INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Abraham zw. Socha, h. Nałęcz      Portret Abrahama Sochy z "Gniazda Cnoty" Bartosza Paprockiego, 1578, s.97.

Abraham zw. Socha, h. Nałęcz  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Socha Abraham (właściwie Abraham zw. Socha) h. Nałęcz (ok. 1355–1399), wojewoda płocki. Pochodził z rodu mazowieckich Nałęczów. Był synem bliżej nieznanego Sędziwoja, miał dwóch braci: Jaśka Fortunę występującego w źródłach od r. 1392, który w l. 1405–21 piastował urząd podsędka, a od r. 1414 rządcy zakroczymskiego w księstwie czersko-warszawskim, oraz nieznanego z imienia, poświadczonego w źródłach tylko raz w r. 1420. S. pisał się ze Szczytna w ziemi zakroczymskiej, Borkowa w ziemi płockiej, Długiego w ziemi dobrzyńskiej, posiadał też Śniedzanowo na Mazowszu płockim i Zarzyczewo w ziemi dobrzyńskiej.

Pierwsza wzmianka źródłowa o S-sze związana jest z ks. dobrzyńskim Kazimierzem Bogusławowicem; został wymieniony wśród świadków na jego dokumencie wystawionym w Koronowie między r. 1374 a 1376. Dn. 8 I 1381 był S. w Krakowie, gdzie po raz pierwszy jako «Abraham de Dluge» (obok Andrzeja z Trębek i Strasza Odrowąża) poręczył dług zaciągnięty przez ks. mazowieckiego Siemowita IV u bpa krakowskiego Zawiszy z Kurozwęk. Już wówczas prawdopodobnie należał do najbliższych współpracowników księcia. W końcu l. siedemdziesiątych i na początku osiemdziesiątych XIV w. wraz z Siemowitem IV oraz znaczną liczbą rycerzy mazowieckich, kujawskich i śląskich uczestniczył S. w rejzach krzyżackich na Litwę. Herb S-y Nałęcz został umieszczony w dwóch współczesnych mu herbarzach zachodnioeuropejskich: Gelrego i Bellenville’a. Wyobrażano go w pierwotnej formie: zamiast zwiniętej w krąg srebrnej chusty figuruje spleciony sznur (powróz). Godło zostało opatrzone objaśnieniem «her Abraham van Sciltou», «pole[n] Sciltou», co sugeruje, iż S. był wówczas częstym gościem na dworze w Malborku, gdzie doskonalił się w rzemiośle rycerskim. W obu wspomnianych herbarzach rysunek godła jest niemal identyczny, udostojniony klejnotem. Herb Abrahama umieszczony u Gelrego jest przykładem wcześniejszego, już XIV-wiecznego użycia Nałęcza «wiązanego». Występujące przy imieniu S-y Szczytno wskazuje, że godło zostało opisane przez heroldów przed 22 VI 1382, ponieważ po tej dacie S. pisał się konsekwentnie «z Borkowa» (heres de Borkow).

Po objęciu władzy w księstwie płockim przez Siemowita IV S. otrzymał (po 11 XII 1382), z pominięciem kolejnych szczebli hierarchii urzędniczej, urząd woj. płockiego, najwyższego dostojnika w księstwie. Z nominacją związane były nadania ziemskie: 22 VI 1382 otrzymał od księcia trzy wsie z prawem chełmińskim, takim jakie posiada miasto Płock, leżące w ziemi płockiej: Borkowo [Wielkie], Borkowo Małe i Śniedzanowo z folwarkiem. S. był jednym z najbliższych współpracowników Siemowita IV, do r. 1394 występował prawie na wszystkich jego ważniejszych dokumentach i brał udział w czynnościach prawno-sądowych. W l. 1383–5 uczestniczył w wojnie o tron krakowski prowadzonej przez księcia, pozyskując dlań przychylność m.in. wpływowego w Wielkopolsce i na Kujawach rodu Nałęczów. Odegrał też kluczową rolę w akcji opanowania przez Siemowita IV Kujaw brzeskich. Już 22 V 1383 wraz z Krzesławem z Kościoła, zajął zamek i miasto Kowal, a wkrótce potem, bez walki, Brześć, broniony przez wysłannika królowej Elżbiety Bośniaczki – Ścibora ze Ściborzyc. Z kolei Kruszwicę oddał S-sze jego współrodowiec Jakusz «Kulig» z Przywieczerzyna. Niewątpliwie, dzięki strategii S-y udało się Siemowitowi opanować Kujawy brzeskie praktycznie bez walki. Za zasługi S. otrzymał urząd star. kruszwickiego (sprawował go już w lipcu 1383). Wcześniej 11 VI 1383 w Brześciu, był obecny przy hołdzie wójta i rady miasta Radziejowa złożonym Siemowitowi. W końcu listopada t.r. wraz z Siemowitem IV zabiegał na dworze ks. brzeskiego Henryka o wsparcie w wojnie o tron krakowski. W październiku 1384 był wraz z księciem w Inowłodzu nad Pilicą, gdzie doszło do spotkania Siemowita z przywódcą stronnictwa andegaweńskiego, kaszt. krakowskim Dobiesławem z Kurozwęk. Zapewne wówczas książę płocki ponowił propozycję małżeństwa z Jadwigą Andegaweńską. Odrzucenie jej przez dygnitarzy krakowskich spowodowało nowe działania wojenne i zajęcie przez wojska mazowieckie, dowodzone przez S-ę i Bartosza z Wezenborga, ziemi łęczyckiej, północno-zachodniej części okręgu radomskiego i klasztoru w Mogilnie. Dn. 23 XI t.r. w Brodnicy S. był obecny przy zastawie Zawkrza zakonowi krzyżackiemu; do spisanego wówczas dokumentu przywiesił swą pieczęć.

Dn. 12 XII 1385 S. był jednym ze świadków i gwarantów układu pokojowego Jadwigi z Siemowitem w Krakowie. Możliwe, iż wcześniej towarzyszył Siemowitowi w jego spotkaniu z Jagiełłą na Litwie. W styczniu 1386 był też prawdopodobnie obecny w Zawichoście, gdzie ks. płocki spotkał się z jadącym do Krakowa Olgierdowicem. Dn. 26 X t.r. w Malborku potwierdził S. kolejną pożyczkę Siemowita zaciągniętą u Krzyżaków pod zastaw Wizny i Zawkrza z warunkiem ich jednoczesnego wykupu. W czerwcu 1387 wraz z innymi wysokimi urzędnikami księstwa mazowieckiego uwierzytelniał statuty Siemowita IV, w których książę potwierdzał dotychczasowe przywileje i nadania oraz normował postępowanie w sprawach wynikających z zarzutu kradzieży. W początkach lipca 1388 w Bieczu, wraz z kaszt. płockim Andrzejem z Golczewa, podkomorzym płockim Andrzejem Ratołdem z Korabiewic i marszałkiem dworu książęcego Krystynem z Piaseczna, poręczał układy zawarte między Siemowitem a Władysławem Jagiełłą, dotyczące wiana księżnej Aleksandry, w postaci ziem: rawskiej i sochaczewskiej. Dn. 17 IV 1390 w Toruniu bp kujawski Henryk wystawił dokument, w którym uwolnił od interdyktu ziemię kujawską i zdjął ekskomunikę z ks. płockiego oraz dwóch jego najbliższych familiares: S-y i Stanisława Grada. Ekskomunika związana była zapewne z wydarzeniami z r. 1389, o których wspomina kronika Jana Reddena. Doszło wówczas do zatargu między gnieźnieńskim arcybpem nominatem Janem Kropidłą i jego następcą na bpstwie kujawskim bpem Henrykiem z jednej strony, a królem Władysławem Jagiełłą z drugiej, o obsadę wymienionych godności kościelnych. Na polecenie królewskie wojska mazowieckie dowodzone przez S-ę najechały dobra kościelne i nie dopuściły do objęcia arcybiskupstwa przez Jana Kropidłę. O zdarzeniu tym informuje również list w. mistrza Konrada Zöllnera do ks. Siemowita IV z września 1389, z którego wynika, że S. został uwięziony nie przez zakon krzyżacki, lecz przez mnicha z Pelplina, zarządcę dóbr biskupich z powodu zagrabienia stada baranów, a następnie «na słowo» zwolniony, S. nie dotrzymał jednak danej mu obietnicy i nie oddał zabranego stada. Pojedynek, na który wyzwał go duchowny, tak podobno ośmieszył S-ę, że wstydził się powrotu do Płocka. Był już jednak w Płocku 8 XI 1390, co potwierdza dokument sprzedaży wsi Koszelewo. Dn. 24 VII 1391 w Brodnicy wraz z kilkoma znacznymi urzędnikami kujawskimi i mazowieckimi poświadczył S. skrypt dłużny ks. płockiego dla rycerza śląskiego Wisława Czambora. Dn. 14 VIII t.r. w Wiskitkach wystąpił jako świadek na przywileju Siemowita dla rodu Gozdawów zamieszkującego obszar księstwa płockiego.

W grudniu 1392 w Lipnie, wraz z kaszt. płockim Andrzejem z Golczewa, poświadczył S. podział dóbr między Piotrem, stolnikiem dobrzyńskim, a jego synem Adamem. Dn. 4 II 1394 sprzedał zakonowi krzyżackiemu za 400 grzywien toruńskich wieś Zarzyczewo, leżącą w ziemi dobrzyńskiej. Na akcie sprzedaży świadczyli m.in.: kaszt. dobrzyński Andrzej z Radzików, kaszt. rypiński Piotr Świnka ze Strzyg i marszałek dobrzyński Iwan z Radomina. W wystawionym wówczas dokumencie wojewoda nazwany został ponownie tenutariuszem kruszwickim. Po r. 1394 tylko sporadycznie występował w dokumentach książęcych. Możliwe, że było to spowodowane częstymi pobytami Siemowita w ziemi bełskiej, która leżała poza obszarem jurysdykcji wojewody. Nie wykluczone, że S. w zastępstwie nieobecnego księcia sprawował władzę w księstwie płockim. Ostatni raz w otoczeniu Siemowita IV wystąpił 15 I 1399 w Malborku, jako świadek na akcie wykupu Zawkrza i Płońska z rąk krzyżackich. Wtedy też przywiesił pieczęć do dokumentu zastawu Wizny. Kilka miesięcy później wraz z rycerstwem z Korony, Litwy, zachodniej Europy i oddziałem zakonu krzyżackiego pod dowództwem Marquarda von Salzbach wziął udział w nieudanej wyprawie zorganizowanej przez w. ks. lit. Witolda przeciwko Tatarom. Zginął 16 VIII 1399 w bitwie nad Worsklą, o czym wspominają współczesne wydarzeniu źródła.

Zapewne podczas pobytu na dworze w Malborku uzyskał wojewoda przydomek Socha, który sugeruje, że był słusznego wzrostu. Wg współczesnych źródeł był nadto porywczy i gwałtowny. Przydomek ten był dziedziczony przez jego potomków co najmniej w pierwszym pokoleniu, późniejsi przyjęli nazwisko Borkowskich.

S. był dwukrotnie żonaty: jego pierwsza żona pochodziła prawdopodobnie z rodu Świnków, drugą była Świętochna (zm. po r. 1430), córka Piotra Rożna z Rożnowa. Z pierwszego małżeństwa miał synów: Jana, studenta Uniw. Krak. w r. 1400, później pisarza królewskiego (w r. 1410 został zabity przez Mroczka z Łopuchowa), Tomasza i Piotra, dziedziców Borkowa Wielkiego, oraz córkę (lub córki), o czym wspomina dokument sprzedaży Zarzyczewa, aż trzykrotnie wymieniający dziedziców Abrahama obojga płci. Z drugiego małżeństwa pozostawił synów: Bertranda (zmarłego bezpotomnie), piszącego się z Borkowa Kościelnego, i Abrahama z Borkowa, który w r. 1413 był również studentem Uniw. Krak.

 

Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., III (woj. płockie) z. 1 (Borkowo Kościelne), z. 3 (Śniedzanowo); Słown. staropolskich nazw osobowych, V z. 1; Boniecki, II 32 (błędnie przypisany do h. Junosza); – Heymowski A., Herby polskie w paryskim Armorial Bellenville, „Studia Źródłozn.” T. 32/33: 1990 s. 125–6; tenże, Herby polskie w brukselskim Armorial Gymnich, recte Lyncenich, tamże T. 29: 1985 s. 102 tabl. 8, k. 106; tenże, Herby polskie w sztokholmskim Bergshammar, tamże T. 12: 1967 s. 87 tabl. 17 k. 147v.; Kuczyński S. M., Przynależność rodowa Abrahama Sochy wojewody płockiego, „Mies. Herald.” [T.] 17: 1938 nr 7/8 s. 117–20; Mikucki S., Rycerstwo słowiańskie w Wapenboek Gelrego, Cz. 1, „Studia Źródłozn.” T. 3: 1958 s. 114–15; Możejko B., Ród Świnków na pograniczu polsko-krzyżackim w średniowieczu, Gd. 1998 s. 80, 92, 95, 98; Neitman K., Die Pfandverträge des Deutschen Ordens in Preussen, „Zeitschr. für Ostforschung” Jg. 41: 1992 H. 1 s. 1–37, dod. nr 1a; Polaczkówna H., Do artykułu S. M. Kuczyńskiego, Przynależność rodowa Abrahama Sochy wojewody płockiego, „Mies. Herald.” [T.] 17: 1938 nr 9 s. 139; Rozbiór krytyczny Annalium Długosza, I 54, 121; Supruniuk A., Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374–1426). Studium o elicie politycznej Mazowsza na przełomie XIV i XVwieku, W. 1998; taż, Wojewoda płocki Abraham Socha. Przyczynek do genealogii Nałęczów mazowieckich, w: Personae – Colligationes – Facta, Tor. 1991 s. 50–65; taż, U kresu wypraw krzyżowych. Udział rycerzy i stronników mazowieckich w krzyżackich rejzach na Litwę na podstawie XIV-wiecznych herbarzy zachodnioeuropejskich, „Teki Hist.” [Londyn] T. 21: 1994/5 s. 52–83; Zielińscy G. i J., Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich od czasów najdawniejszych do roku 1600, Tor. 1880 cz. 1 s. 38–9, 129–31, dod. nr 5, 8; – Album stud. Univ. Crac., I 15, 34; L’Armorial Bellenville, Ed. L. Jéquier, Paris 1983, k. 72; [L’Armorial] Gelre, Ed. J. van Helmont, Leuven 1992 k. 53v.; Cod. epist. saec XV, II nr 22, 23; Cod. Pol., I nr 146, II cz. 2 nr 501, 518; Długosz, Annales, X 223, 226; tenże, Historia, IV 74; Indeks studentów Uniw. Krak., s. 3, 156; Iura Masoviae terrestria, W. 1972 I nr 28, 29, 30, 31, 35, 51; Kod. katedry krak., II nr 310; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 105, 107, 117, 119, 129; Kod. Wpol., III nr 1839 XI nr 1792, 1793; Mon. Pol. Hist., II s. 738–9, 742–3, 889–90, III s. 82, 311–12; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, [Hrsg.] E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948 II nr 1240, 1399; Script. Rer. Pruss., III 159–60, 171–2, 178–80; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 89, VIII nr 1602, 1624, 6421; Wolff A., Zniszczone dokumenty Biblioteki Ordynacji Krasińskich, w: Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, W. 1955 III nr 36; Zbiór dok. m. Płocka, I nr 50, 51, 53, 54; – AGAD: Metryka Kor., t. 3 k. 4v., 50v., 55v., 158v.–159, 160–160v., t. 6 k. 184–184v., t. 23 k. 297–299, t. 44 k. 814–815, t. 64 k. 225v.–226v., t. 70 k. 498v.–500v., t. 89 k. 218–219v., Terr. Zakroczym. Rel. 80, k. 133–136v., 313–316v.; Arch. Diec. w Płocku: Episcopalia, ks. 1 k. 38, 98, Acta Consistorii Plocensis, ks. 214 f. 157–158; AP w Tor.: Katalog I dok. nr 224, 225, 241; B. Kórn.: rkp. 194 k. 15–16, 45; Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol. w Średniowieczu, IH PAN w W: Kartoteka A. Wolffa (Szczytno); – Wilska M., Mazowieckie środowisko dworskie Janusza I. Studium społeczne, W. 1977 s. 149 (mszp. w B. IH PAN).

Anna Supruniuk

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.