Sieniawski Adam Hieronim z Granowa h. Leliwa (1623/24 – zm. 1650), pisarz polny kor., starosta lwowski. Był synem chorążego kor. Prokopa (zob.) i Eufrozyny z Chodkiewiczów (zob.).

Po śmierci ojca od r. 1627 S. pozostawał pod opieką matki oraz babki Katarzyny Sieniawskiej (zob.), przebywając głównie w Brzeżanach. W l. 1636–40 studiował w Kolegium Nowodworskiego w Krakowie; należał do wybijających się i lubianych uczniów. Przyznanie mu 15 II 1637 przez Władysława IV pełnoletności w związku z licznymi procesami majątkowymi, które prowadziła w jego imieniu rodzina, uczcili panegirykami Stanisław Ossędowski („Aurora natalium…”, Kr. 1637) i Tomasz Tuszyn („Pamiątka narodzenia szczęśliwego…”, Kr. 1637). S. odnosił sukcesy w popisach oratorskich, zyskując miano «sławnej Aten Sarmackich ozdoby». Jego wiersze były zamieszczane w zbiorowych panegirykach wydawanych staraniem profesorów: w sierpniu 1637 z okazji ślubu Władysława IV z Cecylią Renatą („Laetitia Poloniae in celeberrimis nuptiis” Mikołaja Sulikowskiego), w listopadzie 1638 na powitanie pary królewskiej wracającej z Cieplic badeńskich („Cithara Novodvorciana” S. Ossędowskiego). Na zakończenie studiów wygłosił S. 11 III 1640 orację o konieczności zwalczania Tatarów w ich własnych siedzibach, chwaloną przez Wojciecha Wójtowickiego („Applausus…”, Kr. 1640). W r. 1640 powrócił do Brzeżan i zajął się porządkowaniem swych spraw majątkowych, nad którymi czuwali dotychczas wyznaczeni 20 V 1637 przez króla kuratorzy, m.in.: bp krakowski Jan Zadzik, woj. ruski Stanisław Lubomirski, marszałek w. lit. Krzysztof Wiesiołowski i kanclerz kor. Tomasz Zamoyski.

S. był właścicielem olbrzymiej fortuny odziedziczonej po ojcu i stryju Mikołaju (zob.). Na jego majętności składały się dobra podolskie i ruskie (klucze oleszycki, brzeżański, tarnorudzki, satanowski, zińkowski, międzyboski), wołyńskie (Granów) oraz litewskie (Mysz i Szkłów). Do dóbr litewskich rościł pretensje kaszt. wileński Krzysztof Chodkiewicz, który lekceważąc wysokich protektorów S-ego we wrześniu 1637 zajechał Szkłów. W r. 1641, w ramach układów z Potockimi, wycofał S. zapis 200 tys. na Podhajcach, uczyniony przez stryja Mikołaja, co umożliwiło Potockim objęcie tych dóbr. Toczył S. rozliczne spory graniczne, m.in. z Światopełkiem Czetwertyńskim i rodzinami Juszkowskich i Buszyńskich (1646–7). O korzystne wyroki w swych sprawach w Trybunale lubelskim zabiegał S. t.r. u Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego, deputata trybunalskiego. Od Władysława IV uzyskał S. w r. 1647 przywileje na pobieranie mostowego w Szkłowie (na moście na Dnieprze), w Słobódce (na przeprawie przez Berezynę). W Brzeżanach dokonano 7 I t.r. erekcji kościoła parafialnego. W r. 1648 bronił S. władykę unickiego Atanazego Krupeckiego przed wystąpieniami swych prawosławnych poddanych z Oleszyc.

Dn. 8 IX 1641 przybył S. do Warszawy na sejm walny, «wjechawszy ze wspaniałym orszakiem, udał się do woj. ruskiego [Konstantego Wiśniowieckiego] i tam zatrzymał się na wieczerzy» (Jakub Sobieski). Uczestniczył wówczas w powitaniu urządzonym przez króla dla elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma, towarzysząc mu w uroczystym wjeździe do Warszawy (5 X t.r.) u boku królewicza Jana Kazimierza. Dn. 15 II 1643 S. pojął za żonę Elżbietę (Wiktorię Elżbietę) Potocką, córkę Stanisława, późniejszego hetmana w. kor. (zob.). Wesele odbyło się w Podhajcach. W r. 1644 łagodził spór między swymi poddanymi szkłowskimi a poddanymi z włości marszałka nadwornego lit. Kazimierza Lwa Sapiehy. S. wydał swemu zarządcy w Szkłowie Stanisławowi Boguszowi polecenie, aby zdał się w tym sporze na sąd będącego rozjemcą Potockiego (zapewne Krzysztofa, przyrodniego brata jego teścia, późniejszego podczaszego lit.). Przebywał wówczas w Międzybożu, gdzie w r. 1645 urodził mu się syn Mikołaj Hieronim, a z okazji tych narodzin dawny profesor z Kolegium Nowodworskiego Jakub Kubitkowicz wydał „Typus felicitatis Sieniavianae” (b.m.w.). W styczniu 1646 wraz ze swymi pocztami nadwornymi, które przesadnie szacowano na 1 200 ludzi, ruszył przeciw Tatarom i stawił się w obozie hetmana polnego kor. Mikołaja Potockiego. Blisko związany z dworem królewskim popierał S. plany wojny z Turcją, w planie komputu przewidziano jego zaciąg w sile 1 200 ludzi. Dn. 5 II 1648 otrzymał (z cesji Andrzeja Mniszcha) star. lwowskie (wymaganą przysięgę złożył 30 III 1648).

W tym okresie w kompucie kor. S. miał tylko chorągiew husarską liczącą 60 koni; większe były jego siły nadworne. Na czele tej chorągwi, kozaków nadwornych i dragonii ruszył wiosną 1648 na swą pierwszą kampanię pod komendą hetmanów: w. kor. M. Potockiego i polnego Marcina Kalinowskiego przeciw Kozakom Bohdana Chmielnickiego. Do obozu hetmanów pod Korsuniem, obok rot konnych, przyprowadził oddział piechoty i 4 działka polowe. Jego dragonia i nadworni kozacy, wysłani na Zaporoże z grupą Stefana Potockiego, przeszli – wg Albrechta Stanisława Radziwiłła – wraz z Kozakami rejestrowymi na stronę Chmielnickiego, przyczyniając się do klęski pod Żółtymi Wodami (16–17 V). S., który pozostał w Korsuniu, dzielnie stawał na czele swej husarii w czasie odwrotu w kierunku Bohusławia (26 V) i dostał się do niewoli wraz z hetmanami. Ranny w nogę ujęty został przez Tatara, który, kiedyś ocalony od śmierci przez ojca S-ego, wstawił się za nim do wodza tatarskiego Tohaj-beja perekopskiego. Wg listu Szymona Starowolskiego z Zamościa 15 VII t.r. Tatarzy odwieźli S-ego do Międzyboża «w gońce chłopskiej i parą szkap na słomie go położywszy». S. obiecał dać 20 tys. zł «czerwonych i koni turskich 30», a poręczył za niego M. Potocki. Zobowiązał się nadto S. uwolnić wszystkich jeńców tatarskich znajdujących się w zamku brzeżańskim, Tatarzy zaś obiecali zwolnić towarzyszy z jego chorągwi. Hadży Mehmed Senai z Krymu relacjonujący kampanię korsuńską, stwierdził, iż Tohaj-bej wyznaczył okup za S-ego w wysokości 40 tys. złp., puszczając go na słowo. Rozchodziły się również wieści, jeszcze w pocz. czerwca, o śmierci S-ego. Tymczasem przed 8 VI 1648 był już w Barze, a następnie udał się do Lwowa, aby przygotować miasto do obrony. Winą za klęskę korsuńską obciążał wówczas M. Potockiego, ponieważ «nie chciał słuchać rady starego żołnierza, ale osób niewiadomych». Wkrótce Tatarzy wypełnili swoje przyrzeczenie i uwolnili część towarzyszy z chorągwi S-ego. S. opuścił Lwów, udając się do Brzeżan w celu zebrania gotówki na okup. Pożyczywszy 800 złp. pod zastaw Ujazdowa, wrócił wkrótce do Lwowa – jak pisał «dla leczenia się i dla pieniędzy na okup».

Nie wiadomo, czy S. brał udział w konwokacji warszawskiej, z której został wyznaczony na jednego z komisarzy do rady wojennej przy wybranych na regimentarzy: podczaszym kor. Mikołaju Ostrorogu, woj. sandomierskim ks. Władysławie Dominiku Zasławskim-Ostrogskim i chorążym kor. Aleksandrze Koniecpolskim. Uczestniczył w przygotowaniach regimentarzy do generalnej rozprawy z Kozakami, w początku sierpnia był w obozie pod Glinianami, a następnie pod Czołhańskim Kamieniem, gdzie 11 IX 1648 doszło do połączenia z siłami woj. ruskiego Jeremiego Wiśniowieckiego. Wg rozporządzenia pułków przez Wiśniowieckiego S. został poddany pod rozkazy Ostroroga, a w skład pułku, którym dowodził wchodziły: jego husaria (120 koni), 3 chorągwie kozackie (w tym jedna własna S-ego, 120 koni) oraz 2 kompanie dragonii (w tym jedna S-ego w sile 100 koni). Z tymi siłami uczestniczył 23 IX w bitwie piławieckiej, której pole opuścił w nocy 23/24 IX. Już 26 IX był we Lwowie; dwa dni później wziął udział w naradzie wojennej w kościele Bernardynów, gdzie oddano komendę nad wojskiem Wiśniowieckiemu. S. pomagał przy reorganizacji armii, ponownie wystawił chorągiew husarii (114 koni), kozaków (114 koni), dragonów (80 koni) oraz piechotę (100 ludzi), przy czym otrzymał wówczas od komisarzy z zebranych przez mieszczan funduszy 4 300 złp. Z tymi siłami opuścił 5 X Lwów, udając się w kierunku Zamościa, a następnie pojechał do Warszawy na obrady sejmu elekcyjnego. Nadal nie zapłacił Tatarom obiecanego okupu, co wypomniał Tohaj-bej posłom lwowskim w trakcie rozmów w obozie wojsk Chmielnickiego pod Lwowem.

Na sejmie elekcyjnym wraz ze star. łomżyńskim Hieronimem Radziejowskim wystąpił S. 21 X 1648 jako poseł od wojska, domagając się szybkiego wyboru króla. Dn. 29 X posłował do zebranych od królewicza Jana Kazimierza i zalecał jego kandydaturę do korony, 20 XI wraz z innymi delegatami królewicza zaprzysiągł w jego imieniu pakta konwenta. Podpisał następnie przysięgę elekta złożoną w kolegiacie św. Jana w Warszawie.

W marcu 1649 pociągnął S. pod dowództwem Ostroroga i kaszt. halickiego Stanisława Lanckorońskiego na Szarogród na czele własnego pułku, na którego wystawienie poczynił znaczne pożyczki (m.in. zastawił we Lwowie swoje srebra stołowe za 30 tys. złp.). Dn. 7 VII przyprowadził do Zbaraża chorągiew husarską (100 koni), 3 chorągwie kozackie (w sumie 280 koni), kompanię dragonii (75 ludzi) oraz wolontariuszy, służących po husarsku (32 konie) i kozacku (43 konie). W obozie zbaraskim należał do ścisłej rady wojennej, a jego siły weszły w skład dywizji podczaszego kor. Ostroroga. Brał udział w licznych wycieczkach, jego zaś roty poniosły duże straty, szczególnie 11 VII. Był już chory, lecz mimo to wraz z Wiśniowieckim planował 16 VII wypad na Kozaków, na co jednak nie wyrazili zgody regimentarze. Już po zawarciu ugody pod Zborowem (2 poł. sierpnia) oblegający Zbaraż chan Islam Gerej nie chciał odstąpić, zanim nie otrzymał okupu (40 tys. złp.), m.in. tytułem «niedopłaconego okupu za Sieniawskiego». Po zagwarantowaniu wypłaty pozwolono 23 VIII wojsku opuścić obóz.

S. wyjechał ze Zbaraża ciężko chory, we Lwowie otrzymał od króla przywilej na pisarstwo polne kor. po zmarłym z ran 26 VIII Andrzeju Sierakowskim (A. S. Radziwiłł nominację tę w swym pamiętniku zanotował pod koniec sierpnia 1649). Wojsko, po zakończeniu działań w r. 1649, w instrukcji spisanej w Kole pod Lwowem 22 XI t.r. na sejm warszawski 1649/50 występowało do króla o nagrodzenie S-ego za zasługi położone w trakcie obrony Zbaraża. S. leczył się w Brzeżanach, rozchodziły się wówczas pogłoski o jego śmierci. W niezbyt dobrej kondycji przybył S. do Warszawy już po rozpoczęciu obrad sejmu, z izby poselskiej wyznaczono go do komisji dla zapłaty wojsku «korsuńskiemu, zbaraskiemu, zamojskiemu, lwowskiemu i kamienieckiemu oraz presidium kudackiemu». Jednakże natychmiast po wyjeździe z sejmu nastąpił nawrót choroby i S. zmarł w nocy z 25 na 26 I 1650. Pogrzeb odbył się we Lwowie w kościele św. Katarzyny 28 III t.r., a kazanie wygłosił proboszcz i dziekan międzyboski Bartłomiej Ginter (ogłoszone drukiem pt. „Prognostik z zaćmionego miesiąca i gwiazdy…, W. 1652). Pochowano S-ego w kościele zamkowym w Brzeżanach.

Z małżeństwa z Elżbietą z Potockich (zm. 1673) pozostawił S. jedynego syna Mikołaja Hieronima (zob.).

Wdowa Elżbieta przez lata spłacała długi S-ego, co zmuszało ją do zastawiania dóbr dziedzicznych. M.in. nie wypłacił S. pieniędzy na swój okup Tatarom, daremnie upominał się o nie star. czerkaski Mikołaj Potocki, który oddawszy się w niewolę za ojca, stał się automatycznie poręczycielem S-ego. Dopiero po wyjściu na wolność, wykupiony przez kupców, wyprocesował Potocki od Elżbiety Sieniawskiej, należną za okup S-ego sumę, która wg dekretu Trybunału lubelskiego wzrosła do 60 tys. złp.

Estreicher; Dworzaczek; Niesiecki; Święcki, Historyczne pamiątki, II 88–9; Urzędnicy, III/1, X; – Alexandrowicz S., Plan obronnego obozu wojska koronnego w Zbarażu z 1649 r., w: Litwa i jej sąsiedzi od XII do XX wieku, P. 1994 s. 168–70; Barycz H., Lata szkolne Marka i Jana Sobieskich w Krakowie, Kr. 1939 s. 73–4; Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV. W. 1996; tenże, Starostowie w Małopolsce 1565–1668, w: Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV 142; Częścik Ł., Sejm warszawski w 1649/50 roku, Wr. 1978 s. 92; Długosz J., Jakub Sobieski 1590–1646, Wr. 1989; Frąś L., Obrona Zbaraża, Kr. 1932 s. 17, 24, 39, 45–6, 48, 50, 69; Hołdys S., Praktyka parlamentarna za panowania Władysława IV Wazy, Wr. 1991 s. 165; Kaczmarczyk J., Bohdan Chmielnicki, Wr. 1988 s. 77; Kersten A., Stefan Czarniecki, W. 1965; tenże, Hieronim Radziejowski, W. 1988; Kubala L., Szkice historyczne, S. 1, 2, W. 1923 s. 56, 67, 108; Kuśnierz K., Sieniawa, Rzeszów 1984 s. 33, 38, 82; Łoziński W., Prawem i lewem, Lw. 1904; Maciszewski M., Brzeżany, Brody 1910 s. 18, 68–9, 119; Podhorodecki L., Wojna polsko-turecka 1633–1634 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XX, 1976 s. 45; Skulski R., Sieniawscy w literaturze, Lw. 1938 s. 28–36 (odb. z „Ziemi Czerwieńskiej” R. 3 z. 2); Tomkiewicz W., Jeremi Wiśniowiecki, W. 1933; Widacki J., Kniaź Jarema, Kat. 1984 s. 136, 173, 176, 179; Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., V, 1960 s. 9; tenże, Wojsko polskie w II połowie XVII wieku, W. 1965; Zlepko D., Der grosse Kosakenaufstand 1648 gegen die polnische Herrschaft, Wiesbaden 1980 s. 69–70; – Akta grodz. i ziem., X; Arch. Jugo-Zap. Rossii, Cz. 2 t. 1 s. 65, Cz. 3 t. 1 s. 331; Dokumenty ob osvoboditelnoj vojne ukrainskogo naroda, Kiev 1965; Grabowski A., Ojczyste spominki, Kr. 1845 II 15, 56; tenże, Starożytności historyczne w Polszcze, Kr. 1840 I 255; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, P. 1840 s. 18, 53, 61, 63, 88; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Ochmann-Staniszewska S., Pisma polityczne z czasów panowania Jana Kazimierza Wazy 1648–1668, Wr. 1989 I 260, 262; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Pamjatniki izdannye Kommissieju dlja razbora drevnich aktov, I 55, 95, 442; Pamiętniki Maskiewiczów, Oprac. A. Sajkowski, Wr. 1961 s. 241–2; Płaca pocztom panięcym w r. 1650, Wyd. A. Sawczyński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 9: 1936 z. 1 s. 119–25; Potocki P., Saeculum bellatorum et togatorum, Kr. 1702; Radziwiłł, Pamiętnik; Rudawski, Historia Polski, Pet. 1855 I 14, 108; Sobieski J., Peregrynacja po Europie i Droga do Baden, Wyd. J. Długosz, Wr. 1991 s. 23; Temberski, Roczniki; Veličko, Letopis sobytij v Jugozapadnoj Rossii v XVII veke, Kiev 1848–64 I 69, IV 38, 45, 53; Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, Z. 5, Wyd. J. Wimmer, Z. Spieralski, W. 1961 s. 284; Vol. leg., IV 79, 93, 96, 98, 129; – AGAD: Metryka Kor. nr 189 k. 764v.–767, Arch. Radziwiłłów, Dz. II teka 10 nr 1273, ks. XIV s. 251–255, ks. XVIII s. 129–131, ASW nr 86/37 s. 48, 50–53, nr 39; B. Czart.: rkp. 143 s. 157–160, rkp. 144 s. 791–797, rkp. 398 k. 71–75, rkp. 1801 IV, 1802 IV, 2083 IV k. 5–30v. (akta majątkowe S-ego dotyczące dóbr podolskich), rkp. 2165 IV s. 7, 119, rkp. 2898 IV s. 325, 330–331, 341, rkp. 3499 IV k. 15–39; AP w Gd.: rkp. 300, 29/129 k. 83v., 93, 94–95, 101v., 113, 121; AP w Kr.: Zbiór Rusieckich, rkp. 31 k. 113–116; B. Jag.: rkp. 5 k. 861–863, rkp. 90 k. 5, rkp. 110 k. 8–10; B. Kórn.: rkp. 1317 k. 137, rkp. 12804 k. 1–9, 14; B. Ossol.: rkp. 189 s. 23–25, rkp. 224/II s. 500–502, 828v.–829, rkp. 225/II s. 115, 250, rkp. 3567/II k. 123–125; B. PAN w Kr.: rkp. 2251 k. 251v., rkp. 2256 k. 450v.; B. Raczyńskich: rkp. 375 k. 78–82; Central’nyj Deržavnyj Istoričnyj Archiv Ukraïny we Lw.: Fond 134 op. 1 nr 1044, 1045; – Komput wojsk Rzeczypospolitej na projektowaną wojnę turecką Władysława IV w 1646 r., Wyd. M. Nagielski, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XXXVII, 1995 [w druku]; Michałowski J., Od Korsunia do Białej Cerkwi, Oprac. M. Nagielski [w druku],

Mirosław Nagielski