Sikorski Stanisław (1855–1929), ziemianin, działacz narodowy, poseł do sejmu pruskiego. Ur. 9 II w Wielkich Chełmach w pobliżu Brus (pow. chojnicki), był synem Stefana i Marii z Dekowskich, właścicieli obok dóbr wielkochełmowskich majątków Tuchlino i Jeleńcz (pow. kartuski).
W l. 1864–74 S. uczęszczał do gimnazjum humanistycznego w Chojnicach; zetknął się tu z filomatami, którym przewodził jego przyjaciel, późniejszy ksiądz i działacz narodowy Antoni Wolszlegier. W l. 1874–80 studiował na politechnikach niemieckich, następnie odbył praktykę na kolei żelaznej we Wrocławiu i w tamtejszym magistracie. W Berlinie po zdaniu egzaminu otrzymał tytuł inżyniera budowy mostów. Początkowo nie mógł znaleźć posady państwowej (wg relacji rodziny – na skutek represji pruskich za działalność narodową w okresie studiów), pracował więc jako kierownik robót przy drenowaniu pól majątku Nieżuchowo należącego do kuzyna, posła do parlamentu niemieckiego Romana Komierowskiego. Po kilku miesiącach został kierownikiem firmy przeprowadzającej regulację Noteci, gdzie pracował do marca 1881. Po śmierci w r. 1879 brata Bolesława, przewidzianego na spadkobiercę Wielkich Chełmów, wrócił do domu i przygotowywał się do objęcia rodzinnego majątku. Odbył wówczas jednoroczną praktykę rolniczą w Jabłonowie koło Pelplina, w majątku Teodora Jackowskiego, oraz w Pińczynie, należącym do niemieckiej rodziny Freundów. Wiosną 1883 przejął zarząd dóbr Wielkie Chełmy, które w r. 1887 w wyniku działów rodzinnych stały się jego własnością. W r. 1888 poślubił Annę, córkę Ignacego Łyskowskiego (zob.).
W Wielkich Chełmach S. kontynuował zaprowadzoną przez ojca nowoczesną gospodarkę kapitalistyczną. Dochody z folwarków rolnych jak i gotówka uzyskana ze sprzedaży drewna i lasów, umożliwiły mu zakup dalszych majątków. Rywalizował z Komisją Kolonizacyjną i przy pomocy innych działaczy polskich (ks. Feliksa Bolta i adwokata Wacława Wyczyńskiego z Brodnicy), odkupił w r. 1896 rodzinny majątek żony – Mileszewy, a w r. 1903 z rąk niemieckich Rakowice pod Lubawą. Administratorem tych majątków mianował Antoniego Owsianego, właściciela Kruczki pod Cekcynem, również działacza narodowego. S. stał się wówczas najzamożniejszym ziemianinem na Kaszubach, a na terenie całego Pomorza Nadwiślańskiego wśród Polaków należał do grona najbogatszych. Spore dochody umożliwiły mu unowocześnienie gospodarki rolnej, ponadto S. dysponował dodatkowym kapitałem, który lokował także w przemyśle i handlu. Jako jedyny Polak i ziemianin był udziałowcem spółki «Holzindustrie Hermann Schütt» w Czersku, utworzonej w r. 1897 z kapitałem zakładowym 1 mln marek; S. był wiceprezesem Rady Nadzorczej spółki do czasu jej rozwiązania w r. 1920.
Na kapitałach S-ego oparta była w l. 1901–5 firma «Kassner et Comp.» w Bydgoszczy (skład maszyn i urządzeń rolnych), prowadzona przez kuzyna żony S-ego, Wacława Łyskowskiego (syna Mieczysława, zob.) oraz Konsumowy Dom Towarowy w Chełmnie z filiami w Toruniu i Czarnkowie. Drugą firmę utworzoną w r. 1901 zarejestrowano na nazwisko Zdzisława Łaszewskiego. W r. 1904 S. był zmuszony przejąć ją na własne nazwisko, ale pozostawiona pod kierownictwem Łaszewskiego firma już w r. 1907 zbankrutowała.
Niepowodzenia w handlu, jak i w próbach spekulacji giełdowych (handel kawą, cukrem, saletrą chilijską, pszenicą i kukurydzą na giełdzie w Hamburgu w l. 1901–3, prowadzony za pośrednictwem krewnego S-ego, Teodora Sychowskiego) spowodowały, iż S. w późniejszym okresie lokował swe kapitały przede wszystkim w ziemi; m.in. w l. 1918–20 zakupił kilka majątków od Niemców opuszczających polskie Pomorze. Mając dziesięcioro dzieci, dążył do zapewnienia każdemu własnego majątku.
Od początku swej aktywności gospodarczej S. działał społecznie wykorzystując doświadczenie nabyte w zarządzaniu rodzinnymi dobrami. Już w r. 1883 wybrany został na prezesa Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Brusach, który pod jego kierownictwem stał się jedną z najsilniejszych spółek bankowych, zajmując w Prusach Zachodnich drugie miejsce po banku lubawskim. S., wspólnie z ks. Boltem, opierając się na kapitałach bruskiego banku, zorganizował w r. 1898 spółkę «Kupiec» w Brusach, która prowadziła handel towarami łokciowymi i obuwiem, skutecznie rywalizując z kupcami niemieckimi i żydowskimi. Filie «Kupca» powstały w Śliwicach, Wielu, Zblewie i Starej Kiszewie. W r. 1904 zorganizowano w Brusach nową spółkę «Bazar», działającą na zasadzie towarzystwa akcyjnego z głównym udziałem «Kupca». Filie «Bazaru» powstały w Skarszewach, Kartuzach, Bytowie, Pelplinie, Starogardzie i Kościerzynie. Stopniowo były one przekazywane w ręce prywatne, gdyż głównym zadaniem «Kupca» i «Bazaru», w których S. pełnił formalnie funkcję prezesa Rady Nadzorczej, a faktycznie głównego kierownika i księgowego, był rozwój polskiego kupiectwa. Na wzór bruskiego «Kupca» powstały podobne spółki w Chmielnie, Wejherowie i Jeżewie.
W r. 1900 zorganizowane zostało Centralne Tow. Rolnicze dla Prus Zachodnich (CTR) w Pelplinie, skupiające chłopów i ziemian zrzeszonych w kółkach rolniczych. Głównym jego organizatorem był ks. Bolt; S. został członkiem władz naczelnych i był prezesem powstałego w r. 1901 Kółka Rolniczego w Brusach. CTR w r. 1901 zorganizowało, na wzór «Kupca», spółkę «Rolnik» z siedzibą w Toruniu (od r. 1903 w Pelplinie), przekształconą w r. 1909 w towarzystwo akcyjne; S. został prezesem Rady Nadzorczej «Rolnika». W r. 1913 S. i Bolt założyli w Brusach spółkę «Ceres», która przejęła z rąk prywatnych młyn parowy z piekarnią i przedsiębiorstwem handlu zbożem. Dzięki systemowi różnych spółek kierowanych przez S-ego i Bolta stały się Brusy przykładem dla innych ośrodków w Prusach Zachodnich. Działalność ta i osiągnięte sukcesy spowodowały, że S. i Bolt zostali wciągnięci do działalności centrali Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu. W r. 1904 wybrano S-ego na członka Rady Nadzorczej Banku Związku, obok Teodora Rzepnikowskiego i A. Wolszlegiera, reprezentujących Prusy Zachodnie. S. był też członkiem utworzonego w Poznaniu w r. 1900 Związku Ziemian, obejmującego Wielkopolskę i Prusy Zachodnie; pełnił w nim funkcję męża zaufania na obwód Kaszuby.
S. był członkiem Tow. Naukowego w Toruniu, założycielem i prezesem Polsko-Katolickiego Tow. Ludowego w Brusach, należał do Kuratorium Tow. Przyjaciół Kaszub założonego w r. 1912 w Sopocie. Przez kilka lat pełnił obowiązki delegata Tow. Czytelni Ludowych na pow. Chojnice; jako kasjer od l. osiemdziesiątych na parafię Brusy i Leśno w Tow. Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich (TPN) przyciągnął do TPN liczną grupę chłopów.
S. został także wciągnięty w działalność polityczną, najpierw w organizowanie akcji wyborczej na terenie powiatów tucholskiego i chojnickiego. W r. 1903 został członkiem Centralnego Komitetu Wyborczego na Prusy Zachodnie i Warmię, gdzie od r. 1908 pełnił funkcję sekretarza i kasjera. Był też członkiem, od chwili powstania w r. 1904, Centralnego Polskiego Komitetu Wyborczego w Poznaniu. Był również udziałowcem spółki wydawniczej «Pielgrzym» w Pelplinie. W r. 1908 został posłem do sejmu pruskiego z okręgu lubawskiego (w Kole Polskim pełnił funkcję kasjera). Z tego tytułu wszedł jako reprezentant Prus Zachodnich w skład powstałej w r. 1913 w Poznaniu dziewięcioosobowej Rady Narodowej – przedstawicielstwa Polaków w Rzeszy Niemieckiej.
Wszechstronna działalność gospodarcza, wielkie zaangażowanie społeczne, sumienność i pracowitość sprawiły, że S. posiadał duży autorytet nie tylko wśród Polaków. W r. 1913 jako pierwszy spośród osób świeckich w dziejach diecezji chełmińskiej otrzymał tytuł szambelana honorowego papieża Piusa X. W r. 1918 jako działacza Powiatowej Rady Ludowej mianowano go delegatem przy landracie chojnickim; od r. 1919 do 1 IV 1923 był komisarycznym starostą na pow. chojnicki. W tym czasie organizował też pomoc dla powstańców śląskich i wielkopolskich oraz mieszkańców zniszczonych ziem byłego Król. Pol. (jego sekretarką w starostwie była pisarka kaszubska Anna Łajming). Po zwolnieniu z tego stanowiska, kontynuował działalność w wielu organizacjach społecznych. W poglądach politycznych zbliżony był do endecji. Wielkie Chełmy gościły m.in. Romana Dmowskiego. Ponadto bywali tam Kazimierz Nitsch, kompozytor Feliks Nowowiejski i gen. Józef Haller. S. zmarł 29 VI 1929 w Wielkich Chełmach, pochowany został w grobowcu rodzinnym przy kościele parafialnym w Brusach. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta (1922).
Żona S-ego Anna z Łyskowskich (1871–1944) działała w licznych organizacjach kobiecych, m.in. była współzałożycielką Związku Ziemianek Pomorskich, autorką „Baśni kaszubskich” (Bydgoszcz–Wielkie Chełmy 1921, 1923), przyczyniła się także do renesansu haftu kaszubskiego. Z dziesięciorga dzieci S-ego, córka Wanda, żona Witolda Dominirskiego, znana była wraz z mężem jako działaczka polska na Powiślu. Najmłodszy syn Jan, dziedzic Mieleszew, po studiach w Szwajcarii osiadł w Warszawie, gdzie podjął produkcję filmową; jednakże zbankrutował i zmuszony do sprzedaży Mieleszew, zajął się przemysłem i handlem, czym trudnił się także po wojnie jako mieszkaniec Tangeru. Później osiadł w Genewie; napisał wspomnienia pt. „Ziemianin bez kompleksów”, ogłoszone drukiem przez Józefa Borzyszkowskiego (Gd. 1990).
Brat S-ego Kazimierz (1860–1912) zapisał cały swój majątek oszacowany na milion marek (m.in. Antoniewo) dla TPN. Pomimo sprzeciwu rodziny i władz pruskich, dzięki staraniom S-ego, wola Kazimierza, jako największego darczyńcy młodzieży pomorskiej została w zasadzie wykonana.
Fot. w: Ziemiaństwo polskie 1920–1945, W. 1988; – Stromski Z., Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275–1980, Bydgoszcz 1986 s. 72–3 (bibliogr.); Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru pruskiego, Szkice biograficzne, „Pomorze Gdań.” 1979 nr 12 (J. Borzyszkowski, bibliogr.); Żychliński, XXIX 70; – Borzyszkowski J., Z dziejów pracy organicznej na Pomorzu. Działalność gospodarcza Stanisława Sikorskiego w okresie zaboru pruskiego, Gd. 1979; Dzieje Brus i okolicy, Pod red. J. Borzyszkowskiego, Chojnice Gd. 1984; Hemmerling Z., Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i w sejmie pruskim 1907–1914, W. 1968; Hoffmann B., Leśno i jego dziedzice, „Zabory” R. 3: 1937 nr 7–9; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., III; Łajming A., Młodość, Gd. 1976; Perlińska A., Archiwum Sikorskich z Wielkich Chełmów, „Zap. Hist.” T. 22: 1956 z. 4; Ringwelski F., Augustyn Rosentreter, biskup chełmiński (1898–1926), „Studia Pelplińskie” 1977 s. 94; Tomaszewski W., Pamiętnik Banku Związku Spółek Zarobkowych 1886–1910, P. 1911; tenże, Pół wieku polskich spółek zarobkowych i gospodarczych w Wielkim Księstwie Poznańskim, Prusach Zachodnich i na Górnym Śląsku. Ich powstanie, organizacja i rozwój od 1861–1910, P. 1912 I–II; Wapiński R., Życie polityczne Pomorza w latach 1920–1939, W. 1983; Wierzchosławski S., Elity polskiego ruchu narodowego w Poznańskiem i w Prusach Zachodnich w latach 1850–1914, Tor. 1992; tenże, Polski ruch narodowy w Prusach Zachodnich w latach 1860–1914, Wr. 1980; Wróblewski J., Polskie biblioteki ludowe, Olsztyn 1975 s. 324; – AP w Bydgoszczy: Arch. Podworskie Sikorskich z Wielkich Chełmów, Podkomisariat NRL w Gdańsku; AP w Tor.: TPN sygn. 1486, 1376; – Relacje i korespondencja rodziny w zbiorach autora.
Józef Borzyszkowski