Socha Abraham (właściwie Abraham zw. Socha) h. Nałęcz (ok. 1355–1399), wojewoda płocki. Pochodził z rodu mazowieckich Nałęczów. Był synem bliżej nieznanego Sędziwoja, miał dwóch braci: Jaśka Fortunę występującego w źródłach od r. 1392, który w l. 1405–21 piastował urząd podsędka, a od r. 1414 rządcy zakroczymskiego w księstwie czersko-warszawskim, oraz nieznanego z imienia, poświadczonego w źródłach tylko raz w r. 1420. S. pisał się ze Szczytna w ziemi zakroczymskiej, Borkowa w ziemi płockiej, Długiego w ziemi dobrzyńskiej, posiadał też Śniedzanowo na Mazowszu płockim i Zarzyczewo w ziemi dobrzyńskiej.
Pierwsza wzmianka źródłowa o S-sze związana jest z ks. dobrzyńskim Kazimierzem Bogusławowicem; został wymieniony wśród świadków na jego dokumencie wystawionym w Koronowie między r. 1374 a 1376. Dn. 8 I 1381 był S. w Krakowie, gdzie po raz pierwszy jako «Abraham de Dluge» (obok Andrzeja z Trębek i Strasza Odrowąża) poręczył dług zaciągnięty przez ks. mazowieckiego Siemowita IV u bpa krakowskiego Zawiszy z Kurozwęk. Już wówczas prawdopodobnie należał do najbliższych współpracowników księcia. W końcu l. siedemdziesiątych i na początku osiemdziesiątych XIV w. wraz z Siemowitem IV oraz znaczną liczbą rycerzy mazowieckich, kujawskich i śląskich uczestniczył S. w rejzach krzyżackich na Litwę. Herb S-y Nałęcz został umieszczony w dwóch współczesnych mu herbarzach zachodnioeuropejskich: Gelrego i Bellenville’a. Wyobrażano go w pierwotnej formie: zamiast zwiniętej w krąg srebrnej chusty figuruje spleciony sznur (powróz). Godło zostało opatrzone objaśnieniem «her Abraham van Sciltou», «pole[n] Sciltou», co sugeruje, iż S. był wówczas częstym gościem na dworze w Malborku, gdzie doskonalił się w rzemiośle rycerskim. W obu wspomnianych herbarzach rysunek godła jest niemal identyczny, udostojniony klejnotem. Herb Abrahama umieszczony u Gelrego jest przykładem wcześniejszego, już XIV-wiecznego użycia Nałęcza «wiązanego». Występujące przy imieniu S-y Szczytno wskazuje, że godło zostało opisane przez heroldów przed 22 VI 1382, ponieważ po tej dacie S. pisał się konsekwentnie «z Borkowa» (heres de Borkow).
Po objęciu władzy w księstwie płockim przez Siemowita IV S. otrzymał (po 11 XII 1382), z pominięciem kolejnych szczebli hierarchii urzędniczej, urząd woj. płockiego, najwyższego dostojnika w księstwie. Z nominacją związane były nadania ziemskie: 22 VI 1382 otrzymał od księcia trzy wsie z prawem chełmińskim, takim jakie posiada miasto Płock, leżące w ziemi płockiej: Borkowo [Wielkie], Borkowo Małe i Śniedzanowo z folwarkiem. S. był jednym z najbliższych współpracowników Siemowita IV, do r. 1394 występował prawie na wszystkich jego ważniejszych dokumentach i brał udział w czynnościach prawno-sądowych. W l. 1383–5 uczestniczył w wojnie o tron krakowski prowadzonej przez księcia, pozyskując dlań przychylność m.in. wpływowego w Wielkopolsce i na Kujawach rodu Nałęczów. Odegrał też kluczową rolę w akcji opanowania przez Siemowita IV Kujaw brzeskich. Już 22 V 1383 wraz z Krzesławem z Kościoła, zajął zamek i miasto Kowal, a wkrótce potem, bez walki, Brześć, broniony przez wysłannika królowej Elżbiety Bośniaczki – Ścibora ze Ściborzyc. Z kolei Kruszwicę oddał S-sze jego współrodowiec Jakusz «Kulig» z Przywieczerzyna. Niewątpliwie, dzięki strategii S-y udało się Siemowitowi opanować Kujawy brzeskie praktycznie bez walki. Za zasługi S. otrzymał urząd star. kruszwickiego (sprawował go już w lipcu 1383). Wcześniej 11 VI 1383 w Brześciu, był obecny przy hołdzie wójta i rady miasta Radziejowa złożonym Siemowitowi. W końcu listopada t.r. wraz z Siemowitem IV zabiegał na dworze ks. brzeskiego Henryka o wsparcie w wojnie o tron krakowski. W październiku 1384 był wraz z księciem w Inowłodzu nad Pilicą, gdzie doszło do spotkania Siemowita z przywódcą stronnictwa andegaweńskiego, kaszt. krakowskim Dobiesławem z Kurozwęk. Zapewne wówczas książę płocki ponowił propozycję małżeństwa z Jadwigą Andegaweńską. Odrzucenie jej przez dygnitarzy krakowskich spowodowało nowe działania wojenne i zajęcie przez wojska mazowieckie, dowodzone przez S-ę i Bartosza z Wezenborga, ziemi łęczyckiej, północno-zachodniej części okręgu radomskiego i klasztoru w Mogilnie. Dn. 23 XI t.r. w Brodnicy S. był obecny przy zastawie Zawkrza zakonowi krzyżackiemu; do spisanego wówczas dokumentu przywiesił swą pieczęć.
Dn. 12 XII 1385 S. był jednym ze świadków i gwarantów układu pokojowego Jadwigi z Siemowitem w Krakowie. Możliwe, iż wcześniej towarzyszył Siemowitowi w jego spotkaniu z Jagiełłą na Litwie. W styczniu 1386 był też prawdopodobnie obecny w Zawichoście, gdzie ks. płocki spotkał się z jadącym do Krakowa Olgierdowicem. Dn. 26 X t.r. w Malborku potwierdził S. kolejną pożyczkę Siemowita zaciągniętą u Krzyżaków pod zastaw Wizny i Zawkrza z warunkiem ich jednoczesnego wykupu. W czerwcu 1387 wraz z innymi wysokimi urzędnikami księstwa mazowieckiego uwierzytelniał statuty Siemowita IV, w których książę potwierdzał dotychczasowe przywileje i nadania oraz normował postępowanie w sprawach wynikających z zarzutu kradzieży. W początkach lipca 1388 w Bieczu, wraz z kaszt. płockim Andrzejem z Golczewa, podkomorzym płockim Andrzejem Ratołdem z Korabiewic i marszałkiem dworu książęcego Krystynem z Piaseczna, poręczał układy zawarte między Siemowitem a Władysławem Jagiełłą, dotyczące wiana księżnej Aleksandry, w postaci ziem: rawskiej i sochaczewskiej. Dn. 17 IV 1390 w Toruniu bp kujawski Henryk wystawił dokument, w którym uwolnił od interdyktu ziemię kujawską i zdjął ekskomunikę z ks. płockiego oraz dwóch jego najbliższych familiares: S-y i Stanisława Grada. Ekskomunika związana była zapewne z wydarzeniami z r. 1389, o których wspomina kronika Jana Reddena. Doszło wówczas do zatargu między gnieźnieńskim arcybpem nominatem Janem Kropidłą i jego następcą na bpstwie kujawskim bpem Henrykiem z jednej strony, a królem Władysławem Jagiełłą z drugiej, o obsadę wymienionych godności kościelnych. Na polecenie królewskie wojska mazowieckie dowodzone przez S-ę najechały dobra kościelne i nie dopuściły do objęcia arcybiskupstwa przez Jana Kropidłę. O zdarzeniu tym informuje również list w. mistrza Konrada Zöllnera do ks. Siemowita IV z września 1389, z którego wynika, że S. został uwięziony nie przez zakon krzyżacki, lecz przez mnicha z Pelplina, zarządcę dóbr biskupich z powodu zagrabienia stada baranów, a następnie «na słowo» zwolniony, S. nie dotrzymał jednak danej mu obietnicy i nie oddał zabranego stada. Pojedynek, na który wyzwał go duchowny, tak podobno ośmieszył S-ę, że wstydził się powrotu do Płocka. Był już jednak w Płocku 8 XI 1390, co potwierdza dokument sprzedaży wsi Koszelewo. Dn. 24 VII 1391 w Brodnicy wraz z kilkoma znacznymi urzędnikami kujawskimi i mazowieckimi poświadczył S. skrypt dłużny ks. płockiego dla rycerza śląskiego Wisława Czambora. Dn. 14 VIII t.r. w Wiskitkach wystąpił jako świadek na przywileju Siemowita dla rodu Gozdawów zamieszkującego obszar księstwa płockiego.
W grudniu 1392 w Lipnie, wraz z kaszt. płockim Andrzejem z Golczewa, poświadczył S. podział dóbr między Piotrem, stolnikiem dobrzyńskim, a jego synem Adamem. Dn. 4 II 1394 sprzedał zakonowi krzyżackiemu za 400 grzywien toruńskich wieś Zarzyczewo, leżącą w ziemi dobrzyńskiej. Na akcie sprzedaży świadczyli m.in.: kaszt. dobrzyński Andrzej z Radzików, kaszt. rypiński Piotr Świnka ze Strzyg i marszałek dobrzyński Iwan z Radomina. W wystawionym wówczas dokumencie wojewoda nazwany został ponownie tenutariuszem kruszwickim. Po r. 1394 tylko sporadycznie występował w dokumentach książęcych. Możliwe, że było to spowodowane częstymi pobytami Siemowita w ziemi bełskiej, która leżała poza obszarem jurysdykcji wojewody. Nie wykluczone, że S. w zastępstwie nieobecnego księcia sprawował władzę w księstwie płockim. Ostatni raz w otoczeniu Siemowita IV wystąpił 15 I 1399 w Malborku, jako świadek na akcie wykupu Zawkrza i Płońska z rąk krzyżackich. Wtedy też przywiesił pieczęć do dokumentu zastawu Wizny. Kilka miesięcy później wraz z rycerstwem z Korony, Litwy, zachodniej Europy i oddziałem zakonu krzyżackiego pod dowództwem Marquarda von Salzbach wziął udział w nieudanej wyprawie zorganizowanej przez w. ks. lit. Witolda przeciwko Tatarom. Zginął 16 VIII 1399 w bitwie nad Worsklą, o czym wspominają współczesne wydarzeniu źródła.
Zapewne podczas pobytu na dworze w Malborku uzyskał wojewoda przydomek Socha, który sugeruje, że był słusznego wzrostu. Wg współczesnych źródeł był nadto porywczy i gwałtowny. Przydomek ten był dziedziczony przez jego potomków co najmniej w pierwszym pokoleniu, późniejsi przyjęli nazwisko Borkowskich.
S. był dwukrotnie żonaty: jego pierwsza żona pochodziła prawdopodobnie z rodu Świnków, drugą była Świętochna (zm. po r. 1430), córka Piotra Rożna z Rożnowa. Z pierwszego małżeństwa miał synów: Jana, studenta Uniw. Krak. w r. 1400, później pisarza królewskiego (w r. 1410 został zabity przez Mroczka z Łopuchowa), Tomasza i Piotra, dziedziców Borkowa Wielkiego, oraz córkę (lub córki), o czym wspomina dokument sprzedaży Zarzyczewa, aż trzykrotnie wymieniający dziedziców Abrahama obojga płci. Z drugiego małżeństwa pozostawił synów: Bertranda (zmarłego bezpotomnie), piszącego się z Borkowa Kościelnego, i Abrahama z Borkowa, który w r. 1413 był również studentem Uniw. Krak.
Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., III (woj. płockie) z. 1 (Borkowo Kościelne), z. 3 (Śniedzanowo); Słown. staropolskich nazw osobowych, V z. 1; Boniecki, II 32 (błędnie przypisany do h. Junosza); – Heymowski A., Herby polskie w paryskim Armorial Bellenville, „Studia Źródłozn.” T. 32/33: 1990 s. 125–6; tenże, Herby polskie w brukselskim Armorial Gymnich, recte Lyncenich, tamże T. 29: 1985 s. 102 tabl. 8, k. 106; tenże, Herby polskie w sztokholmskim Bergshammar, tamże T. 12: 1967 s. 87 tabl. 17 k. 147v.; Kuczyński S. M., Przynależność rodowa Abrahama Sochy wojewody płockiego, „Mies. Herald.” [T.] 17: 1938 nr 7/8 s. 117–20; Mikucki S., Rycerstwo słowiańskie w Wapenboek Gelrego, Cz. 1, „Studia Źródłozn.” T. 3: 1958 s. 114–15; Możejko B., Ród Świnków na pograniczu polsko-krzyżackim w średniowieczu, Gd. 1998 s. 80, 92, 95, 98; Neitman K., Die Pfandverträge des Deutschen Ordens in Preussen, „Zeitschr. für Ostforschung” Jg. 41: 1992 H. 1 s. 1–37, dod. nr 1a; Polaczkówna H., Do artykułu S. M. Kuczyńskiego, Przynależność rodowa Abrahama Sochy wojewody płockiego, „Mies. Herald.” [T.] 17: 1938 nr 9 s. 139; Rozbiór krytyczny Annalium Długosza, I 54, 121; Supruniuk A., Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374–1426). Studium o elicie politycznej Mazowsza na przełomie XIV i XVwieku, W. 1998; taż, Wojewoda płocki Abraham Socha. Przyczynek do genealogii Nałęczów mazowieckich, w: Personae – Colligationes – Facta, Tor. 1991 s. 50–65; taż, U kresu wypraw krzyżowych. Udział rycerzy i stronników mazowieckich w krzyżackich rejzach na Litwę na podstawie XIV-wiecznych herbarzy zachodnioeuropejskich, „Teki Hist.” [Londyn] T. 21: 1994/5 s. 52–83; Zielińscy G. i J., Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich od czasów najdawniejszych do roku 1600, Tor. 1880 cz. 1 s. 38–9, 129–31, dod. nr 5, 8; – Album stud. Univ. Crac., I 15, 34; L’Armorial Bellenville, Ed. L. Jéquier, Paris 1983, k. 72; [L’Armorial] Gelre, Ed. J. van Helmont, Leuven 1992 k. 53v.; Cod. epist. saec XV, II nr 22, 23; Cod. Pol., I nr 146, II cz. 2 nr 501, 518; Długosz, Annales, X 223, 226; tenże, Historia, IV 74; Indeks studentów Uniw. Krak., s. 3, 156; Iura Masoviae terrestria, W. 1972 I nr 28, 29, 30, 31, 35, 51; Kod. katedry krak., II nr 310; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 105, 107, 117, 119, 129; Kod. Wpol., III nr 1839 XI nr 1792, 1793; Mon. Pol. Hist., II s. 738–9, 742–3, 889–90, III s. 82, 311–12; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, [Hrsg.] E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948 II nr 1240, 1399; Script. Rer. Pruss., III 159–60, 171–2, 178–80; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 89, VIII nr 1602, 1624, 6421; Wolff A., Zniszczone dokumenty Biblioteki Ordynacji Krasińskich, w: Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, W. 1955 III nr 36; Zbiór dok. m. Płocka, I nr 50, 51, 53, 54; – AGAD: Metryka Kor., t. 3 k. 4v., 50v., 55v., 158v.–159, 160–160v., t. 6 k. 184–184v., t. 23 k. 297–299, t. 44 k. 814–815, t. 64 k. 225v.–226v., t. 70 k. 498v.–500v., t. 89 k. 218–219v., Terr. Zakroczym. Rel. 80, k. 133–136v., 313–316v.; Arch. Diec. w Płocku: Episcopalia, ks. 1 k. 38, 98, Acta Consistorii Plocensis, ks. 214 f. 157–158; AP w Tor.: Katalog I dok. nr 224, 225, 241; B. Kórn.: rkp. 194 k. 15–16, 45; Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol. w Średniowieczu, IH PAN w W: Kartoteka A. Wolffa (Szczytno); – Wilska M., Mazowieckie środowisko dworskie Janusza I. Studium społeczne, W. 1977 s. 149 (mszp. w B. IH PAN).
Anna Supruniuk