politycznej R-ego, zaoferowały mu w r. 1832 godność arcybpa warszawskiego, której R. jednak nie przyjął. Zmarł 1 VIII 1833 w Warszawie, tam został pochowany w dolnym kościele św. Krzyża.
Estreicher w. XIX; Rosset E., Notices bibliographiques, Angoulème 1878 s. 210; Enc. Kośc. XXIV 107–9, XXV 82; Podr. Enc. Kośc. XXXIII–XXXIV; Słown. pol. teologów katol., III (H. Wyczawski, bibliogr.); Catalogus universi cleri archidioec. Varsaviensis 1822–33; – Bartoszewicz J., Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie, opisane pod względem historycznym, W. 1855 s. 61; Bieliński, Uniw. Warsz., s. 38, 40, 42, 71, 137; tenże, Wydział Teologiczny Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, „Kwart. Teolog.” T. 5: 1906 z. 1–2 s. 39, 43 nn., z. 3–4 s. 76, 87; Chodyński S., Seminarium włocławskie, Włocławek 1905 s. 82, 83, 84, 296–307; Feicht H., Ks. Michał Marcin Mioduszewski, w: Księga pamiątkowa ku czci prof. Adolfa Chybińskiego, Kr. 1930 s. 70, 76; Godlewski M., Epizod z dziejów Seminarium Głównego w Warszawie w 1831 r., „Collectanea Theologica” T. 21: 1949 s. 17, 18, 24, 25; Gorzkiewicz M. ks., List okólny do misjonarzy z dn. 1 I 1834, „Roczniki Obydwóch Zgromadzeń Św. Wincentego à Paulo” 1899 s. 272–87 (nekrolog R-ego); Kalla S., Seminarium poznańskie pod rządami ks. Krzywańskiego, tamże 1914 s. 195; Księga Pamiątkowa trzechsetlecia Zgromadzenia Ks. Misjonarzy (1625 – 17 IV 1925), Kr. 1925 s. 33; Petrzyk L. ks., Kościół Św. Krzyża w Warszawie, W. 1920 s. 37, 39, 63, 67, 78, 132; Schletz A., Działalność Zgromadzenia Misji w Tykocinie na polu oświaty (1769–1864), „Nasza Przeszłość” T. 11: 1960 s. 361–438; tenże, O niektórych podręcznikach liturgicznych w dawnych seminariach duchownych w Polsce, „Ruch Biblijny” 1949 s. 193–209; – Arch. Misjonarzy w Kr. na Stradomiu: Catalogus domorum et personarum, Catalogus seminaristarum, Catalogus votistarum, Decreta visitationis domus Stradomiensis Cracoviae (1687–1874), Decreta visitationum domus Varsaviensis Congr. Missionis ab anno 1667 (ad 1864), Liber visitationum Domus Vladislaviensis (1721–1837), Łuczak Z., Dorobek liturgiczny ks. Pawła Rzymskiego, Kr. 1985 (mszp. nr 237), Okólniki wizytatorów do domów Zgromadzenia (1687–1854), Świadectwa święceń z początków XIX w.; Arch. „Naszej Przeszłości” w Kr.: Catalogus sacerdotum Congregationis Missionis in Polonia (1734–1860); Schletz A., Słownik biograficzny Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Polsce 1651–1951, Kr. 1957 II (mszp. sygn. 78/II); Arch. Paraf. św. Krzyża w W.: Liber mortuorum par. S. Crucis (1832–1838), Akta parafialne z l. 1808–33.
Jan Dukała