Sieniawski Adam Hieronim (1576–1619), podczaszy kor., starosta jaworowski, poseł sejmowy. Był synem woj. ruskiego Hieronima (zob.) i Jadwigi Tarłówny, córki Jana, chorążego lwowskiego.
W młodym wieku S. odbył edukacyjną podróż za granicę. W r. 1600 wziął udział na czele zaciągniętego hufca zbrojnych w kampanii mołdawskiej hetmana w. kor. Jana Zamoyskiego. Znajdował się ze swoimi ludźmi w pułku star. kamienieckiego Jana Potockiego. Odznaczył się w rozbiciu sił Michała Walecznego w bitwie pod Bukowem nad rzeką Telezyną (20 X) w obronie Jeremiego Mohiły, zrzuconego z hospodarstwa przez Michała. Dn. 29 VIII t.r. otrzymał S. urząd podczaszego kor. Gdy na sejmie w r. 1601 przystępował do składania przysięgi, Zygmunt III miał powiedzieć: «Nie trzeba, wiadoma nam dobrze Sieniawskich ku panom swoim wierność». W l. 1601–2 uczestniczył S. pod wodzą Zamoyskiego w kampanii inflanckiej odnosząc sukcesy w walkach ze Szwedami. W r. 1603 wraz z hetmanem polnym kor. Stanisławem Żółkiewskim i Piotrem Myszkowskim został S. deputowany przez sejm krakowski do zażegnania pretensji skonfederowanego wojska inflanckiego i zgrupowania lwowskiego. Wykonali oni powierzone im zadania: zawieźli wojsku część należnego im żołdu i odwiedli ich perswazją od kontynuowania konfederacji. Ok. 1605 r. otrzymał S. w dowód łaski królewskiej star. jaworowskie.
W okresie rokoszu sandomierskiego należał S. do aktywnych stronników króla w woj. ruskim. Uczestniczył w obradach szlachty lwowskiej zebranej na roczkach ziemskich (7 VII 1606), gdzie domagano się, aby woj. ruski Stanisław Golski złożył zjazd generalny tegoż województwa. Był także na sejmiku w Sądowej Wiszni (31 VII 1606); przyczynił się do podjęcia uchwały o gotowości szlachty do stawienia się do boku króla, choć opozycji udało się przeforsować punkt o wysłaniu posłów do Sandomierzan.
Na zjeździe wiernej dworowi szlachty pod Wiślicą, dokąd przyprowadził 300 husarzy, 100 kozaków i 200 piechoty, został S. wybrany na marszałka tego zgromadzenia i – jak podaje Paweł Piasecki w swej kronice – «wszystkim z uprzejmości swej miły» wielu zachęcił, aby stawali za królem. Dn. 28 VIII 1606 wysłał w imieniu zjazdu uniwersał do buntujących się oddziałów brzeskich z obietnicą natychmiastowego wypłacenia im żołdu. Podczas wysłuchania posłów od rokoszan, wśród których był jego przyjaciel Mikołaj Latalski, nie dopuścił do krwawych porachunków w kole rycerskim. Jako marszałek zjazdu podpisał artykuły wiślickie zatwierdzone przez króla (6 IX t.r.) oraz instrukcję daną posłom do rokoszan pod Sandomierzem (8 IX t.r.). „Nenia na zbiegłą zgodę z Polski utrapionej” (Kr. 1607) dedykował S-emu poeta i przyszły komornik Zygmunta III Jan Krajewski.
Na przełomie l. 1607 i 1608 S. wziął udział w kampanii mołdawskiej Jana i Andrzeja Potockich w celu osadzenia na hospodarstwie po śmierci Szymona Mohiły jego bratanka Konstantego (syna Jeremiasza). S. popierał planowaną przez króla interwencję w Moskwie w związku z objęciem tamże władzy przez Szujskich, lecz w wyprawie smoleńskiej 1609–11 nie wziął udziału ze względu na zły stan zdrowia. Dn. 13 I 1611 był we Lwowie na sejmiku szlachty woj. ruskiego zebranej w związku z pojawieniem się w okolicy rabujących oddziałów wojska. Zebrani uprosili S-ego, aby wraz z senatorami obmyślili sposób ratowania ziemi lwowskiej przed żołnierską samowolą.
Mimo osobistej niechęci do hetmana w. kor. Stanisława Żółkiewskiego, wziął S. w r. 1617 udział w jego kampanii przeciwko Iskanderowi paszy i wprowadził swe siły do warownego obozu pod Buszą, gdzie 23 IX zawarto traktat pokojowy z Turkami. W listach do króla z 11 i 23 IX t.r. Żółkiewski chwalił postawę S-ego, wspomniał też o udzieleniu mu przezeń pomocy w swoim wystąpieniu na sejmie 1618 r. Wyznaczony uniwersałem Zygmunta III z 15 VII 1617 na komisarza u boku hetmana do rokowań z Kozakami, w październiku t.r. wraz z Żółkiewskim i pozostałymi komisarzami ruszył S. nad Roś, gdzie na uroczysku Stara Olszanka doszło 28 X do podpisania ugody. W walkach pod Oryninem, jesienią 1618, S. już nie uczestniczył, wysyłając do obozu Żółkiewskiego posiłki.
S. cieszył się dużą popularnością wśród szlachty woj. ruskiego. Gdy na sejmiku przedsejmowym ziemi halickiej w styczniu 1619 stanęła sprawa podatków, zgodzono się na 1 pobór, ale szlachta postanowiła wydać go nie do skarbu kor., lecz w ręce S-ego, w którym widziała organizatora obrony «domowej» przed najazdami tatarskimi. W jednym z paszkwili na Żółkiewskiego, oskarżanego o nieudolność w odpieraniu ataków ordy, żądano aby dobra po hetmanie otrzymali «ludzie dobrze zasłużeni», a buławę należy przekazać Jerzemu Zbaraskiemu lub S-emu. S. wielokrotnie bowiem sam odpierał na czele swych rot nadwornych najazdy ordy na Ruś i Podole. W jesieni 1618 nadsyłał do Żółkiewskiego wiadomości o działaniach zagonów ordy budziackiej Kantymira. Pisał o zniszczeniu Jampola, Ossowiec, Krzemieńca, Zbaraża, Niemirowa, Międzyboża, Sieniawy. Zniszczono wówczas dobra Sieniawskich, zagrożona była także rezydencja S-ego w Brzeżanach.
Po ojcu objął S. część Starych i Nowych Brzeżan oraz wsie: Leśniki, Shybalyn, Kozówka, Dobrcze, miasteczka: Chmielnik i Sad Wiśniowy, Zwierzyniec Stary z pasieką. Po r. 1583 odziedziczył pozostałe części Brzeżan i wsie przypadłe mu po śmierci stryja Jana, sędziego halickiego (Żuków i Dryszczów). Był także właścicielem klucza międzyboskiego z Międzybożem oraz Oleszyc. W r. 1608 kupił od Piotra Skarbka wsie: Trzcieniec, Kotów, Ostrowiec, połowę miasteczka Szarańczugi i połowę wsi Zalipie. W wyniku transakcji z Ewą Świerską z Romanowa (żoną Adama Łyhowskiego) wszedł w posiadanie miasteczka Buszcze oraz wsi: Poruszyn (Pomory), Piesznowoki, Dworce, części we wsiach Stryłki i Wołowe. W jego ręku znalazło się również miasteczko Tłuste z wsią Zieloną, od r. 1605 był właścicielem Kublicza (Kiblicza), nabytego od Czetwertyńskich, oraz Koniuchów. Posiadłości S-ego powiększyły się o dobra wniesione przez poślubioną w r. 1593 Katarzynę Kostczankę. Były to: część miasta Jarosławia, miasto Zinków z 9 wsiami, miasto Satanów nad Zbruczem z dobrami tarnorudzkimi i 9 wsiami, Dybków nad Sanem, oraz leżąca w woj. krakowskim wieś Sędziszówka.
Główną rezydencją S-ego były Brzeżany. Wraz z żoną ufundował tam kościół farny p. wezw. Narodzenia Najśw. Marii Panny. Częstym gościem w Brzeżanach bywał Szymon Szymonowic, który z okazji ślubu S-ego ogłosił panegiryk „Ślub opisany…” (Lw. 1593), a w r. 1600 skierował do niego utwór sławiący Zamoyskiego za kampanię mołdawską („Philaenarae...”, Samosci 1600). Zapewne trafił tu także medyk i alchemik Stanisław Karliński, wydawca „Spraw i postępków rycerskich…” Stanisława Łaskiego. W r. 1613 sprowadził S. do Brzeżan inżyniera Andrzeja dell’Aqua, który fortyfikował jego rezydencję oraz szkolił puszkarzy. W związku z rozbudową zamku brzeżańskiego ściągnął w r. 1616 na swój dwór rzeźbiarza Jana Pfistera, który pozostał tu do r. 1619. Dn. 30 VI 1616 potwierdzał przywileje cechów brzeżańskich. Dbał S. także o swoje inne posiadłości. W r. 1593 uposażył szpital i kościół w Oleszycach, w r. 1600 wystawił kościół parafialny w Międzybożu, t.r. świadczył poważną pomoc w odbudowie spalonego Jarosławia, m.in. zobowiązał się do położenia mostu nad Sanem w celu usprawnienia transportu budulca. Utrzymanie nękanych częstymi działaniami wojennymi, rabunkami Tatarów i wojsk własnych posiadłości nie pozwalało S-emu na dużą aktywność osadniczą (w r. 1610 potwierdził przywileje nowo założonej Adamówki). S. zaciągał liczne długi, często też popadał w konflikty z okoliczną szlachtą, w l. 1616–17 toczył ostre spory z Hrehorym i Maciejem Czeczelami. W r. 1619 przed śmiercią wydzierżawił S. swemu podstarościemu Filipowi Rykowskiemu star. jaworowskie z zamkiem i miastem Jaworowem oraz 15 wsiami wraz z Rudą Krechowską na 4 lata za sumę 13 200 złp. (wójtostwo w Jaworowie miał wykupione). Układ zapewne nie wszedł w życie wobec śmierci S-ego, która nastąpiła 3 VI 1619. S. został pochowany 21 X t.r. w kaplicy zamkowej w Brzeżanach; na uroczystym pogrzebie kazanie wygłosił zamkowy kapelan, karmelita bosy Stanisław à Jesu (wydane drukiem w Zamościu w r. 1620 staraniem plebana oleszyckiego Błażeja Wąglicjusza).
W małżeństwie z Katarzyną z Kostków (zob. Sieniawska Katarzyna) miał S. córkę Zofię, zmarłą w wieku dziecięcym, oraz trzech synów: Mikołaja, podczaszego kor. (zob.), Prokopa, chorążego kor. (zob.) oraz Aleksandra (ur. ok. 1599), który wkrótce po odbytej peregrynacji zagranicznej zmarł w r. 1622 i został pochowany, podobnie jak ojciec, w Brzeżanach.
Postać S-ego na pomniku nagrobnym z czarnego marmuru dłuta J. Pfistera w kościele w Brzeżanach (fot. w: Aftanazy R., Materiały…, VII fig. 289, 293); – Estreicher; PSB (Pfister Jan); Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III, cz. 2; Słown. Geogr. (Brzeżany, Kublicz, Kurówka, Lipówka, Międzyboż); Dworzaczek; Niesiecki; Pułaski K., Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, Brody 1911 I 50; Święcki, Historyczne pamiątki, II 87–8; Urzędnicy, X; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1990–2 VII, IX; Besala J., Stanisław Żółkiewski, W. 1988; Byliński J., Marcin Broniewski, Wr. 1994; Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, W. 1996; tenże, Starostowie w Małopolsce 1565–1668, w: Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV 140, 170; Ciara M., Konfederacje wojskowe w Polsce, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XXXI, 1989 s. 71; Cynarski S., Stronnictwo królewskie w dobie rokoszu Zebrzydowskiego, „Mpol. Studia Hist.” R. 8: 1965 z. 3/4 s. 9; Dobrowolska W., Młodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich, Przemyśl 1926; Horn M., Ruch budowlany w miastach ziemi przemyskiej i sanockiej w latach 1550–1650…, Opole 1968 s. 96; Janiszewska-Mincer B., Rzeczpospolita Polska w latach 1600–1603, Bydgoszcz 1984; Kuśnierz K., Sieniawa, Rzeszów 1984 s. 33, 40–1, 75–6, 116, 201–3; Łoziński W., Prawem i lewem, Lw. 1904; Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609), Wr. 1960; Maciszewski M., Brzeżany, Brody 1910 s. 17–18, 41, 47–8, 51–2, 63–4, 106, 109–10, 116, 202–3; tenże, Zamek w Brzeżanach, Tarnopol 1908 s. 28–9, 33–4, 47–8; Nowak T., Polska technika wojenna XVI–XVIII w., W. 1970; Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, W. 1971; Podhorodecki L., Jan Karol Chodkiewicz 1560–1621, W. 1982 s. 52; Prochaska A., Hetman Stanisław Żółkiewski, W. 1927; tenże, Województwo ruskie wobec rokoszu Zebrzydowskiego, „Przew. Nauk. i Liter.” 1908 s. 966–8; Seredyka J., Sejm z 1618 r., Opole 1988 s. 69; Suwara F., Przyczyny i skutki klęskli cecorskiej 1620 r., Kr. 1930 s. 34; – Akta grodz. i ziem., X, XX; Documente privitoare la istoria României culese din arhivele polone, [Wyd.] J. Corfus, Bucureşti 1983 s. 47; Listy staropolskie z epoki Wazów, Wyd. H. Malewska, W. 1977; Ossoliński J., Pamiętnik, Wyd. W. Czapliński, W. 1976; Ossoliński Z., Pamiętnik, Wyd. J. Długosz, W. 1983; Pamiętniki Maskiewiczów, Wyd. A. Sajkowski, Wr. 1961 s. 211; Piasecki P., Kronika, Kr. 1870 s. 199; Pisma Stanisława Żółkiewskiego, Wyd. A. Bielowski, Lw. 1861 s. 271, 278, 306, 322, 326; Rokosz Zebrzydowskiego, Wyd. A. Rembowski, W. 1893 s. 274, 318; Starowolski, Monumenta Sarmatarum; Tobolski A., Epitaphia…, Argentorati 1590; – AGAD: Metryka Kor., nr 145 k. 234–235v., nr 156 k. 138v., Arch. Zamoyskich nr 472 k. 16, 30, nr 2901 k. 213, nr 2941 k. 13; B. Czart.: rkp. 340 k. 311, rkp. 764 IV nr 32–38, rkp. 898 IV nr 5–7, rkp. 1819/14 k. 67–68. rkp. 2073 IV k. 93–117v., rkp. 2165 IV k. 2, rkp. 2966 IV k. 65–78v., rkp. 2971 IV k. 1–20v., rkp. 2973 IV k. 123–131v., rkp. 3814 IV k. 270v.; B. Jag.: rkp. 47 k. 34, rkp. Akc. 2/52 k. 405–406; B. Ossol.: rkp. 475 k. 94, 101v., 102v.; B. Raczyńskich: rkp. 34 k. 171, rkp. 233 k. 176; Central’nyj Deržavnyj Istoričnyj Archiv Ukraïny we Lw: Fond 134 op. 1 nr 1043.
Mirosław Nagielski