Szaniawski Adam Kazimierz h. Junosza (zm. 1725), kasztelan lubelski, poseł sejmowy.
Wywodził się z drobnej szlachty z ziemi łukowskiej, zapewne z linii Szaniawskich «Gzarów» («Gżarów»); łączyło go pokrewieństwo z Feliksem (Szczęsnym) Konstantym Szaniawskim (zob.). Był zapewne synem Felicjana, miał braci Franciszka, łowczego lubelskiego, i Tomasza, podstolego łukowskiego.
Być może w r. 1663 pozostawał S. w służbie kaszt. sandomierskiego i star. lubelskiego Stanisława Witowskiego. Na sejmiku posejmowym 28 IV 1673 w Lublinie został wyznaczony do odbierania tamże podatków na wynagrodzenie rtm. konnej chorągwi woj. lubelskiego i ziemi łukowskiej Jana Gałęzowskiego. Dwukrotnie w r. 1674 pełnił funkcję poborcy pogłównego generalnego z woj. lubelskiego. Zapewne 13 III 1676 otrzymał nominację na wojskiego krasnostawskiego; był już wtedy (przynajmniej do lutego 1682) pisarzem grodzkim łukowskim. W r. 1677 obrano go poborcą podymnego w woj. lubelskim. W l. 1677–8 sprawował urząd komornika ziemskiego lubelskiego. Wielokrotnie w l. 1678–9, 1683–4 i 1695 pełnił funkcję administratora szelężnego w woj. lubelskim. Wykonując te obowiązki, dopuścił się nadużyć wobec lubelskich Żydów; ponieważ odmówił naprawienia wyrządzonych szkód, został skazany 13 IX 1679 przez sąd skarbowy woj. lubelskiego na karę banicji. Przed 2 II 1684 został podstarościm łukowskim. W l. 1685–6 był tenutariuszem star. lubelskiego. Dn. 11 IX 1686 sejmik lubelski powołał go w skład sądu skarbowego ziemi łukowskiej. Przed 7 VII 1687 dostał urząd pisarza ziemskiego łukowskiego. W maju 1688 wszedł do powołanej przez sejmik lubelski komisji do rewizji ksiąg grodzkich lubelskich. W czasie bezkrólewia po śmierci Jana III został obrany 27 VII 1696 sędzią kapturowym woj. lubelskiego. Reprezentował woj. lubelskie (ziemię łukowską) w Tryb. Kor. kadencji 1698/9. Między 15 IX 1698 a 13 IX 1701 podkanclerzy lit. i star. lubelski Stanisław Antoni Szczuka powierzył mu urząd podstarościego lubelskiego. Dn. 13 IX 1701, wraz ze stolnikiem drohickim Hiacyntem Stoińskim, został S. obrany posłem z sejmiku lubelskiego do króla Augusta II.
Dn. 6 VII 1702, na wiadomość o zbliżaniu się wojsk szwedzkich do Lublina, S. (z racji swojego urzędu podstarościńskiego) oraz Gałęzowski, wówczas pisarz ziemski lubelski, wysłali delegatów do dowódcy szwedzkiego gen. C. G. Moernera z prośbą o zwolnienie miasta z dostarczania prowiantu. W październiku t.r. wraz z załogą grodu próbował S. powstrzymać oddziały szwedzkie przy wejściu do Lublina. Gdy Szwedzi zajęli miasto i zażądali okupu, grożąc spaleniem ksiąg grodzkich i trybunalskich, S., Gałęzowski i podstoli lubelski Teodor Orzechowski wpłacili im 16 800 złp. Instrukcja poselska woj. lubelskiego z 31 V 1703 podnosiła wielkie zasługi S-ego, który «ledwie zdrowie uniósłszy swoje, wielką i prawie ostatnią na substancji swojej poniósł od Szwedów ruinę». S. posłował ze swego województwa na sejm lubelski t.r.; został na nim deputatem do układania konstytucji, obrano go też do deputacji do boku króla. Za starania o bezpieczne przechowanie ksiąg trybunalskich i grodzkich sejm ten przyznał mu 1 tys. talarów. Zapewne za te zasługi otrzymał 10 IV 1704 star. kąkolownickie (kąkolewnickie) w ziemi łukowskiej. Na sejmiku lubelskim 6 V t.r. wybrano go na jednego z deputatów z tego województwa do boku króla. Dn. 16 IX marszałkował lubelskiemu sejmikowi deputackiemu.
Dn. 4 XI 1705 dostał S. nominację na kaszt. lubelskiego. W kompucie armii kor. z grudnia t.r. w batalionie piechoty S. A. Szczuki znajdowali się «ludzie S-ego». Co najmniej od 1 V 1706 miał chorągiew pancerną w wojsku kor. Uczestniczył w walnej radzie lubelskiej konfederacji sandomierskiej w lutym 1707, a następnie w zjeździe lubelskim (radzie konfederacji), obradującym z przerwami od końca maja do września t.r. Wszedł (z senatu) do rady przy prymasie Stanisławie Szembeku i marsz. konfederacji Stanisławie Denhoffie. W r. 1708 miał też oddział piechoty w armii kor. W kadencji 1709–10 był deputatem do Tryb. Kor. Zapewne nie brał udziału w Walnej Radzie Warszawskiej 1710 r., podpisał jednak jej uchwały i został wyznaczony do tryb. skarbowego i komisji hibernowej. Sejmik lubelski w Lewartowie (obecnie Lubartów) zobowiązał go 11 I 1712 do pilnowania interesów województwa w tryb. skarbowym w Radomiu. S. brał udział w sejmie t.r. i jako deputat z senatu z Małopolski podpisał jego konstytucje.
Gdy na sejmiku 30 V 1712 szlachta lubelska na wieść o wyprawie korpusu star. rawskiego Jana Grudzińskiego (stronnika Stanisława Leszczyńskiego) z Mołdawii do Polski, dla wzniecenia powstania przeciw królowi Augustowi II, postanowiła (pod wpływem Jana Tarły, wojewodzica lubelskiego) «wsiadać na koń», S. wymówił się od przyjęcia funkcji pułkownika województwa. Zdołał wówczas powstrzymać szlachtę lubelską od wystąpienia przeciw Augustowi II. W dn. 5–7 VII t.r. uczestniczył w Radomyślu w konferencji hetmana w. kor. Adama Mikołaja Sieniawskiego z posłami Solimanem Agą od sułtana i Abdy Murzą od chana tatarskiego. Dn. 1 X 1715 listownie zaprotestował w imieniu województwa przeciw zapowiadanemu przez posła rosyjskiego G. Dołgorukiego wprowadzeniu wojsk carskich do woj. lubelskiego, uznając taki krok za pogwałcenie traktatów sojuszniczych. Sejm Niemy 1717 r. powołał S-ego do tryb. skarbowego na l. 1717–18. Jego chorągiew pancerna (50 koni) znalazła się w kompucie armii kor. Na sejmie 1724 r. wyznaczony został do deputacji do konferencji z dyplomatami państw obcych.
S. posiadał w woj. lubelskim dobra Jastków, które przejął w r. 1683 po zmarłym bezpotomnie Feliksie i jego trzech braciach. Miał też Kurów w tym województwie. Na mocy testamentu Stefana Michowskiego z r. 1699 był jednym z opiekunów jego synów, Piotra Warsza i Michała. W r. 1718 nabył z żoną dobra Policzna. Miał dwory w Lublinie i Kamieńcu Podolskim. Star. kąkolownickie w ziemi łukowskiej za konsensem królewskim z kwietnia 1718 scedował zapewne krewnemu Fabianowi Kazimierzowi (zob.). Na dobrach Jastków zapisał w r. 1696 lub 1697 1 tys. złp. na fundację kolegium pijarów w Łukowie, a także 3 tys. zł dla dominikanów lubelskich (suma ta została następnie przeniesiona na wierzytelność S-ego na synagodze lubelskiej, która przez kilka lat nie płaciła dominikanom prowizji); S. procesował się o to w r. 1722 w sądzie grodzkim lubelskim ze starszymi synagogi. Po krewnym Feliksie Konstantym przejął patronat nad kaplicą rodową Szaniawskich w kościele Dominikanów w Lublinie. Ufundował w niej marmurową tablicę epitafijną Szaniawskich z datą 21 V 1721. Był fundatorem kościoła w paraf. Trzebieszów, którego budowę rozpoczęto t.r. S. zmarł między 8 V a 23 VIII 1725, pochowany został zapewne w podziemiach tejże kaplicy, gdzie spoczywała już jego żona.
S. był żonaty (już w r. 1690) z Zofią z Duninów Głuszyńskich (Głusińskich) (zm. między 1718 a 21 V 1721), córką Bernata (Bernarda) Jana, podstolego nowogrodzkiego siewierskiego. Pozostawił córkę Ewę Mariannę (żyła jeszcze w r. 1753), zamężną (już 23 X 1725) za star. zwinogrodzkim, łowczycem kijowskim Adamem Mikołajem Liniewskim (zm. przed 1745), małżeństwo to unieważniono; od r. 1745 byłą żoną Macieja Suchodolskiego (zob.). Po śmierci ostatniego z Michowskich została ona w r. 1732 dziedziczką miasteczka Michów (woj. lubelskie) i t.r. zapisała na tych dobrach 10 tys. zł dla jezuitów lubelskich.
Boniecki, VI 126, XIV 269–70; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, II cz. 1; Niesiecki, VI 388, VIII 600; PSB (Suchodolski Maciej); Słown. Geogr. (Michów); Święcki, Historyczne pamiątki, II 172; Urzędnicy, III/2, IV/4; – Hyczko G., Działania wojenne trzeciej wojny północnej (1700–1721) w województwie lubelskim, „Roczn. Lub.” T. 8: 1968 s. 80, 82–3, 93; Kamiński A., Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie poaltransztadzkim, Wr. 1969; Kozyrski R., Sejmik szlachecki ziemi chełmskiej 1648–1717, L. 2006; Król-Mazur R., Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Kr. 2008; Krupiński F., Pijarzy w Łukowie, „Pam. Relig.-Moralny”, S. II, T. 4: 1859 s. 533; Panek A., Sejmik lubelski w okresie wojny północnej 1702–1716, w: Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, Red. J. Muszyńska, Kielce 2001; Perłakowski A., Jan Jerzy Przebendowski jako podskarbi wielki koronny (1703–1729). Kr. 2004; Poraziński J., Sejm lubelski w 1703 roku i jego miejsce w konfliktach wewnętrznych na początku XVIII wieku, W.–P.–Tor. 1988 s. 69 (indeks), s. 126 (poza indeksem); Roszak S., Archiwa sarmackiej pamięci. Funkcje i znaczenie rękopiśmiennych ksiąg silva rerum w kulturze Rzeczypospolitej XVIII wieku, Tor. 2004; Rzewuski J., Dzieje parafii Trzebieszów i jej mieszkańców w latach 1430–1860, W. 2006 s. 112; Sierpiński S. Z., Historyczny obraz miasta Lublina, W. 1843 s. 80–1; Tworek S., W kręgu zwycięskiej kontrreformacji (do 1768 roku), w: Z przeszłości kulturalnej Lubelszczyzny, L. 1978 s. 93; Ujma M., Sejmik lubelski 1572–1696, W. 2003; Wadowski J. A., Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych, Kr. 1907; Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; taż, Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., W.–Ł. 1987; – Akta grodz. i ziem., I 124, 134; „Interes WM Pana wspomniałem Królowi Jmci...” Listy Jana Jerzego Przebendowskiego podskarbiego wielkiego koronnego do Adama Mikołaja Sieniawskiego wojewody bełskiego i hetmana wielkiego koronnego, Oprac. A. Perłakowski, Kr. 2007; Judaica Lublinensia. Materiały źródłowe do dziejów Żydów w księgach grodzkich lubelskich, Oprac. H. Gmiterek, L. 2001–6 I–III; Teka Podoskiego, III 7; Vol. leg., VI 100–2, 173, 177, 199, 224, 228, 287, 334, 400; – AGAD: Metryka Kor., Sigillata, nr 14 s. 70, nr 16 s. 192, nr 20 s. 163, Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 15570, Arch. Zamoyskich, nr 492 s. 65–6, nr 535 s. 147–56, Mater. geneal. W. Wielądka, nr 57 s. 102; AP w L.: Akta grodzkie lub., RMO, sygn. 282 k. 700–5, sygn. 393 k. 396; B. Czart.: rkp. 462 k. 178, 193, rkp. 541 s. 73–4, rkp. 1132 s. 342, rkp. 2205 s. 229; B. Jag.: rkp. 5344 t. IV k. 185; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 3259 k. 29, rkp. 3260 k. 44v, rkp. 3276 k. 4v–5, 12v, rkp. 8325 k. 172v, 179v–80, 181v, 185, 191, 198, 208v, 222, 250, 269v, 352–2v, rkp. 8326 k. 1v, 29, 34, 61v–2, rkp. 8333 k. 27v–8, 57, 102v, 107v, 113; B. Ossol.: rkp. 233 s. 256–8; – Informacje Krzysztofa Chłapowskiego z W. na podstawie kwerendy w AGAD (Metryka Kor., Sigillata, nr 18 s. 96, nr 21 s. 40), Mariusza Machyni z Kr. oraz Elżbiety Wierzbickiej z L.
Andrzej Haratym