Stawarski (Stawy-Stawarski) Adam Ignacy Roman, pseud. Ares (1896–1942), prawnik, filozof, publicysta.

Ur. 10 XII w Jaśle, był wnukiem Ignacego Stawarskiego (1819–1900), dyrektora gimnazjów w Nowym Sączu i Tarnopolu, a w l. 1862–87 Gimnazjum św. Anny w Krakowie, który po przejściu na emeryturę otrzymał w r. 1888 tytuł szlachecki. Ojcem S-ego był Antoni (1853–1927), absolwent Gimnazjum św. Anny w Krakowie (1870). Po uzyskaniu 28 X 1876 na UJ tytułu doktora prawa, pracował w Sądzie Krajowym Wyższym w Krakowie (SKWKr.) jako auskultant, potem od r. 1887 adiunkt; w l. 1890–2 pełnił funkcję zastępcy prokuratora w Tarnowie, następnie w Krakowie, od lipca 1896 był prokuratorem w Jaśle, a w r. 1904 na własną prośbę został przeniesiony do Rzeszowa. Mianowany 24 X 1905 prokuratorem i radcą SKWKr., 11 X r.n. objął kierownictwo Sądu Obwodowego w Wadowicach. Dn. 30 XI 1908 został odznaczony Orderem Żelaznej Korony III kl. Od r. 1911 do przejścia na emeryturę w r. 1915 był kierownikiem Sądu Krajowego Karnego w Krakowie i wiceprezydentem SKWKr. Sprawował funkcję prezesa Klubu Prawników i Koła Artystyczno-Literackiego, działał w Tow. Gimnastycznym «Sokół», Tow. Szkoły Ludowej oraz Tow. Opieki nad Młodzieżą. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, od r. 1919, był zatrudniony w prokuraturze Sądu Okręgowego w Krakowie jako referent kontraktowy. Matką S-ego była Romana Maria z Lewickich. S. miał siostrę Marię (zm. 1966), nauczycielkę języka polskiego w Liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie, i Helenę, zamężną za Ludwikiem Stolarzewiczem (zob.).

W l. 1907–11 uczył się S. w gimnazjum w Wadowicach, potem kontynuował naukę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie 15 VI 1914 zdał egzamin dojrzałości. W r. akad. 1914/15 podjął studia prawnicze na Uniw. Wiedeńskim, które kontynuował w l. 1915/16–1917/18 na Wydz. Prawa UJ, mimo krótkotrwałego powołania do armii austro-węgierskiej w r. 1916. W r. 1918 wstąpił do WP, potem 30 XII 1920 był bezterminowo urlopowany, a niebawem został przeniesiony do rezerwy w stopniu porucznika 6. p. artylerii polowej. Dn. 25 I 1921 uzyskał na UJ dyplom doktora prawa i 3 II t.r. rozpoczął aplikację sędziowską. Jednocześnie studiował filozofię na UJ oraz brał udział w pracach kółka etycznego Chrześcijańskiego Związku Akademików (ChZA) w Polsce; pracował również społecznie w sekcji czytelniczo-oświatowej akademickiego koła Tow. Szkół Ludowych. Z powodu licznych obowiązków zawodowych przerwał naukę po jednym semestrze. Na II Zjeździe ChZA w Sandomierzu w czerwcu 1922 został wybrany w miejsce Stanisława Krzywoszewskiego na sekretarza generalnego Związku. Funkcję tę sprawował w okresie burzliwych dyskusji w ChZA nad stosunkiem do ideologii narodowej i katolicyzmu. S. sympatyzował z Chrześcijańsko-Narodowym Stronnictwem Pracy (od r. 1925 Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji). Dn. 30 XI 1922 zdał egzamin sędziowski. Na kolejnym zjeździe ChZA w r. 1923 w Dalkach koło Poznania utracił stanowisko sekretarza generalnego. Dn. 22 III t.r. został mianowany sędzią powiatowym w Chrzanowie. W r. 1924 wznowił studia filozoficzne na UJ, które ukończył 10 V 1928 uzyskując tytuł doktora filozofii na podstawie pracy Podstawy filozofii personalistycznej Williama Sterna. Dn. 13 X 1925 został sędzią zapasowym w Sądzie Okręgowym w Krakowie, 10 VI r.n. sędzią śledczym, a 2 XII 1929 – wiceprokuratorem tamże.

S. publikował artykuły na temat teorii prawa, filozofii, a także literatury i sztuki. W prawie upatrywał potrzebę zapewnienia człowiekowi bezpieczeństwa, wolności oraz ładu i harmonii (Prawo a życie, „Głos Prawa” R. 9: 1932 nr 2/3, U źródeł państwa i prawa, tamże R. 12: 1935 nr 5/6). Zajmując się najnowszymi szkołami filozoficznymi, sprzeciwiał się degradowaniu filozofii do roli służebnej wobec polityki (Z zagadnień pluralizmu, „Marchołt” R. 2: 1935 nr 1), akcentował rolę osobowości ludzkiej w duchu bliskim chrześcijańskiemu personalizmowi (Z zagadnień filozofii humanistyki, „Przegl. Współcz.” R. 11: 1932 nr 124), krytykował filozofię Koła Wiedeńskiego, zarzucając jej relatywizm moralny, deifikację czynnika społecznego oraz sfery ludzkich popędów (O niektórych złudzeniach Rudolfa Carnapa, „Zet” R. 4: 1936 nr 19, 20, R. 5: 1937 nr 1, 2, 3). O «zupełne podeptanie jednostki» oskarżał systemy totalitarne, zwracał uwagę na terror komunistyczny i na upadek kultury w ZSRR (Tchórzliwy agnostycyzm i wojująca dialektyka [K. Radkowi w odpowiedzi], „Gaz. Liter.” R. 4: 1933 nr 3), w niemieckim narodowym socjalizmie widział przejaw buntu przeciw kulturze opartej na podstawach antycznych i chrześcijańskich (Dynamiczny nihilizm, „Czas” R. 91: 1939 nr 98). Zbieżność między obu systemami podkreślał też w referacie Materializm historyczny i rasizm jako nowe poglądy na świat, wygłoszonym na III Zjeździe Filozoficznym 24–27 IX 1936 w Krakowie („Przegl. Filoz.” R. 39: 1936 oraz „Księga Pamiątkowa III Polskiego Zjazdu Filozoficznego w Krakowie 1936”, W. 1937). Świat współczesny opisywał jako «epokę zmechanizowaną», wytwarzającą ludzi-robotów, którzy zatracili swoją kulturę i tradycję (Z walki o ideę kultury, „Marchołt” R. 2: 1936 nr 3).

S. był związany z istniejącą od października 1933 do lipca 1934 krakowską grupą literacką «XY» («Iks Ypsylon»). W swych artykułach literackich m.in. ubolewał nad brakiem zrozumienia dla poezji romantycznej (Źródło żywota wiecznego [w stulecie „Pana Tadeusza”], „Gaz. Liter.” 1934 nr 8), chwalił Wacława Berenta za «patetyczną, wielką i wzruszającą» wizję dziejów Polski (Plutarchowa opowieść. Uwagi nad „Nurtem” Berenta, „Czas” R. 87: 1935 nr 173, 175), wysoko oceniał dorobek dramaturgiczny Karola Huberta Rostworowskiego (Rzeczy boskie i ludzkie, w: „Pamięci Karola Huberta Rostworowskiego”, Kr. 1938). Podkreślał też znaczenie twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza, w której widział metafizyczny niepokój, odbijający antynomie współczesnej epoki (Malarstwo Witkiewicza, „Zet” R. 2: 1933 nr 4). Współpracował również z kwartalnikiem „Verbum”. Należał do krakowskiego oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich oraz do Polskiego Tow. Filozoficznego. Przyjaźnił się z Karolem Ludwikiem Konińskim. Działalność prokuratorska S-ego wchodziła czasem w kolizję z zainteresowaniami literackimi, m.in. jako wiceprokurator współdecydował o zatwierdzeniu przez Sąd Okręgowy w Krakowie (13 V 1939) konfiskaty książki Ignacego Fika „Dwadzieścia lat literatury polskiej 1918–1938” (Kr. 1939). We wrześniu 1937 został wybrany na prezesa Koła Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość, a w maju 1939 wszedł do zarządu Okręgu Krakowskiego ZHP.

Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Krakowa przez Niemców we wrześniu 1939 pozostał S. na stanowisku wiceprokuratora. Jednocześnie kierował konspiracyjną organizacją prawników, rozpatrującą sprawy zdrady narodowej. Od poł. r. 1941 był przedstawicielem Stronnictwa Pracy (krypt. Prostokąt) przy Politycznym Komitecie Porozumiewawczym Okręgu Krakowskiego. Przygotowywał w tym czasie rozprawę habilitacyjną z zakresu filozofii. Po zdekonspirowaniu został 24 VI 1942 aresztowany przez Niemców, odwołany ze stanowiska wiceprokuratora i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu; zmarł tam 7 IX 1942.

S. był żonaty od 26 XI 1932 z Marią Janiną Korczak Golińską (ur. ok. 1900). Małżeństwo było prawdopodobnie bezdzietne.

Szydłowski P., Filozofia katolicka w Polsce 1918–1939 (zarys problematyki – bibliografia), Kr. 1982; – Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998; Leonhard B., Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1910–1950, Kr. 2001; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. pseudonimów, IV; – Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy 1937–1946–1950, W. 1988; Gajewski S., Chrześcijańskie organizacje akademickie w Polsce 1889–1939, Rzeszów 1993; Literatura Polska w okresie międzywojennym, Kr. 1979 I 303, 305, 338–9; Mamoń B., Karol Ludwik Koniński, Kr. 1969 s. 31–3; Markiewicz H., Posłowie, w: Fik I., Dwadzieścia lat literatury polskiej 1918–1938, Kr. 1949 s. 174–6; Szymański W. P., Moje dwudziestolecie 1918–1939, Kr. 1998; „Verbum” (1934–1939) – pismo i środowisko. Materiały do monografii, Oprac. M. Błońska i in., L. 1976 I; – Chrześcijański Związek Akademików w Polsce. II sprawozdanie roczne, Kr. 1923 s. 12, 13; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1932, Kr. 1932; Rocznik oficerski, W. 1923; Sprawozdanie dyrekcji c.k. gimnazjum w Wadowicach 1907–1911, Wadowice 1907–11; Sprawozdanie dyrektora c.k. gimnazjum nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie 1912–1914, Kr. 1912–14; – Czarniecki S. F., Krakowski „Czytelnik”, w: Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie, W. 1964; Koniński K. L., Uwagi 1940–1942, Oprac. B. Mamoń, P. 1987; Kudliński T., Młodości mej stolica, Kr. 1984; Leśnodorski Z., Wśród ludzi mojego miasta, Kr. 1963 I–II; Płomieński J. E., Twórcy bez masek, W. 1956; – AP w Kr.: sygn. SOKC 1711 (akta osobowe S-ego); Arch. UJ: sygn. S II 523, WF II 504 (teczka doktorska S-ego), sygn. WP II 415, 527; B. Jag.: rkp. Przyb. 150/99, 151/99 (koresp. Konińskiego), rkp. 8978 III k. 191–2 (koresp. Kazimierza Czachowskiego, „Program pisma nauk.-liter.”, w składzie «komitetu organizacyjnego» m.in. Adam Stawarski); B. KUL: rkp. 1181 (życiorys S-ego autorstwa M. Mitera-Dobrowolskiej, w: Mater. biogr. dot. życia i działalności członków ChZA w Polsce 1920–1980, cz. II poz. 28 s. 560–1); – Mater. Red. PSB: Mater. przekazane w r. 1963 przez siostrę S-ego, Marię Stawarską (m.in. wykaz publikacji S-ego), omówienie twórczości S-ego autorstwa Macieja Urbanowskiego z Kr.

Bibliogr. dot. Antoniego Stawarskiego: Grodziska-Ożóg, Rakowice (błędny r. ur.); – Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. Św. Anny; – Szematyzmy Król. Galicji, 1877–1914; – „Czas” R. 79: 1927 nr 189 (nekrolog); – AP w Kr.: sygn. SOKC 1638 (teczka personalna S-ego); Arch. UJ: sygn. S II 519, WF II 229, WP II 182.

Bibliogr. dot. Ignacego Stawarskiego: Bąk J., Semper in altum, Kr. 1976; – Korwin-Kruczkowski S., Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich w czasie od roku 1773 do 1918, Lw. 1935; Szematyzmy Król. Galicji, 1850–1867; – Chłędowski K., Karta szkolna z pamiętnika literata i ministra 1853–1861, w: Galicyjskie wspomnienia szkolne, Oprac. A. Knot, Kr. 1955; – Nekrologi: Kalendarz Czecha na r. 1901, „Naprzód” 1900 nr 75.

Andrzej Pilch i Mariusz Ryńca