Krzyżanowski Adam Alojzy, pseud. i krypt. A. K., Alojzy Dębno, Michał Strebejko (ten ostatni używany był również przez kilka innych osób), (1873–1963), profesor UJ, ekonomista, działacz polityczny. Ur. 19 I w Krakowie, syn Stanisława Andrzeja (zob.) i Marii von Heugel, brat Mariana (zob.). Gimnazjum Św. Anny ukończył w r. 1889. Następnie w l. 1889–93 studiował na UJ na Wydziale Prawa i Administracji. Tam też uzyskał doktorat 16 III 1894 r. Od 27 III do 16 X 1894 r. odbywał praktykę w biurze adwokackim dra Władysława Markiewicza. W r. akad. 1894/5 prowadził studia uzupełniające w Berlinie i Lipsku. Na seminarium prof. G. Schmollera opracował pierwszą opublikowaną rozprawkę ekonomiczną pt. Die Grundbesitzverteilung in Galizien („Jahrbuch für Gezetzgebung, Verwaltung u. Volkswirtschaft im Deutschen Reich”, Leipzig 1895). Było to oparte o koncepcje Malthusa, źródłowe studium statystyczne, w którym K. wysunął tezę o konieczności ograniczenia podziału gruntów włościańskich przez określenie minimalnej wielkości gospodarstwa. Po powrocie do Krakowa podjął 12 VIII 1895 r. pracę w charakterze koncypienta w C. K. Galicyjskiej Prokuratorii Skarbu. Z pracy tej zrezygnował 28 V 1896 r. i od 1 VII t. r. został sekretarzem C. K. Krakowskiego Tow. Rolniczego. Na tym stanowisku pozostawał do 31 III 1904 r. W okresie sekretarzowania w Tow. Rolniczym K. ściśle współpracował z „Czasem”, podjął też badania naukowe dotyczące różnych aspektów historii i położenia gospodarczego rolnictwa. Z ważniejszych publikacji ogłoszonych w tym okresie można wymienić: Projekt reformy agrarnej (Kr. 1897), Sejm a rolnictwo (1897), Zakładka na sprzężaj w Pabianicach. Przyczynek do dziejów kredytu włościańskiego w XVIII w. („Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. AU”, Kr. 1897 XXXIV), Znaczenie i wyniki konferencji agrarnej z roku 1897 (Kr. 1898), zbiór rozpraw pt. Studia agrarne, T. I (Kr. 1900), Rolnictwo wobec polityki handlowej (Kr. 1901), Związki Rolników („Roczniki Nauk Roln.” 1904 t. 3), Związki Zawodowe Rolników („Wieś polska”, Lw. 1905), Bibliografia polskiej literatury spółdzielczej („International Cooperative Bibliography”, London 1901), Subwencje („Roczniki Nauk Roln.” 1907 t. 3), Towarzystwa i stowarzyszenia rolnicze (Kr. 1907).
W tych pierwszych latach pisarstwa K. znajdował się pod silnym wpływem niemieckiej szkoły historycznej, jak i pod pewnym urokiem «Katheder-socjalizmu», z którym zetknął się w czasie studiów w Niemczech. Ujawniło się to w niechęci do koncepcji ekonomii liberalnej oraz w wykazywanym krytycyzmie wobec kapitalizmu przemysłowego. W tym wypadku obok «Katheder-socjalizmu» istotny wpływ wywierała orientacja galicyjskich organizacji rolniczych oraz Klubu Konserwatywnego, z którymi K. był ściśle wówczas związany. Klub był organizacją «młodych», opozycyjnie nastawioną wobec Stańczyków (działali w nim m. in. P. i A. Górscy, W. L. Jaworski, J. Hupka). K. był współorganizatorem i działaczem Klubu w l. 1896–1908. Uważał wówczas za celowy pewien umiarkowany interwencjonizm w życiu gospodarczym, który mógłby spowodować poprawę położenia rolnictwa. Za szczególnie ważne zadania uznał ograniczenie swobodnego podziału ziemi, rozwijanie kredytu rolnego, rozbudowę ustawodawstwa regulującego emigrację oraz pomoc w tworzeniu spółdzielczości rolniczej. Dopiero nieco później przeszedł w teorii ekonomii na pozycje liberalizmu ekonomicznego, którym pozostał już wierny do końca życia. Pierwszym opracowaniem opartym o koncepcje liberalizmu było: Rolnictwo wobec polityki handlowej. K. bronił tu koncepcji celowości istnienia międzynarodowego podziału pracy i szkodliwości nakładania wysokich ceł protekcyjnych. Wpływy szkoły klasycznej widać było też w pracy o subwencjach, w której dowodził, że «zbyteczna pomoc publiczna jest tam, gdzie inicjatywa i praca indywidualna wystarcza do rozwiązania problemu». I tej zasadzie hołdował do końca życia.
Po wyjściu z sekretariatu Tow. Rolniczego (przy czym pozostał członkiem Komitetu Towarzystwa i redaktorem jego organu „Tygodnika Rolniczego”) K. zajął się działalnością pedagogiczną. Od 1 IV 1904 r. pracował jako nauczyciel ekonomii i skarbowości w Wyższym Studium Handlowym (WSH) w Krakowie oraz na Wyższych Kursach dla Kobiet im. Baranieckiego. Zajęcia w WSH prowadził ubocznie już od 1 IX 1898 r., a na Kursach od r. akad. 1901/2; nie udało się ustalić daty zakończenia pracy w WSH – różne źródła podają wrzesień 1908, maj 1912 i czerwiec 1914. Po habilitacji, przeprowadzonej w r. 1908 na Wydziale Prawa UJ w oparciu o pracę na temat teorii Malthusa, zaproponowano K-emu objęcie katedry ekonomii na uniwersytecie we Fryburgu w Szwajcarii. Propozycji tej – mimo kilkakrotnego ponawiania oferty – nie przyjął. W dn. 1 X 1908 r. wykładami na temat współczesnych ustrojów pieniężnych rozpoczął zajęcia jako docent ekonomii politycznej UJ. Dn. 1 V 1912 r. otrzymał nominację na profesora nadzwycz. skarbowości i austriackiego ustawodawstwa skarbowego, a 1 V 1916 r. tytuł profesora zwycz. Przez cały ten okres prowadził zajęcia ze skarbowości i ekonomii. Wpłynęło to na ewolucję kierunku zainteresowań badawczych. Stopniowo od problematyki rolnej K. zaczął przesuwać się do ściśle teoretycznych zagadnień ekonomii i skarbowości. Taki charakter nosiła praca habilitacyjna pt. Teoria Malthusa ze szczególnym uwzględnieniem jej stosunku do prawa zmniejszającego się przychodu z ziemi (Kr. 1908). K. akceptując zasadnicze tezy Malthusa, kwestionował jednak wiele jego zbyt krańcowych i naturalistycznych twierdzeń. Szczególnie uważał, że Malthus przecenił wpływ zwiększania się środków utrzymania na przyrost ludności, a nie docenił roli techniki w przeciwdziałaniu prawa zmniejszającego się przychodu. Z rozważań teoretycznych wyciągał przy tym praktyczne wnioski dla rozwoju gospodarczego ziem polskich. Uważał, że nadmierne przeludnienie spowodowało niedostateczną kapitalizację, a tym samym zahamowało rozwój kraju. (Do teorii Malthusa K. powracał jeszcze wielokrotnie w późniejszych pracach).
W r. 1911 wyszła następna istotna praca teoretyczna K-ego Pieniądz, poświęcona systematyzacji form i odmian pieniądza, jego funkcjom i zadaniom, źródłom i granicy wartości, związkom pomiędzy pieniądzem a kredytem. Analizując dotychczasowe teorie pieniądza, K. rozwinął teorię ilościową. Dalszy wkład do niej wniósł w podręczniku Nauka o pieniądzu i kredycie (Kr. 1919, wyd. 2. W. 1922). Sformułowania teoretyczne zawarte w obu wymienionych pracach stały się podstawą koncepcji polityki gospodarczej wypracowanych przez K-ego w okresie po odzyskaniu niepodległości w r. 1918. Obok studiów teoretycznych K. publikował też wiele na inne tematy. Do ważniejszych opracowań można m. in. zaliczyć: Socjalizm a prawo natury („Księga ku czci prof. B. Ulanowskiego” Kr. 1911), Krajowe budżety i zamknięcia rachunków (Kr. 1913), Wojna bałkańska w roku 1912/13 (Kr. 1913) i wydaną razem z K. Kumanieckim Statystykę Polski (Kr. 1915). Wydarzenia okresu wojny spowodowały podjęcie badań nad jej aspektami socjologicznymi i ekonomicznymi. Efekt rozważań stanowiły prace: Socjologia wojny (Kr. 1918) i Gospodarka wojenna (Kr. 1919). Obok tego K., będąc członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN), współpracował z jego Instytutem Ekonomicznym. Nadal jednak kontynuował zaczęte wcześniej studia teoretyczne. W r. 1919 ukazały się Założenia ekonomiki stanowiące pierwszą część projektowanej większej pracy Zasady ekonomiki (Kr. 1919, wyd. 2. 1920; cz. III stanowiła Nauka o pieniądzu i kredycie). Całość opracowania, pomyślana w założeniu jako systematyczny wykład kursu ekonomii, nie doczekała się realizacji. W Założeniach ekonomiki K. wyłożył swe poglądy na temat przedmiotu i metodologii ekonomii. Stanął przy tym na stanowisku, że prawa ekonomii mają relatywny charakter, dlatego trzeba się nimi posługiwać z dużą ostrożnością.
Odzyskanie niepodległości oderwało K-ego od nurtu rozważań teoretycznych. Wykładając nadal na UJ, coraz większą uwagę zwracał na aktualną problematykę gospodarczą i polityczną. Taki charakter nosiły prace: Bolszewizm (Kr. 1920), Drożyzna (Kr. 1920), Socjalizm po wojnie (Kr. 1920), objaśnienia do przepisów podatkowych Podatek dochodowy i majątkowy, Pożyczka przymusowa (Kr. 1921), Waluta i kredyt (Kr. 1921), Walka z drożyzną (Kr. 1922). Pogarszająca się sytuacja walutowa kraju skoncentrowała uwagę K-ego na kwestiach inflacji, przy czym jego postulaty zmierzały w kierunku zastosowania w życiu zasad teorii ilościowej (Inflacja a produkcja w „Dodatku Ekonomicznym” do „Czasu” z dn. 25 IV 1921; słowo wstępne i rekapitulacja Ankiety Finansowej, Kr. 1921; Waluta w zbiorze: O naprawie Rzeczypospolitej; Projekt budżetu na rok 1923 w pracy: Memoriał w sprawie położenia finansowego, Kr. 1923).
Po r. 1923 K. prawie całkowicie poświęcił się sprawom naprawy waluty i skarbu w Polsce. Był zdecydowanym przeciwnikiem inflacji na cele skarbowe. Wypowiadał się za koniecznością jej przezwyciężenia przez ograniczenie wydatków i wzrost dochodów budżetu oraz wyprzedaż części majątku państwa. Zdając sobie sprawę z niewystarczalności wymienionych środków, występował też za koniecznością zaciągnięcia pożyczki zagranicznej na cele budżetowe. Na tę ostatnią sprawę kładł duży nacisk. Uważał, że Polska za cenę pożyczki zagranicznej powinna zgodzić się na udzielenie nawet poważnych koncesji wierzycielom. Jego poglądy miały poparcie wśród ekonomistów krakowskich, tworzących pod kierunkiem K-ego bardzo wpływową tzw. szkołę krakowską, opierającą się na zasadach liberalizmu ekonomicznego. K. był przeciwnikiem kierunku przyjętego w walce z inflacją w l. 1924–5 przez premiera i ministra skarbu W. Grabskiego. Uważał, że Polski nie było stać na naprawę waluty o własnych siłach i że powinna skorzystać z pomocy zagranicznej. Dlatego wykazywał duże zainteresowanie metodami reform walutowych dokonywających się w innych państwach (o tym temacie traktowała napisana razem z L. Oberländerem Naprawa skarbu i waluty w Austrii w latach 1922 i 1923, Kr. 1923). Wypowiadał też pogląd, że warunkiem niezbędnym dla dokonania reform finansowych musi być silny rząd. W momencie gdy Grabski wprowadził w życie swe projekty, K. poparł w prasie jego wysiłki. W dn. 4 X 1924 r. doszło jednak na posiedzeniu Rady Finansowej, której K. był członkiem, do kontrowersji między nim a Grabskim. K. uznał za błędną politykę rządu polegającą na równoważeniu budżetu przy pomocy emisji bilonu i zapowiedział załamanie się przeprowadzanej reformy.
Swoją ocenę sytuacji gospodarczej Polski w r. 1925 K. zawarł w pracy Pauperyzacja Polski Współczesnej (Kr. 1925, wyd. 2. W. 1926). Była to ocena bardzo realistyczna, gdyż przedstawiała ówczesną Polskę jako kraj biedny, spauperyzowany, o nastawieniu antyprzemysłowym. Dowodził, że fatalna gospodarka skarbowa, którą K. traktował jako centralny punkt wszystkich spraw ekonomicznych, pociągnęła za sobą inflację, a potem załamanie waluty. Tam też zawarł zasadnicze tezy o niezbędnych czynnikach warunkujących dalszy rozwój kraju. Uważał, że główny problem Polski stanowił brak kapitału. Jego przyrost zależał nie tylko od pracy i oszczędności społeczeństwa, ale też od zmniejszenia przyrostu naturalnego, większej oględności w wydatkach państwa, zmniejszenia protekcjonizmu celnego i ograniczenia ustawodawstwa socjalnego. Stanowiło to więc typowy program liberalizmu ekonomicznego, zakładającego wolną, nieograniczoną grę sił rynkowych.
K. był nie tylko zwolennikiem liberalizmu w ekonomii, ale i w życiu politycznym. Mimo to z zadowoleniem powitał przewrót majowy i włączył się do ekipy ekonomistów współpracujących z rządem. Szczególnie blisko był związany z premierem K. Bartlem. Sam przewrót uważał za następstwo błędów popełnionych w polityce gospodarczej przez poprzednie gabinety i rezultat bankructwa dotychczasowych ideałów, zwłaszcza haseł demokratycznych, których ucieleśnienie opinia publiczna widziała w Sejmie. Wydaje się, że K. sądził, iż J. Piłsudski będzie w stanie zrealizować program polityki finansowej, oparty na przezwyciężeniu inflacji za pomocą zaciągnięcia zagranicznych pożyczek. A dla K-ego przez cały czas najważniejszym problemem w gospodarce kraju były kwestie skarbu i waluty.
Stąd zapewne zrodziło się jego zainteresowanie współpracą z misją amerykańskich ekspertów finansowych zaproszoną do kraju na jesieni 1925 r. przez ministra skarbu J. Zdziechowskiego i bawiącą w Polsce w grudniu 1925 r. oraz w okresie lipiec-wrzesień 1926 r. K. został powołany przez ministra skarbu na kierownika polskiego biura przy misji prof. E. W. Kemmerera. Od tego momentu łączył pracę na UJ z aktywną działalnością gospodarczą, a następnie i polityczną. Rząd polski w oparciu o raport Kemmerera podjął w r. 1926 starania o kredyty amerykańskie. Przewodniczącym delegacji do rokowań wyznaczono K-ego. Delegacja miała nie tylko uzgodnić warunki pożyczki, ale równocześnie opracować z zagranicznymi kontrahentami zasady, na jakich Polska powinna prowadzić swą dalszą politykę finansową. W styczniu 1927 r. K. i F. Młynarski wyjechali na rokowania. Podstawą rozmów miał być zarys planu stabilizacyjnego opracowany przez rząd polski przy wykorzystaniu zaleceń misji Kemmerera. Pierwszym etapem podróży był Paryż, w którym pozyskano gubernatora Banku Francji dla polskiej koncepcji pożyczki i planu stabilizacyjnego. Następnie w Stanach Zjednoczonych uzgodniono zasady układu z bankierami amerykańskimi. Po powrocie do Warszawy w marcu 1927 r., mimo że obaj delegaci działali w oparciu o zalecenia rządu, Piłsudski uznał ich działalność za niewłaściwą. Jednak ostatecznie na jesieni 1927 r. pożyczka doszła do skutku. Łączyło się z nią przyjęcie przez Polskę planu stabilizacyjnego oraz pewnych form kontroli działalności finansowej rządu i walutowej Banku Polskiego przez amerykańskiego kontrolera i doradcę J. Deweya. Szczegółowy opis pertraktacji zob. A. K., Przebieg rokowań pożyczkowych w 1927 r. („Księga pamiątkowa ku czci Krzymuskiego”).
W r. 1928 K. kandydował do Sejmu z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Motywy tego kroku wyłożył w broszurze Dlaczego kandyduję z listy nr 1 BBWR (Kr. 1928). Dn. 4 III t. r. został wybrany posłem w Krakowie. W sejmie objął kierownictwo Komisji Skarbowej i wszedł do Komisji Budżetowej. Był generalnym sprawozdawcą budżetu o rządowym projekcie ustawy o prowizorium budżetowym za czas od 1 IV do 30 VI 1928 r., sprawozdawcą generalnym budżetu na r. 1928/9, wygłaszał wiele przemówień, głównie na tematy gospodarcze. Zaangażował się bardzo silnie w obronę ministra skarbu G. Czechowicza, którego opozycja postawiła przed Trybunałem Stanu za bezprawne przekroczenia budżetowe. Politycznie związany był do końca 1929 r. z grupą Zjednoczenia Pracy Miast i Wsi. Zasiadał w tym okresie w Zarządzie Głównym Zjednoczenia. Wybrany został też 15 XII 1929 r. do nowego zarządu, ale mandatu nie przyjął ze względu na rozłam w Zjednoczeniu. Mimo że odgrywał poważną rolę w BBWR, miał wiele istotnych zastrzeżeń co do działalności Bloku. Dawał im wyraz na posiedzeniach władz Zjednoczenia. W jednym z nich przedstawił swoje credo: «należy podkreślić z całym naciskiem stanowisko, że ludzie grupujący się wokół Zjednoczenia Pracy nie są zadowoleni z dzisiejszego stanu rzeczy, ani wewnątrz Bloku, ani też w stosunku rządu do społeczeństwa i do Bloku. Jest rzeczą nienormalną i niedopuszczalną, aby nadal istniał taki stan rzeczy, w którym w praktyce organy ustawodawcze w państwie zostały niemal usunięte; przestrzec należy rząd przed tym, że jego autorytet na wewnątrz kraju upada niezmiernie».
W tym okresie K. pisał głównie o sprawach bieżącej polityki gospodarczej, ujmowanej na szerokim tle teoretycznym. W referacie na zjeździe ekonomistów w r. 1928 K. jako jeden z bardzo nielicznych ekonomistów przewidział szybkie nadejście kryzysu gospodarczego. W r. 1931 ukazał się tom Polityka i gospodarstwo, w którym K. zamieścił wiele drobnych pism i przemówień z lat 1920–31. Z ważniejszych prac poza tym zbiorem została polemika z W. Grabskim Dwa programy finansowe (Kr. 1927) oraz broszura Rządy Marszałka Piłsudskiego (1928). W tym czasie K. aktywnie działał w ruchu pacyfistycznym. Z tego tytułu wraz z A. Lednickim reprezentował Polskę we władzach różnych organizacji międzynarodowych (np. w Paneuropa, i Amitiés Internationales), brał udział w ich zjazdach i konferencjach. Uczestniczył też w zjazdach Rotary International.
K. wszedł do Sejmu wybranego w r. 1930. I tu miał być generalnym sprawozdawcą budżetu państwa. Stopniowo jednak jego drogi zaczęły coraz jawniej rozchodzić się z obozem rządzącym. W marcu 1930 r. w poufnych rozmowach z Bartlem występował nawet za rozbiciem BBWR, na co Bartel nie chciał przystać. K. nie zgodził się też głosować w sprawie Brześcia zgodnie z zaleceniami Prezydium Klubu Poselskiego BBWR. W związku z tym postawił swój mandat – podobnie jak kilku innych posłów Zjednoczenia Pracy – do dyspozycji prezesa Bloku. Rezygnację przyjęto, a K. opuścił Sejm (5 II 1931) oraz BBWR i rozpoczął akcję protestacyjną przeciwko bezprawiu rządu. M. in. zrezygnował z piastowanej od r. 1924 prezesury Klubu Społecznego w Krakowie skupiającego sympatyków J. Piłsudskiego. Jego stosunek do sprawy brzeskiej charakteryzuje odpowiedź ogłoszona w prasie („Czas” 1930 nr z 19 XII) na skierowany doń „List otwarty profesorów UJ w sprawie Brześcia” („Robotnik” 1930 nr z 18 XII). Stopniowo i w innych sprawach K. zaczął oddalać się od koncepcji rządu. W czerwcu 1932 r. wystąpił z memoriałem zalecającym zerwanie z polityką deflacyjną uprawianą przez państwo i postulującym włączenie Polski do bloku szterlingowego z równoczesnym wyjściem z tzw. bloku złotego. W r. 1937 wypowiadał się za umiarkowaną inflacją, co świadczyło o pewnej ewolucji jego poglądów. Coraz ostrzej występował też przeciwko rozwojowi etatyzmu. Pierwsza publikacja K-ego na ten temat ukazała się w r. 1928 (Bierny bilans handlowy). Później wracał do tego problemu wielokrotnie bądź sam pisząc, bądź, jako prezes Tow. Ekonomicznego w Krakowie, inicjując różne prace na ten temat. Uważał, że rozwój etatyzmu musi doprowadzić do zbiednienia całego społeczeństwa, gdyż nie wierzył w sprawność gospodarki zbiurokratyzowanej. Politycznie zbliżył się do Zjednoczenia Zachowawczych Organizacji Politycznych. W tym okresie obok problematyki skarbowej i walutowej (liczne prace na ten temat z l. 1931–5 wydano w tomie Dolar i złoty, Kr. 1936) zajął się ponownie kwestiami ludnościowymi (Demograficzne oblicze kryzysu, Kr. 1932) oraz sprawami moralności społecznej (Moralność współczesna, Kr. 1935). Poglądy na bieżące sprawy gospodarcze zawierały wywiady udzielane pismu „Polityka” (1937 nr 24, 1938 z lipca, 1939 nr 16).
Po wprowadzeniu w Polsce w r. 1936 ograniczeń dewizowych K. przewodniczył Delegacji Min. Skarbu dla prowadzenia w l. 1936–7 rokowań z amerykańskimi kontrahentami o zmianę warunków spłat pożyczki stabilizacyjnej. Udało mu się w zamian za wyrażenie zgody na transfer dewiz na obsługę kredytu uzyskać przedłużenie okresu spłat długów i obniżenie oprocentowania. W r. 1937 został przewodniczącym Komisji Podatkowej przy ministrze skarbu, a równocześnie członkiem komisji do zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych, Państwowej Rady Funduszu Pracy i Woj. Rady Funduszu Pracy w Krakowie. Poza tym wszedł do Rad Nadzorczych i Zarządów kilku przedsiębiorstw (m. in. Kabla, Ovomaltyny, Jaworzna, Herbewo, Zieleniewskiego, Ballestrema, Eitingtona, Florianki, Książnicy-Atlas). Mimo że w okresie międzywojennym trzy razy prowadzono z K-m rozmowy na temat objęcia przez niego stanowiska ministra (w r. 1925 W. Sikorski, licząc się z objęciem gabinetu po upadku W. Grabskiego, w r. 1930 marszałek Senatu J. Szymański, próbując stworzyć rząd, i w r. 1935 E. Śmigły Rydz), nigdy do tego nie doszło.
K. był równocześnie niezwykle czynny na uniwersytecie. Prowadził wykłady z ekonomii, polityki gospodarczej, skarbowości i polityki agrarnej oraz liczne seminaria. Był świetnym pedagogiem i wykładowcą. W wykładach prowadzonych w latach trzydziestych – podobnie jak w całej ówczesnej działalności – wykazywał rzadko spotykaną samodzielność myśli, odwagę cywilną, zwłaszcza gdy zachodziła potrzeba obrony pojęć i instytucji demokratycznych oraz swobód obywatelskich. Do jego uczniów należeli tak wybitni ekonomiści, jak A. Haydel, O. Lange, R. Rybarski, E. Strasburger, H. Berkowicz, A. Zauberman i F. Zweig. Wykazywał wielką tolerancję dla cudzych przekonań, stąd wśród wychowanków K-ego znajdowali się przedstawiciele różnych koncepcji teoretycznych i poglądów politycznych. Głosił bowiem i w praktyce realizował zasady wolności nauki. Młodych ludzi do K-ego przyciągała zarówno jego głęboka wiedza, pasja badawcza, jak też i sposób bycia oraz cechy charakteru – poczucie humoru, ironia, sceptycyzm, a równocześnie rzeczywiste zaangażowanie w sprawy, którymi się zajmował. W l. 1927/8 i 1930/1 K. był dziekanem Wydziału Prawa, w l. 1933/4–1937/8 prorektorem UJ, a od 1927 r. prawie bez przerwy zasiadał w Senacie Uniwersytetu. W tym okresie zwalczał na wyższych uczelniach tendencje antysemickie i występował przeciwko rządowym koncepcjom ograniczania autonomii uniwersytetów. Jego głos był tu bardzo ważki, gdyż zajmował wybitne stanowisko w polskim świecie naukowym. Zewnętrzny wyraz tego stanowił wybór K-ego już 28 V 1920 r. na członka korespondenta, a 10 VI 1927 r. na członka rzeczywistego Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) oraz członkostwo wielu zagranicznych towarzystw naukowych. K. był niewątpliwie najwybitniejszym i najbardziej wpływowym ekonomistą polskim okresu międzywojennego.
Wybuch wojny zastał K-ego w Krakowie. W dn. 6 XI 1939 r. wraz z innymi profesorami UJ został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Przebywał w nim przez 3 miesiące (do 8 II 1940). Wówczas pojawiły się pogłoski o śmierci K-ego, które spowodowały ukazanie się za granicą nekrologów i wspomnień. Po wyjściu z obozu K. brał udział w konspiracyjnym nauczaniu uniwersyteckim (prowadził zajęcia z ekonomii, skarbowości i statystyki). W latach wojny pod wpływem F. M. Arczyńskiego zbliżył się do Stronnictwa Demokratycznego, a następnie został członkiem Stronnictwa Polskiej Demokracji. W bezpośredniej działalności konspiracyjnej nie brał udziału, gdyż obawiano się o jego bezpieczeństwo, często jednak korzystano z rad K-ego. Wypowiadał się za celowością utworzenia szerokiego frontu demokratycznego, bez endecji, sanacji i organizacji prawicowych (tzn. od Centrum aż do skrajnej lewicy). Zbliżył się też do kół lewicowych związanych z ruchem spółdzielczym. Prawdopodobnie w związku z tym – jak i ze względu na swój autorytet – zaproszony został przez Komisję Dobrych Usług, powołaną w wyniku uchwał Konferencji Jałtańskiej Wielkiej Trójki, do wzięcia udziału w konsultacjach na temat utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. K. obok W. Witosa, Z. Żuławskiego, H. Kołodziejskiego i S. Kutrzeby miał w trakcie rozmów reprezentować demokratyczne, ale nie komunistyczne ośrodki polityczne kraju. Do Moskwy udał się 15 VI 1945 r. i tam współdziałał w porozumieniu co do utworzenia Rządu Jedności Narodowej. W dn. 28 VI 1945 r. został przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej (KRN) kooptowany do składu posłów Rady. Pierwsze przemówienie wygłosił 21 VII 1945 r. Dotyczyło ono, obok spraw politycznych, również kwestii gospodarczych. K. postulował, aby rząd nie prowadził polityki deflacyjnej, by rozszerzył kredyty na cele gospodarcze i aby starał się o zaciągnięcie pożyczki zagranicznej. Występował też w dyskusjach nad budżetem. W wyborach do Sejmu w styczniu 1947 r. uzyskał mandat z Krakowa. Wybrany został do Komisji Skarbowo-Budżetowej. Jednak ze względu na zmianę atmosfery politycznej zrzekł się mandatu 12 VII 1949 r. W tymże okresie wycofał się z działalności politycznej w Stronnictwie Demokratycznym (SD), rezygnując m. in. z funkcji prezesa Komitetu Wojewódzkiego SD w Krakowie. Równocześnie przez cały czas, od chwili reaktywowania UJ po wojnie, prowadził w nim zajęcia jako profesor katedry ekonomii politycznej na Wydziale Prawa. W r. 1945 był wybrany dziekanem tego wydziału. Uczestniczył też w Radzie Naukowej dla Zagadnienia Ziem Odzyskanych, działał w PAU, został członkiem Tow. Naukowego Warszawskiego, był jednym z współtwórców Polskiego Tow. Ekonomicznego. W dn. 31 XII 1948 r. przeniesiono K-ego na emeryturę, mimo że zarówno Rada Wydziału Prawa, jak i Senat Uniwersytetu wystąpiły za pozostawieniem go w służbie czynnej. Po przejściu na emeryturę działał w PAU aż do jej likwidacji, m. in. jako wicedyrektor Wydziału Historyczno-Filozoficznego.
Od r. 1945 wiele publikował, przy czym jego zainteresowania uległy dalszemu rozszerzeniu. Interesowała go nie tylko sfera działalności produkcyjnej człowieka, ale także problemy moralne, filozoficzne, polityczne i historyczne. Opublikował kilka artykułów (np. Epoki rozwojowe życia gospodarczego. Gospodarka pierwotna, „Ekonomista” 1947 t. 3–4; Utworzenie Rządu Jedności Narodowej, w: „Zarys historyczno-polityczny I-ego rządu demokratycznego w Polsce”, W. 1947) oraz dwie duże prace: Wiek XX. Zarys dziejów najnowszych (W. 1947) i Chrześcijańska moralność polityczna (W. 1948). W tej ostatniej książce wysunął tezę, że przestrzeganie wskazań chrześcijańskiej moralności politycznej stanowi drogę do zaradzenia trudnościom w stosunkach międzynarodowych i wewnętrznych. Po r. 1949, nie mając możliwości publikowania, zaczął opracowywać wspomnienia, napisał historię Polski XIX i XX wieku, historię Rosji oraz opracowanie Nauka o ludności. Opracowania te znajdują się częściowo w rękach córki, częściowo w Bibliotece PAN w Krakowie.
Dn. 24 XI 1956 r. Rada Wydziału Prawa UJ wystąpiła o reaktywowanie K-ego jako profesora UJ. W dn. 21 XII Senat jednomyślnie poparł tę uchwałę. Dn. 1 II 1957 r. K. wznowił zajęcia na UJ, podejmując wykłady z nauki o ludności i historii gospodarczej. W t. r., w okresie starań o reaktywowanie PAU, K. został wybrany jej prezesem i członkiem honorowym Polskiego Tow. Ekonomicznego. Nie zgodził się natomiast na wysunięcie swej kandydatury na członka PAN. Dn. 15 II 1958 r. UJ przyznał K-emu tytuł doktora honoris causa. W tym okresie współpracował z Klubem Inteligencji Katolickiej oraz z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Znakiem” i „Za i Przeciw”, gdzie opublikował kilkanaście artykułów na najróżniejsze tematy historyczne, ekonomiczne i dotyczące organizacji nauki. W dn. 30 IX 1960 r. ponownie przeszedł na emeryturę. Był nadal w pełni sił twórczych. Bardzo dużo pisał, przy czym ogromna większość prac z tego okresu pozostała w rękopisach; obecnie znajdują się one w posiadaniu Biblioteki PAN w Krakowie oraz córki Izabeli. Zmarł w Krakowie 29 I 1963 r.
K. ożeniony był z Zofią z Beringerów (16 IV 1902). Miał z nią córki: Izabelę i Olgę. Odznaczony był Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Estreicher; Bibliografia zawartości czasopism, 1957–63; Giza S., Wycech Cz., Materiały do bibliografii ruchu ludowego i zagadnień społecznych wsi 1864–1961 (druki zwarte), W. 1964; Kabaj M., Bibliografia najważniejszych prac, artykułów, przyczynków i recenzji A. K-ego, „Ekonomista” 1958 s. 286–8 (bardzo niekompletna); Łoza S., Hoesicka bibliografia prawnicza polska 1918–1928, W. 1930; Świtalski Z., Spółdzielczość w polskich czasopismach ekonomiczno-społecznych w latach 1861–1960, W. 1967; Enc. Nauk Politycznych; Enc. Ultima Thule; W. Enc. Powsz., (PWN), (fot.); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Bar, Słownik pseudonimów; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz A., Sobeski M., Współczesna kultura polska, P. 1932; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, (fot); – Czarkowski J., Zarys dziejów myśli ekonomicznej w Polsce, Kr. 1948 s. 7, 30–3; Czubiński A., Centrolew. Kształtowanie się i rozwój demokratycznej opozycji antysanacyjnej w Polsce w latach 1926–1930, P. 1963; Dobrowolski H., Francić M., Konarski S., Postępowe tradycje młodzieży akademickiej w Krakowie, Kr. 1962; Drozdowski M., Polityka gospodarcza rządu polskiego 1936–1939, W. 1963; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Garbacik E., Studia ekonomiczno-spółdzielcze na UJ, W. 1967 s. 25, 32, 37–8; Głąbiński S., Historia ekonomiki. T. 2: Historia ekonomiki polskiej, Lw. 1939; Górski J., Kowalik T., Sierpiński W., Wybrane zagadnienia z historii myśli ekonomicznej (po 1870 roku). Cz. III, W. 1964 s. 134, 146–7; Landau L., Kronika lat wojny i okupacji, W. 1962 I; Landau Z., Plan stabilizacyjny 1927–1929. Geneza, założenia, wyniki, W. 1963; tenże, Polskie zagraniczne pożyczki państwowe 1918–1926, W. 1961; Landau Z., Skrzeszewska B., Sprawa G. Czechowicza przed Trybunałem Stanu, W. 1961; Landau Z., Tomaszewski J., W dobie inflacji 1918–1923, W. 1967; Malinowski W., Stabilizacja waluty w Polsce w latach 1924 i 1927 w świetle literatury, Kr. s. 26, 36–53; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski 1864–1945, Londyn 1960 III s. 897–8, 907; Rotschild J., Piłsudski’s Coup d’Etat, New York 1966; Stęborski S., Geneza Centrolewu 1928–1929, W. 1963; Szymczak Z., Ze studiów nad stosunkami gospodarczo-pieniężnymi w Polsce w l. 1924–1939, P. 1959; Taylor E., Druga inflacja polska, Przyczyny, przebieg, środki zaradcze, P. 1926 s. 15, 27, 49; tenże, Historia rozwoju ekonomiki, P. 1958 II 324; tenże, Inflacja polska, P. 1926; Tomaszewski J., Stabilizacja waluty w Polsce, W. 1961; Uniwersytet Jagielloński w służbie społeczeństwa. Okres powojenny 1945–1946, Kr. 1947 s. 18–9, 21; Wrzos K., Oko w oko z kryzysem, W. 1933 s. 315–21; Zdziechowski J., Mit złotej waluty, W. 1937; Zweig F., Adam Krzyżanowski, Kr. 1937; – Alma Mater w podziemiu. Kartki z dziejów tajnego nauczania w UJ 1941–1945, Kr. 1964 (fot); Drobner B., Bezustanna walka, W. 1965 II; Grabski W., Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej (1924–1925), W. 1927; Ivànka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Jeszcze w sprawie wolności szkół akademickich, Kr. 1933 s. 8; Kemmerer E. W., Sprawozdania oraz zalecenia komisji doradców finansowych, Kr. 1926 I; Kopiec wspomnień, Wyd. 2., Kr. 1964; Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za okres wojny 1939–1945 s. 9; toż za r. akad. 1956/7, s. 45; toż za r. akad. 1957/8, s. 183; Pamiętnik I Zjazdu Ekonomistów Polskich, P. 1930; Patrząc ku młodości, Kr. 1964 s. 18, 41–3, 122; Pigoń S., Wspominki z obozu w Sachsenhausen (1939–1940), W. 1966 s. 33, 41; Rataj M., Pamiętniki 1918–27, W. 1965; „Roczn. AU” 1919/20 s. XV–XVI (bibliogr.), 1936/7 s. VII, 1939/45 s. LXXXIV, 1947/52 s. I; Rocznik informacyjny o spółkach akcyjnych, W. 1930; Sejm RP. Okres II. Druki nr 11, 80; Sprawa polska w czasie II wojny światowej na arenie międzynarodowej. Zbiór dokumentów, W. 1965; Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejmu: Okres II – posiedzenia 4, 5, 9, 11, 13, 16, 22, 23, 24, 27, 34, 35, 49, 53, 59, 61, 65, 68, 69, 71, 72, 77, 78. Okres III – posiedzenie 7; Sprawozdanie Komisji dla zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych, W. 1939 s. 16; Sprawozdanie stenograficzne z posiedzeń KRN w dn. 21–23 VII 1945, W. 1945; Sprawozdanie stenograficzne z posiedzeń Sejmu w dn. 4 i 21 II 1947 i 12 VII 1949; Sprawozdanie stenograficzne z poufnej konferencji posłów i senatorów BBWR u prezesa Rady Ministrów K. Świtalskiego w dn. 17 X 1929, „Teki Archiwalne” T. 8: 1961 s. 186–92; – Artykuły okolicznościowe o A. K-m oraz nekrologi: „Economic Journal” 1940 s. 159–61; „Ekonomista” 1958 ś. 283–5 (fot.), 1963 s. 703–4 (fot.); „Ilustr. Kur. Pol.” 1958 nr z 5 VI; „Kur. Wil.” 1940 nr z 25 II; „Państwo i Prawo” 1963 s. 948–9; „Problemy Ekonomiczne” 1963 styczeń (fot.); „Ruch Prawniczy” 1927 nr 1; „Ruch Prawniczy, Ekon. i Socjol.” 1963 t. 2; „Słowo Powsz.” 1958 nr z 18 II; „Times” 1939 nr z 16 XII; „Twórczość” 1963 nr 4; „Tyg. Powsz.” 1958 nr z 16 i 23 II, 1963 nr 8, 1967 nr z 7 V; „Życie Gosp.” 1963 nr 6; „Życie Liter.” 1963 nr 6; „Życie Warsz.” 1963 nr z 1 II; – AAN: Zespół Min. WRiOP t. 3378 (akta osobowe A. K-ego), Zespół BBWR t. 12, 56, 63 (korespondencja ze Sławkiem i Jędrzejewiczem), Zespół Zjednoczenia Pracy Miast i Wsi t. I k. 44, 57, t. II k. 4, 6, 20, 24, 31, Świtalski K., Dziennik, IV k. 262; Arch. PAN w Kr.: PAU I-82; Arch. Państw. w Kr.: sygn. GLN 147 k. 20, GLN 194 s. 547; Arch. UJ: S. II 619, Składnica akt Min. Szkolnictwa Wyższego – akta osobowe A. K-ego; B. Ossol.: Dział rękopisów: Młynarski F., Za kulisami wielkich wydarzeń, Garść wspomnień osobistych. Cz. III. Okres międzywojenny; B. PAN w Kr.: Dział rękopisów (sygn. 6830–6880): materiały A. K-ego (m. in. rękopisy niepublikowanych prac i zapiski o charakterze pamiętnikarskim); – Materiały rękopiśmienne K-ego w posiadaniu jego córki Izabeli; – Informacje Arch. UJ i B. Jag., F. M. Arczyńskiego, S. Szwalbego, S. Kamińskiego, J. Turowicza i córki Izabeli.
Zbigniew Landau