Nekanda Żegota z Grzegorzowic h. Topór (zm. 1444), burgrabia krakowski i łożniczy królewski. Był synem Grzegorza Nekandy z Grzegorzowic, występującego w źródłach w l. 1381–1400, a bratankiem m. in. Andrzeja zwanego Zbrożkiem z Sieciechowic, którego w r. 1403 uprowadził Grot ze Słupczy na Morawy. Pierwsza wiadomość źródłowa o N-dzie pochodzi już z r. 1399, jednakże karierę urzędniczą rozpoczął on w dosyć późnym wieku, gdyż dopiero w r. 1423 został burgrabią krakowskim. Cechowało go zapewne gwałtowne usposobienie. Wskazują na to dziesiątki różnorodnych spraw sądowych z okoliczną szlachtą, kmieciami i mieszczanami krakowskimi. W r. 1425 natomiast z nieznanych powodów został osadzony w wieży «in fundo», a następnie przeniesiony do wyższej wieży za kaucją 1 000 grzywien i poręczeniem Jana Koli z Dalewic, Piotra z Chełmu i Zakliki ze Szczekarzowic. W r. 1431 N., wraz z innymi burgrabiami, składał akt wierności Władysławowi Jagielle, przyrzekając wydać Kraków tylko synom królewskim i królowej Zofii. Z ramienia starosty krakowskiego brał często udział w posiedzeniach sądu grodzkiego krakowskiego, wchodził też w skład królewskiego sądu nadwornego. W r. 1432 pobrał uposażenie z żup wielicko-bocheńskich. Bez tytułu, jako Żegota z Obrażejowic, podpisał konfederację korczyńską Spytka z Melsztyna z 3 V 1439.
Odziedziczony po ojcu przez N-ę i braci majątek ziemski był raczej skromny i składał się właściwie z części w poszczególnych wsiach; nawet rodzinne Grzegorzowice były podzielone między Nekandów i Pieniążków z Iwanowic h. Odrowąż. W pierwszych latach N. z braćmi Zawiszą, Janem i Grzegorzem występowali w sprawach majątkowych wspólnie z braćmi stryjecznymi Żegotą Nekandą i Janem z Morska, synami też już zmarłego Jaśka. W r. 1407 N. sprzedał Naramę Helwigowi z Przybysławic za 220 grzywien i część w Przybysławicach. W r.n. zakończył pomyślnie spór z Dziersławem z Siedliszowic o część Grzegorzowic. W r. 1409 Zaklika z Korzkwi przyznał N-dzie i jego braciom prawo patronatu kościoła w Korzkwi. Po bezpotomnej śmierci stryja Andrzeja Zbrożka N. z braćmi i Żegotą z Morska z bratem podzielili się odziedziczonymi dobrami; w wyniku przeprowadzonych działów (1411–16) N. stał się właścicielem części wsi i folwarku w Czaplach oraz wsi Grzegorzowice i Laski. Mimo ciągłych kłopotów finansowych N. zabiegał o powiększanie majątku ziemskiego. W r. 1418 kupił za 200 grzywien od Elżbiety, żony Henryka z Szebni, jej część w Sieciechowicach. Posiadał też część w Imbramowicach. W r. 1426 kupił za 800 grzywien Żarnowiec od Jana z Biechowa, syna Jarosta. W r. 1431 zastawił Wierzynkowi ze Śledziejowic za 350 grzywien Stradlice, odziedziczone po nie znanej z imienia matce; w r. 1434 był opiekunem Piotruszy i Anny, sióstr Andrzeja, Mikołaja i Otty z Klimontowa. W r. 1440 zrezygnował N. z urzędu burgrabiego i udał się na Węgry z królem Władysławem, który mianował go swoim łożniczym. W r. 1442 uzyskał od króla zapis 200 grzywien na wsi Cichawce, a w r. 1444 100 fl. na cle wielkopolskim. Odbył całą kampanię węgiersko-turecką i zginął w bitwie pod Warną 10 XI 1444. Wg Długosza N. i Mikołaj Chrząstowski z Chrząstowa, miecznik i wojski krakowski, mieli powierzoną osobistą ochronę króla, który w rozstrzygającej bitwie stanął między nimi do bezpośredniej walki z Turkami.
N. żonaty był z nie znaną bliżej Elżbietą, która w r. 1447 ustąpiła synom wieś Stradlice, gdzie miała zapisaną przez męża oprawę wienną. Synami N-y byli: Jan, Jakub i Żegota. Najstarszy Jan, piszący się z Grzegorzowic, Czapli lub Obrażejowic, z początku używał przydomka Nekanda, później jednak, kiedy doszedł do pełnoletności jego brat stryjeczny Jan Nekanda, zaczął – wraz z bratem Żegotą – używać przydomka Trepka, dając początek rodzinie Nekandów-Trepków (inaczej Boniecki). W r. 1449 wziął w opiekę dzieci zmarłego stryja Jana i odziedziczone przez nich dobra Grzegorzowice, Żarnowicę, Sieciechowice i Garlicę Murowaną, zobowiązując się m. in. płacić rocznie 20 grzywien za ich naukę.
Z braci N-y Zawisza i Jan Nekanda byli dworzanami Władysława Jagiełły. W r. 1431 król zapisał im za wierną służbę 100 grzywien na Woli Hryćkowej w ziemi przemyskiej. W r. 1440 Jan Nekanda objął urząd burgrabiego krakowskiego po rezygnacji N-y, a po jego śmierci zarządzał całym majątkiem ziemskim. Przez kilka lat Jan Nekanda wykupywał części w Czaplach od innych właścicieli. W r. 1447 nabył za 300 grzywien Garlicę od Mikołaja, syna Michała. Jan Nekanda zmarł w r. 1449. Żonaty był z Elżbietą, córką Jana z Koźmina, której w r. 1437 wyznaczył 400 grzywien posagu i wiana na połowie swoich dóbr. Z dzieci po nim znany jest z imienia tylko Jan Nekanda.
Boniecki, VII 163; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy, s. 127–8, 130; – Dworzaczek W., Wstęp do: Liber Chamorum; – Akta grodz. i ziem., V, IX, XIII; Cod. epist. saec. XV, II; Cod. Univ. Crac., I; Długosz, Historia, IV 729; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego, Wr. 1971; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum… in archivo Regni… confectum 1682, Lutetiae-Parisiorum–Berolini–Posnaniae 1862 s. 284; Kod. katedry krak., II; Kod. Mpol., IV; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 834, 1034, 1724, 1882, 1232, 2036, 2087, 2251, 2434, 2536, 2563, 3042–3, 3389, 4234, VII/2 nr 365, 408, 632, VIII nr 8107, 10546, 10937, uw. 345, 348–9; Zbiór dok. mpol., III nr 636; Zbiór dokumentów zakonu oo. paulinów w Polsce, Kr. 1938 z. 1 nr 66; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 10 s. 223–224, t. 16 s. 541–542, Terr. Crac., t. 4 s. 7, 146, 164, 170, 188, 248, 281, 297, t. 5 s. 7, 48, 277, 312, 452, t. 6 s. 171, 274, 352, 375, 472, 481, 609, t. 7 s. 177, 249, 375, 421, t. 9 s. 269, t. 12 s. 45–48, 77–78, 172, 186, 200, 371, 411, t. 13 s. 57, 146, 156, 191, 201, 330, 348, 423, t. 15 s. 72, 102, 336, t. 150 s. 33, 193, 222, 256, 268, t. 151 s. 44, t. 193 s. 53, t. 195 s. 25, 101, 170, 371, t. 196 s. 301.
Franciszek Sikora