Reszka (Rescius, Reski) Stanisław (1544–1600), ksiądz, sekretarz i biograf kardynała Stanisława Hozjusza, dyplomata, opat jędrzejowski, pisarz. Ur. 14 IX w Buku w Wielkopolsce, posiadłości biskupów poznańskich; pochodził z wielodzietnej rodziny mieszczańskiej. Był synem Stanisława i Łucji.
Pierwsze nauki mógł R. pobierać w szkole parafialnej w Buku, później uczył się prawdopodobnie w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. W letnim semestrze 1558 rozpoczął studia na Uniw. Krak., był tu uczniem m. in. Jakuba Górskiego. Na skutek zarazy, która wówczas nawiedziła Kraków R. zapewne opuścił to miasto i przeniósł się w r. 1559 na uniwersytet we Frankfurcie nad Odrą. W końcu t. r. dostał się na dwór bpa warmińskiego S. Hozjusza. Towarzyszył mu w czasie pobytu w Wiedniu w r. 1560. Dowodem na to jest m. in. pierwsza znana, sporządzona ręką R-i minuta listu Hozjusza z 28 VI 1560. R. wraz ze swoim patronem opuścił Wiedeń 20 VIII 1561 i udał się do Trydentu, gdzie kardynał był jednym z przewodniczących III sesji soboru powszechnego. Po zakończeniu obrad soborowych w poł. grudnia 1563 przy boku Hozjusza wyruszył w kierunku Polski i przybył 5 II 1564 na Warmię do rezydencji biskupów w Lidzbarku. W l. 1564–8 jako sekretarz redagował listy łacińskie kardynała, przyjmował jego korespondencję, kopiował dzieła Hozjusza do «recenzji» przed oddaniem do druku (w r. 1564 przepisał „Catholici cuiusdam…”) oraz pomagał w ich wykańczaniu redakcyjnym, objaśniając cytaty z Pisma świętego, ojców Kościoła i in. Załatwiał także prywatne sprawy Hozjusza i przy tej okazji nawiązywał kontakty z jego przyjaciółmi – osobami związanymi z Kościołem i dworem królewskim. Szczególnie bliskie stosunki utrzymywał z Marcinem Kromerem, o czym świadczy jego korespondencja. Od 23 II do 20 V 1569 R. przebywał z Hozjuszem na sejmie lubelskim. Po opuszczeniu dworu kardynała przez Walentego Kuczborskiego R. stał się najbliższym współpracownikiem Hozjusza i «kierownikiem jego kancelarii. Dn. 18 VIII 1569 wyruszył w jego orszaku do Rzymu. Uczestnicząc w pracach kardynała, podobnie jak on, bacznie obserwował wydarzenia w Rzpltej i interesował się szczególnie sprawami wyznaniowymi. Przetłumaczył na język polski pismo Hozjusza przeciw konfederacji warszawskiej z r. 1573 („Konfederacyjej w Warszawie 1573… rozbieranie”), a nadto sam, naśladując młodzieńcze poezje swego patrona napisał: De articulo confederationis haereticorum i Dialogus de turbulenta haereticorum pace in Polonia… (1573, wyd. T. Wierzbowski w: Bibl. Zapomnianych Poetów i Prozaików Pol. XVI–XVIII w., z. 24).
W 2. poł. 1573 R., po elekcji na tron polski Henryka Walezego, posłował do Paryża, aby w imieniu kardynała złożyć gratulacje nowemu królowi i polecić mu sprawy Kościoła w Polsce. Walezy chciał go wówczas zatrzymać przy sobie, a chociaż ze względu na Hozjusza R. odmówił, król nadał mu tytuł sekretarza i zrobił nadzieję na związaną z tym pensję, która pozostała tylko w sferze obietnic. Ponownie wysłał kardynał R-ę do Henryka w r. 1574, gdy król opuściwszy Polskę, przebywał przez pewien czas w Wenecji. T. r. opublikował R. zbiorek dokumentów dotyczących objęcia tronu przez Walezego („De rebus in electione, profectione, coronatione Henrici Regis Poloniae in Galia et in Polonia gestis”, Romae). W tym czasie napisał też komentarz do graficznej kompozycji Tomasza Tretera „Typus Ecclesiae catholicae”, zatytułowany: Explicatio typi Ecclesiae catholicae ad instar brevis laicorum catechismi (Venetiis).
W czasie pracy w kancelarii Hozjusza w Rzymie dawne plany R-i, dotyczące zdobywania godności kościelnych zaczęły nabierać realnych kształtów. Chociaż nie posiadał jeszcze R. święceń kapłańskich, Kromer chciał przyjąć go na koadiutora swojej kanonii warmińskiej z prawem następstwa, lecz kardynał na to się nie zgodził. Dopiero na początku 1572 r. Hozjusz powierzył R-ce kanonię warmińską z prezenty papieskiej po zmarłym 18 V 1571 Kasprze Hannowie. W imieniu R-i objął ją 11 XII 1572 Jakub Zimmermann. Dn. 14 IX t. r. przyjął R. z rąk Hozjusza święcenia subdiakonatu, a 21 XII 1575 – święcenia kapłańskie w kościele Św. Klemensa w Rzymie. Dzięki protekcji Hozjusza, jako wielkiego penitencjarza, w tydzień po tych święceniach otrzymał od papieża Grzegorza XIII urząd datariusza w św. Penitencjarii, o który wcześniej bezskutecznie ubiegał się Jerzy z Tyczyna. W dwa lata później (13 I 1577) tenże papież powołał R-ę na urząd sigillatora św. Penitencjarii. Do pełnienia tych urzędów potrzebny był stopień naukowy, więc R. wiosną 1579 w powrotnej drodze z pielgrzymki do Loreto zatrzymał się w Perugii, gdzie, jak pisał o tym do Kromera 23 V 1579, uzyskał «gradum doctoratus».
Szczególnie mocno był zaangażowany R. w starania Hozjusza o utworzenie polskiego hospicjum w Rzymie. Podobno wyszukał w pobliżu placu Weneckiego kościół, który wraz z przyległymi zabudowaniami stał się zalążkiem polskiego ośrodka. Po erekcji (15 X 1578) przez Grzegorza XIII bullą «Ex supernae dispositionis arbitrio» hospicjum i kościoła p. wezw. Najśw. Zbawiciela i Św. Stanisława, R. z woli Hozjusza został pierwszym rektorem tej placówki i 6 XII t. r. przejął z rąk dotychczasowego proboszcza dokumenty, a następnie przystąpił do prac organizacyjnych i gromadzenia funduszy na odbudowę świątyni i wznoszenia hospicjum. R. przy pomocy kolegium prowizorów (Jerzy z Tyczyna, Paweł Goślicki, T. Treter) kierował odbudową kościoła i hospicjum. Fundusze czerpano z darów: Hozjusza, Anny Jagiellonki, Stefana Batorego i kapituły krakowskiej. Przy hospicjum założył dla pielgrzymów bibliotekę i przeznaczył na ten cel część swego księgozbioru. Dn. 5 VIII 1579 zmarł Hozjusz wyznaczywszy R-ę głównym, obok swego bratanka Stanisława, egzekutorem testamentu i jemu też przekazał swoje książki i rękopisy. Pozostając w Rzymie R. zajmował się głównie wykonywaniem ostatniej woli swego patrona, przygotowaniem do druku nowego wydania jego dzieł („Opera omnia”, Kolonia 1584, I–II), a także pracą nad jego biografią. Już w r. 1580 ogłosił drukiem w Rzymie opis ostatnich chwil życia kardynała (Epistola Stanislai Rescii de transitu et dormitione… Stanislai Hosii…, której dwa egzemplarze z własnoręczną dedykacją podarował R. w dowód przyjaźni przebywającemu w r. 1581 w Rzymie M. Montaigne’owi, w r. 1582 wydano ją w Paryżu), a w Krakowie wydał na cześć Hozjusza De obitu magni S. Hosii cardinalis ode lugubris (doczekała się ona siedmiu edycji i tłumaczenia na język niemiecki). W czasie rocznic śmierci Hozjusza R. organizował w bazylice S. Maria in Trastevere żałobne modlitwy za jego duszę. Wzorem kardynała pomagał, choć na niewielką skalę, ubogim studentom polskim. Poświęcając wiele czasu i trudu, przy pomocy swych rzymskich przyjaciół, a szczególnie Filipa Nereusza, doprowadził do powstania w klasztorze nowo założonej kongregacji oratorianów przy kościele S. Maria in Valicella w Rzymie dn. 2 IX 1582 polskiego kolegium; dwóch polskich studentów Marcina Kołackiego z Poznania i Sebastiana z Krakowa miał na swoim utrzymaniu.
Dobrze znając środowisko włoskie i zarazem utrzymując stały kontakt z krajem pełnił R. nieoficjalnie funkcję stałego posła polskiego w Rzymie, służąc w wielu sprawach pomocą dostojnikom kościelnym, państwowym i dworowi królewskiemu. Po objęciu tronu przez Stefana Batorego w Polsce, zachęcał go do popierania katolicyzmu i orędował za nim w Rzymie. W r. 1582 ogłosił pochwałę zwycięstw króla w wojnach inflanckich (De rebus gestis Stephani I regis Poloniae… contra magnum Moschorum ducem narratio, Romae). W tym czasie docierały do Rzymu wieści, że Stefan Batory, zmierzając do restytucji biskupstwa koloszwarskiego na Węgrzech, pragnie powierzyć R-e godność biskupią. Sprawa ta jednak nie doszła do skutku. W tym czasie zostały pomyślnie zakończone starania R-i o powrót do kraju. Sam król przysłał do niego wezwanie przez A. Possewina. Na początku stycznia 1583 R. był już w Krakowie. Po audiencji udzielonej mu przez Stefana Batorego 12 I t. r., udał się na Warmię, gdzie 17 II odwiedził w Smolajnach Jana Hozjusza, starszego brata kardynała, i zdał mu relację z realizacji testamentu swego patrona. Następnie przybył do Lidzbarku, odwiedził biskupa M. Kromera i wręczył mu recenzyjny egzemplarz rękopisu biografii Hozjusza. We fromborskiej katedrze 28 II t. r., obejmując osobiście w posiadanie swą warmińską kanonię, otrzymał bogato wyposażony ołtarz św. Tomasza. Wiosną t. r. wizytował R. opactwo kanoników regularnych laterańskich w Czerwińsku nad Wisłą. W tym czasie powiększył swe posiadane beneficja kościelne o dziekanię warszawską po Gabrielu Szadku.
Wkrótce jednak z woli króla R. opuścił kraj. Dn. 10 IX t. r. wyjechał do Rzymu jako opiekun i ochmistrz dworu królewskiego bratanka Andrzeja Batorego, aby tam pokierować m. in. jego staraniami o godność kardynalską i koadiutorię biskupstwa warmińskiego. Miała to być zarazem dla młodego Batorego podróż edukacyjna, dlatego też orszak poselski posuwał się wolno przez kraje cesarskie i północne Włochy, w Mediolanie (3–7 XI) zatrzymał się w gościnie u kard. Karola Boromeusza. Dopiero 30 XI poselstwo przybyło do Rzymu i R. 9 XII miał pierwszą audiencję u papieża. W czasie pobytu Andrzeja Batorego w Rzymie R. był przyjmowany kilkakrotnie przez papieża, załatwiając m. in. pomoc finansową Stolicy Apostolskiej dla planowanej ligi antytureckiej, dla hospicjum polskiego i kolegium w Rzymie. Oczekiwanie na kapelusz kardynalski przeciągało się. Dn. 22 VI 1584 otrzymał R. wezwanie do powrotu do kraju. Odpowiednie przedstawienie tego pisma papieżowi zadecydowało o sfinalizowaniu starań o godność kardynalską. Dn. 4 VII t. r. na specjalnie zwołanym konsystorzu Grzegorz XIII mianował Andrzeja Batorego kardynałem. Dn. 31 VII t. r. wyruszył R. w orszaku nowo kreowanego kardynała z Rzymu i już 19 X t. r. był w Krakowie, gdzie odbył się nazajutrz uroczysty wjazd kardynała. Koniec 1584 i początek 1585 r. spędził R. w kraju w służbie króla i kard. Andrzeja. W marcu 1585 uczestniczył w powitaniu przybyłego do Rzpltej nowego nuncjusza papieskiego (swego bliskiego znajomego) kard. A. Bolognettiego. W kwietniu t. r. przeprowadził wizytację klasztoru paulinów na Jasnej Górze. W tym też czasie R. przygotował do druku Przestrogę pastyrską do miasta warszewskiego… (Poznań 1585), zalecając w niej trwanie przy mazowieckich tradycjach i nauce Kościoła katolickiego. W maju t. r. towarzyszył kard. Batoremu w podróży na Warmię. Po uroczystym objęciu przez kardynała (5 VI we Fromborku) koadiutorii warmińskiej, R. udał się z nim w drogę do Gdańska i Elbląga. W lipcu t. r. król wyraził życzenie, by R. ponownie wyjechał do Rzymu z obediencją do nowo wybranego papieża Sykstusa V. R. nie przyjął tej propozycji usprawiedliwiając się brakiem kwalifikacji, chodziło tu jednak o brak nobilitacji. Mimo odmowy mógł R. towarzyszyć bratankowi królewskiemu jako mentor w drodze do Rzymu. W czasie przygotowań do podróży, 22 V 1585, nadał król R-ce w komendę opactwo cystersów w Jędrzejowie. Dn. 21 III 1586 złożył R. rezygnację z dziekanii warszawskiej (chciał to uczynić już wcześniej, m. in. wiosną 1584, gdy Anna Jagiellonka zarzucała mu zaniedbanie warszawskiego kościoła, lecz powstrzymywał go od tego król i rzymscy przyjaciele). Tegoż dnia R. opuścił Kraków i w orszaku kard. Batorego rozpoczął drugą podróż do Rzymu, dokąd poselstwo przybyło w końcu maja t.r..
Głównym zadaniem R-i tym razem była tylko troska o kard. Andrzeja i należyte jego prezentowanie w Rzymie. Zaraz po przyjeździe został R. dwukrotnie przyjęty przez Sykstusa V, któremu oprócz spraw królewskich (zapowiedź posła z obediencją) przedłożył prośbę o pomoc w wydrukowaniu biografii Hozjusza, którą właśnie dedykował papieżowi i otrzymał na to pozytywną odpowiedź. Nie powiodły się natomiast jego starania o odzyskanie urzędu sigillatora, który mu odebrano na wieść o objęciu w komendę opactwa jędrzejowskiego. Dn. 6 I 1587, gdy doszła do Rzymu wieść o śmierci Stefana Batorego, Andrzej natychmiast wyruszył do Polski, a R. pozostał w Rzymie z powodu choroby. W lutym odbył dziękczynną pielgrzymkę za powrót do zdrowia do cudownego obrazu s. Maria Annunziata we Florencji. Być może, jak przypuszcza Zdzisław Obertyński, podjął też starania w Stolicy Apostolskiej o poparcie dla projektu elekcji na tron polski Andrzeja Batorego, gdyż dopiero 25 V 1587 opuścił Rzym i 6 VIII t. r. stanął w Miechowie.
Burzliwe miesiące t. r. po niezgodnej elekcji spędził R. w Krakowie. Przeżył tam oblężenie miasta przez arcyks. Maksymiliana i doczekał się koronacji na króla Polski Zygmunta III Wazy. Jeszcze w czasie trwania sejmu koronacyjnego 29 XI t. r. został R. powiadomiony przez kanclerza Jana Zamoyskiego, iż król i senat zamierzają powierzyć mu poselstwo z obediencją do papieża. Ze względu na słabe zdrowie wzbraniał się R. przed przyjęciem tak trudnego obowiązku, lecz ostatecznie wyraził zgodę na wyjazd, ale bez składania obediencji. Mianowany wkrótce posłem nadzwycz. otrzymał R. 11 III 1588 instrukcję poselską (datowaną 10 III t. r.). Przewidywała ona dwie zasadnicze misje: powiadomienie książąt włoskich o objęciu władzy w Polsce przez Zygmunta III i starania o przymierze antyhabsburskie oraz wystąpienie wobec papieża o uznanie koronacji tegoż króla i zapowiedź rychłego przybycia posła z obediencją. Wyruszył R. 14 III t.r., tym razem przez Brandenburgię, Saksonię i Tyrol, aby ominąć kraje austriackie. Do Wenecji dotarł 22 IV, lecz zorientowawszy się w sytuacji, zdecydował się jechać najpierw do Rzymu. Dn. 8 V wjechał tam prywatnie i następnego dnia wieczorem był przyjęty przez Sykstusa V. Drugą audiencję miał R. 10 V t. r. Starania R-i, by pozyskać przychylność Stolicy Apostolskiej dla Zygmunta III okazały się na tyle skuteczne, że już 23 V t. r. zdecydowano wysłać do Polski legata kard. J. Aldobrandiniego w celu zapośredniczenia zgody między domem habsburskim a Rzpltą. Wyjeżdżającemu R. udzielił stosownych rad, a korzystając z jego uprzejmości przesłał do Polski nabyte dla króla obrazy oraz kilkanaście egzemplarzy swego dzieła Vita Domini Stanislai Hosii…, które właśnie wtedy wyszło spod prasy w Rzymie. Ta humanistyczna biografia dedykowana była papieżowi Sykstusowi V; napisana elegancką łaciną ukazywała kardynała jako wzorowego katolika i gorliwego przedstawiciela hierarchii oraz twórcę reformy potrydenckiej (doczekała się do naszych czasów pięciu wydań i jednego tłumaczenia na język niemiecki). Dn. 9 VI t. r. miał R. pożegnalną audiencję u papieża, 17 VI wyjechał z Rzymu w kierunku Wenecji, gdzie przybył 2 VII i 11 VII został przyjęty przez Signorię. Po pomyślnym odprawieniu tego poselstwa oczekiwał R. w okolicach Padwy na dalsze polecenie królewskie. W tym celu wysłał do kraju swego wychowanka Marcina Kołackiego z prośbą, by nie zlecano mu poselstwa z obediencją. Na wszelki wypadek przygotował jednak mowę obediencyjną. Król wyznaczył innego posła z obediencją, a R-ce kazał wracać do Rzymu i tam, w oczekiwaniu na przybycie wielkiego posła, doglądać spraw polskich, m. in. zlecił mu kontynuować proces kanonizacyjny dominikanina Jacka Odrowąża (1589), z czego R. dobrze się wywiązał, choć sprawy nie sfinalizował. Następnie powierzono R-ce starania o przyznanie Rzpltej pomocy finansowej od papieża i z Wenecji na wojnę z Turcją. R. miał otrzymywać z racji przedłużonego poselstwa (od maja 1588) pensję ze skarbu królewskiego 200 złp miesięcznie, ale po dwóch latach pieniądze te jeszcze do niego nie doszły. Zmuszony był więc zaciągać długi, a gnębiony niedostatkiem z radością przyjął odwołanie z poselstwa i w końcu lipca 1590 ruszył do kraju.
Pełniąc z woli królów polskich misje dyplomatyczne, R. prowadził diariusz; być może rozpoczął go spisywać w związku z pierwszą podróżą w orszaku kard. A. Batorego, aby łatwiej zdać z niej dokładną relację królowi. Pisał go na podstawie bieżących notatek przeważnie sam, czasem korzystał z pomocy T. Tretera lub innych domowników. Oprócz własnych działań opisywał wydarzenia polityczne, a nawet zamieszczał odpisy doręczanych mu listów (obejmujący z małymi lukami okres od 10 IX 1583 do 4 VIII 1589, wydał Jan Czubek pt. Stanislai Rescii diarium 1583–1589, w: Arch. do Dziej. Liter., XV cz. 1).
Po powrocie do kraju, przebywając bądź w Jędrzejowie, bądź na Warmii lub też w Krakowie, poświęcał R. więcej uwagi sprawom Kościoła. Już w r. 1590 wystąpił w obronie cenionego wielce przez siebie zakonu jezuitów przeciwko oskarżeniom, zawartym w anonimowej broszurze pt. „Equitis Poloni in Iesuitas actio prima”, pisząc Spongia, qua absterguntur convitia et maledicta equitis Poloni contra Iesuitas (Kr. 1590, i dwa wydania). Wiosną 1591 napisał w Jędrzejowie przedmowę do dziełka, które miało ukazać niezgodę wśród różnowierców. Ministromachia (Kr. 1591, i dwa wydania) stanowiła obszerny zbiór przezwisk, oskarżeń i złośliwości itp., jakimi obrzucali się nawzajem pisarze protestanccy. Rychło doczekał się R. reakcji na swe wystąpienie w postaci pisemka Daniela Mikołajewskiego pt. „Amica et succincta ad Stanislai Rescii Ministromachiam responsio” (1592). Odpowiedział na nie jezuita Adrian Junga („Libelli pseudoevangelici”, Poznań 1593), który też wziął na siebie ciężar dalszej polemiki z Mikołajewskim. Przeciw Ministromachii wystąpił też kalwin Andrzej Wolan („Iudicium… de libello quodam S. Rescii, qui inscribitur Ministromachia ad D. Piasecium Societatis ut vocant Iesu…” Wilno 1593) Swojej osobistej pobożności dał R. wyraz w humanistycznej parafrazie siedmiu psalmów pokutnych (Paraphrasis in septem Psalmos, quos vocant poenitentiales, Kr. 1591). Zadedykował je jednemu z rzymskich przyjaciół kard. A. Colonnie, dołączając panegiryk sławiący zwycięstwo pod Lepanto.
Na początku 1592 r. został R. wyprawiony ponownie do Włoch, tym razem do Neapolu w celu kontynuowania starań o odzyskanie spadku po królowej Bonie. Tylko już przy okazji miał wypełnić poselstwo we Florencji oraz w Rzymie wobec papieża Klemensa VIII. R. był zachwycony Neapolem i początkowo miał nadzieję na pomyślny rezultat swojej misji. Toteż, chociaż sprawa rewindykacji sum neapolitańskich prawie się nie posuwała, chwalił Neapol i pobyt w nim wykorzystywał w celu akcji propagandowej na rzecz Polski. Dom R-i stał się wkrótce czymś w rodzaju polskiej ambasady, do której kierowali swe kroki podróżujący do Włoch Polacy, szczególnie studiujący w Padwie i w Rzymie. Utrzymywał także bliskie kontakty z przyjaciółmi w kraju, zwłaszcza z Szymonem Szymonowicem. Z czasem jednak nawet owa kulturalna misja stała się dla niego dolegliwa, z powodu stale pogarszającego się zdrowia (podagra). Choroba utrudniała R-ce także pracę pisarską. W Neapolu powstało i tu zostało wydane drukiem w r. 1596 jego najważniejsze dzieło polemiczne De atheismis et phalarismis evangelicorum libri duo, quorum prior de fide, posterior tractat de operibus eorum… Dedykowane Zygmuntowi III, zawierało ono zestawienie, błędnych z punktu widzenia Kościoła katolickiego, poglądów przedstawicieli różnych kierunków wyznaniowych (do błędnowierców zaliczył R. również Erazma z Rotterdamu), przykłady ich niezgody (dysputy, synody), wzajemnych oskarżeń (czyli powtórzona Ministromachia) oraz wystąpień przeciw władzy państwowej. W Neapolu R. także porządkował swą obszerną i ciekawą korespondencję; ogłosił jej wybór w dwóch tomach. Tom I (1594) otwiera list kanonika neapolitańskiego Fr. Lombarda podkreślający wartość i uzasadniający celowość opublikowania drukiem tego zbioru. Następnie zamieszczona jest korespondencja R-i (53 listy z l. 1573–94) oraz trzy krótkie jego utwory: Notae in articulum confederationis, Ode lugubris de obitu… S. Hosii i Oratio pro praestanda (oboedientia) Sixto V, a także list Sykstusa V do Zygmunta III króla Polski, w którym papież wysoko ocenia zalety R-i. Tom II zawiera korespondencję R-i z l. 1593–8 (43 listy). Przedrukowany też został w tym tomiku wstęp do dzieła R-i De atheismis et phalarismis… Neapolitańskie zbiorki korespondencji R-i zawierają jednak znikomą część jego spuścizny epistolograficznej. Zachowało się około 670 listów, które dają świadectwo jego rozległych stosunków kulturalnych (T. Wierzbowski wydał drukiem, choć nie pełną listę osób, z którymi R. utrzymywał kontakty), erudycji i elegancji stylu (współcześnie podkreślał to J. Lipsius) oraz zaangażowania w sprawy Kościoła i państwa. Najbardziej jednak zwarty pod względem chronologicznym i treściowym blok stanowią listy R-i do Kromera z l. 1568–88. Znaczna część korespondencji, pozostająca w rękopisach, czeka jeszcze na swego wydawcę. Wyczerpany podagrą zmarł R. w Neapolu 3 IV 1600, pochowany został w kościele S. Maria delle Grazie, gdzie staraniem egzekutora jego testamentu (wspomnianego wyżej kard. Aldobrandiniego) wystawiono mu nagrobny pomnik marmurowy z wykutym wizerunkiem (nie zachował się).
R., który ufundował w Buku nagrobek dla swych rodziców i rodzeństwa (1579), w testamencie ustanowił też fundację na wyposażenie szpitala Świętego Ducha w swym rodzinnym mieście oraz przeznaczył zapis dla Bractwa Ubogich Kapłanów i założonego przez siebie Bractwa Najśw. Ciała Chrystusowego. Nazwisko jego nosi w tym mieście plac, przy którym stoi budynek szpitala Świętego Ducha zaopatrzony w tablicę, upamiętniającą fundację R-i.
Estreicher, XXVI; Nowy Korbut, III; Literatura pol. Enc., II; Hist. nauki pol., VI; Oracki, Słown. Warmii; Słown. Pol. Teologów Katol., III; Wpol. słown. biogr.; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 14; – Augustyniak U., Informacja i propaganda w Polsce za Zygmunta III, W. 1981; Banaszak M., Z dziejów dyplomacji watykańskiej, W. 1975 cz. 1–3; Barycz, Historia UJ; tenże, Kilka strzępów źródłowych do dziejów literatury polskiej XVI i XVII w., w: Księga pamiątkowa ku czci Konrada Górskiego, Tor. 1967; tenże, Polacy na studiach w Rzymie w okresie Odrodzenia, Kr. 1938; tenże, Spojrzenie w przeszłość polsko-włoską, Wr. 1965; tenże, Szlakami dziejopisarstwa staropolskiego, Wr. 1981; Biliński B., Stanislao Reszka-Rescius umanista polacco… difensore delle antichità di Roma, „Strenna dei Romanisti” R. 34: 1970; Ciampi S., Alcune notizie di Stanislao Rescio polacco, „Giornale araldico” (Roma) vol. 28 (1828); Chrzanowski T., Działalność artystyczna Tomasza Tretera, W. 1984; Czubek J., Wstęp do: Stanislai Rescii diarium, Kr. 1915, Arch. do dziej. liter., XV cz. 1; Dziechcińska H., Biografistyka staropolska w l. 1476–1627, Wr. 1971; Gębarowicz M., Jan Andrzej Próchnicki, Kr. 1980; Grabowski T., Piotr Skarga na tle katolickiej literatury religijnej, Kr. 1913; Hajdukiewicz L., Erazm z Rotterdamu w opinii polskiej XVI i XVII w., Zesz. Nauk. UJ, Kr. 1971 nr 33; Hipler F., Die Biographen des Stanislaus Hosius, „Zeitschr. für die Gesch. und Altertumskunde Ermlands” Bd. 7: 1881; Hist. dyplomacji pol., II; Kalinowska J. A., Korespondencja Stanisława Reszki, w: Biul. Polonistyczny (IBL), 1985 z. 1–2 s. 56–61; taż, Wyjazd Kardynała Stanisława Hozjusza do Rzymu w 1569 r., „Studia Warmińskie” T. 18: 1981; Lechicki Cz., Mecenat Zygmunta III, W. 1932; Machejek M. T., 400 lat kościoła i hospicjum św. Stanisława w Rzymie, Rzym 1978; Nanke Cz., Z dziejów polityki kurii rzymskiej wobec Polski (1587–1589), Lw. 1921 („Arch. Tow. Nauk. we Lw.” Dz. II, t. 1 z. 2); Obertyński Z., Dzieje kanonizacji Św. Jacka, „Prawo Kanoniczne” 1961 nr 1–4 s. 79–172; Obłąk J., Historia diecezji warmińskiej, Olsztyn 1959; Serwański M., Henryk Walezy w Polsce, Kr. 1976; Windakiewicz S., Tasso i Reszka, „Czas” 1890 nr 209–12; Woś J. W., Notizie sul cardinale G. Radziwiłł e sui gesuiti in Polonia nel sec. XVI, Firenze 1981; tenże, Stanislao Reszka segretario del Cardinale S. Hozjusz e ambasciatore del Re di Polonia a Roma e a Napoli, „Annali della Scuola Normale Superiore di Pisa. Classe di Lettere e Filosofia” 1978 nr 8, (i odb.); tenże; Rzym polski za czasów St. Hozjusza, Rzym 1979; – Album stud. Univ. Crac., III; Altere Universitätsmatrikeln, I: Universität Frankfurt a. Oder, Oprac. G. Friedlaeender, Leipzig 1887; Arch. Zamoyskiego, I–IV; Elementa ad fontium editiones, XVI, XXII, XXIII, XXVI; Epistolae illustrium virorum in tres libros digestae, Kr. 1578; Hosii epistolae, III („Studia Warmińskie” T. 17: 1980), V (tamże, T. 13: 1976), VI (tamże, T. 15: 1978); Korespondencja Hieronima Rozrażewskiego, Wyd. P. Czaplewski, Tor. 1937–47 I–II; Latini Latinii Viterbiensis epistolae, Wyd. D. Magrus, Rzym 1659 I, Viterbo 1667 II; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I, II; Mon. Pol. Vat., IV–VII; Polski dyplomata na papieskim dworze. Wybór listów Jerzego z Tyczyna do Marcina Kromera, Wyd. J. Axer, W. 1982; Pruszcz P. H., Forteca duchowna Królestwa Polskiego…, Kr. 1662; Starowolski Sz., Scriptorum Polonicorum hecatontas…, Venetiis 1627 (tłumaczenie polskie J. Starnawski, Setnik pisarzów polskich, Kr. 1970); Starożytności hist. pol., II; Georgii Ticinii ad Martinum Cromerum epistulae, Wyd. G. Axer, Wr. 1980; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V teka 303; Arch. Archidiec. w P.: rkp. AV 12, AE XIV, C 120; Arch. Diec. Warm. w Olsztynie: Arch. Biskupie rkp. D 13, D 16, D 20, D 21, D 25, D 35, D 62–63, D 111, D 116–117, D 121, Arch. Kapituły rkp. Acta Cap. 2, Ab 3; Arch. Paulinów na Jasnej Górze: rkp. 2407; Arch. Rom. SI: rkp. Germania 120; Arch. Segretum Vat.: rkp. Brev. 19; B. Apostolica Vaticana: rkp. Vat. Lat. 6414, 6419; B. Czart.: rkp. 308, 403, 1611, 1619, 1620, 1622; B. Jag.: rkp. 28 I–II, 41, 60, 62, 64, 154, 159–162, 164, 225, 1132–1137, 1140, 2362, 2561; B. Nationale w Paryżu: rkp. 15967; B. Ossol.: rkp. 156, 228 II; B. Kórn.: rkp. 982; B. PAN w Kr.: rkp. 2777, 8382; Forschungsbibl. w Gotha: rkp. 383; Stifs -och Landsbiblioteket w Linköping: rkp. Brev. 17 I–II; – Kalinowska A. I., Korespondencja Stanisława Reszki z Marcinem Kromerem (1568–1588) „Odr. i Reform. w Pol.” T. 33 (w druku); Listy Stanisława Reszki do Marcina Kromera (1568–1588), Wyd. A. J. Kalinowska, „Studia Warmińskie” T. 20 (w druku); Między Rzymem a Warmią. Tłumaczenie i oprac. listów Reszki do Kromera «1568–1588» A. J. Kalinowska (w druku w Wyd. «Pojezierze» w Olsztynie).
Ambrozja Jadwiga Kalinowska