Ossoliński Wiktor Maksymilian h. Topór (1790–1860), adiutant ks. Józefa Poniatowskiego, członek Tow. Patriotycznego. Ur. 10 IX, był synem Józefa Kajetana (zob.) i jego pierwszej żony, Marii Barbary z Zaleskich (zm. 1813), bratankiem Jana Onufrego (zob.). Po rozwodzie rodziców O. mieszkał z ojcem w Rudce pod Białymstokiem; matka i siostra Konstancja przeniosły się do Rejowca koło Chełma. W r. 1808 wstąpił do 1 p. jazdy Ks. Warsz., w r. 1809 został podporucznikiem i adiutantem przy ks. Józefie Poniatowskim. Odbył w Galicji kampanię 1809 r. W r. 1810 służył w randze porucznika w 14 p. kirasjerów, w r. 1811 awansował na kapitana. Walczył w r. 1812 w Rosji. Za tę kampanię odznaczony został Legią Honorową i Złotym Krzyżem Virtuti Militari. W r. 1815 przeniesiony do szwadronu strzelców konnych gwardii, awansował w r. 1818 na podpułkownika, a w rok później wziął dymisję z wojska.
W r. 1820 był członkiem loży masońskiej «Bracia Zjednoczeni». W rok później przyjęty został przez Wojciecha Grzymałę do Tow. Patriotycznego (TP). Jeżdżąc często na Wołyń i do Kijowa w sprawach majątkowych, razem z Antonim Jabłonowskim utrzymywali łączność pomiędzy Warszawą a oddziałami TP na Wołyniu, Podolu i Ukrainie. Po aresztowaniu Waleriana Łukasińskiego w r. 1822 O. ostrzegał Piotra Moszyńskiego przed przyjmowaniem do TP nowych członków. Już jednak w r. 1823, po wznowieniu przyjęć, O. wraz z ks. Konstantym Dembkiem przyjął do Towarzystwa Romana Załuskiego, byłego adiutanta wielkiego księcia. T. r. O. przyczynił się do uratowania honoru płka Jana Skrzyneckiego, powołanego na członka sądu wojennego nad Łukasińskim (a przyjaznego TP), wykładając 16 000 zł na pokrycie pożyczki zaciągniętej przez Skrzyneckiego w kasie pułku. W l. 1823–5 O. dopomógł w nawiązaniu kontaktów przez TP ze spiskowcami rosyjskimi (ze Związkiem Południowym). Przydatne okazały się w tym zarówno podróże O-ego na Wołyń i do Kijowa, jak i osobiste kontakty teścia O-ego, Aleksandra Chodkiewicza (zob.), z oficerami rosyjskimi (np. z gen. M. Rajewskim, S. Murawiewem-Apostołem, M. Bestużewem-Riuminem). O. przekazywał również Towarzystwu (w r. 1825) instrukcje przesyłane z Drezna przez gen. Karola Kniaziewicza także w sprawie rozmów z Rosjanami. W lutym 1826 O., wraz z innymi członkami TP, został aresztowany i osadzony w klasztorze Karmelitów w Warszawie. Stamtąd na skutek denuncjacji Ksawerego Ogińskiego został na pewien czas przeniesiony do więzienia o zaostrzonym reżymie. Przesłuchiwany był przez powołany w grudniu 1826 Komitet Śledczy, a następnie przeniesiony do Petersburga. Jesienią 1827 m. in. O. i Jabłonowski przeniesieni zostali do Warszawy, gdzie ponowne przesłuchania uwięzionych przeprowadziła Delegacja Sądu Sejmowego w porozumieniu z Deputacją Senatu Rosyjskiego. Po trzyletnim więzieniu, wyrokiem sądu w Petersburgu O. skazany został na rok twierdzy i dożywotni nadzór policyjny. Wg opinii współczesnych (Prądzyński) O. «okazał się zawsze dobrym patriotą i jednym z niewielu dzielnych konspiratorów».
W r. 1820 O. przełożył z języka niemieckiego i wydał dzieło F. Bismarcka pt. „Służba polna jazdy” (W. 1820, Wyd. 2. 1821), pisywał również artykuły do „Biblioteki Warszawskiej” i opublikował Wspomnienia z Podlasia (b. m. r.). O. dziedziczył Czerniaków, Rudkę, a także Ossolin, który przed śmiercią przekazał testamentem swojemu imiennikowi Jerzemu z Tęczyna Ossolińskiemu (ur. 1850), synowi Feliksa. W r. 1834, po śmierci ojca, prowadził pertraktacje o podział majątku z Tomaszem Łubieńskim, mężem siostry Konstancji. Do porozumienia wtedy nie doszło; m. in. nie ocalono galerii Józefa Kajetana Ossolińskiego. W latach czterdziestych O. nabył posiadłość Foksal w Warszawie. Zmarł 27 IX 1860. Był ostatnim męskim potomkiem magnackiej linii na Ossolinie.
O. żonaty był z Zofią z Chodkiewiczów, cenioną ówcześnie malarką kompozycji kwiatowych, uczennicą Franciszka Brudera. Małżeństwo nie było udane i Zofia wróciła do rodzinnego Młynowa. O. pozostawił z tego związku córkę Wandę, żonę Tomasza Potockiego (zm. 1861), 2. v. Stanisława Jabłonowskiego (zob.).
Portret konny współcz., reprod. w: Dylągowa A., Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821–1829, W. 1970; – Estreicher w. XIX; Enc. Org.; Dworzaczek; Uruski; Żychliński, XXIII; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Dylągowa A., Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821–1829, W. 1970; Łoza, Legia Honorowa; Ryszkiewicz A., Zbieracze i obrazy, W. 1972; tenże, Zbiory artystyczne Józefa Kajetana Ossolińskiego, „Roczn. Warsz.” R. 1: 1960; Sobieszczański F. M., Warszawa, W. 1967; – Błędowska z Działyńskich H., Pamiątka Przeszłości, W. 1960; Dziennik historyczny i korespondencja polowa gen. Michała Sokolnickiego, 1809, Oprac. B. Pawłowski, Kr. 1932; Pamiętniki Dekabrystów, W. 1960 III; Warszawskie wystawy sztuk pięknych w l. 1819–1845, Oprac. S. Kozakiewicz, Wr. 1952.
Maria Czaplińska i Irena Homola