Maurizio Adam (1862–1941), botanik, bromatolog, profesor Politechniki Lwowskiej i Uniw. Warsz., w młodości działacz socjalistyczny. Ur. 26 IX w Krakowie, był synem Parysa (zob.) i Marii ze Spargnapanich, bratem Jana (zob.) i Edwarda (zob.). Nauki pobierał najpierw w domu. W początkach lat osiemdziesiątych związał się z działalnością socjalistyczną w Krakowie. W raportach krakowskiego komisarza policji J. Kostrzewskiego był wtedy wymieniany jako subiekt księgarski i buchalter. W r. 1883 był dwukrotnie aresztowany, najpierw za udział w grupie socjalistycznej Kazimierza Janowicza, później w maju za udział w wydrukowaniu i kolportażu nielegalnej „Odezwy socjalistów polskich zachodniej Galicji” wydanej w Krakowie w t.r. Osadzony w więzieniu Św. Michała, został w sierpniu t.r. skazany na cztery miesiące ścisłego aresztu i wydalenie z granic Austrii. Udał się do ojczyzny rodziców, Szwajcarii, gdzie w miejscowości Chur złożył maturę, a następnie studiował przyrodoznawstwo na uniwersytecie w Zurychu (1888–9), Genewie (1889–90) i Bernie (1890–4), gdzie doktoryzował się na podstawie pracy o pasożytujących na rybach grzybkach wodnych z rodziny Saprolegniaceae; z tego zakresu opublikował jeszcze kilkanaście prac, z których jedną odznaczyło medalem i nagrodą w r. 1899 Niemieckie Tow. Rybackie. W Szwajcarii nie zerwał swych związków z ruchem socjalistycznym. Pisywał m. in. do „Przedświtu”, a w l. 1891–3 ogłosił w teoretycznym organie niemieckiej socjaldemokracji „Die Neue Zeit” kilka artykułów dotyczących sytuacji społecznej we Włoszech, m. in. artykuł De Amicis und sein Sozialismus (1891/2 nr 46), co pozostawało w związku z pobytem M-a w Rzymie w l. 1891–2. Był czynny w szeregach szwajcarskiego ruchu socjalistycznego i m. in. uczestniczył jako delegat berneńskiego Związku Robotniczego w międzynarodowym kongresie socjalistycznym w Zurychu w r. 1893; tam zetknął się z F. Engelsem. W okresie pobytu w Rzymie poznał A. Labriolę, z którym pozostawał następnie przez wiele lat w kontakcie korespondencyjnym. W okresie 1892–4, kiedy Labriola obawiał się, iż jego korespondencja jest przez policję kontrolowana, wysyłał swoje listy do Engelsa na adres M-a, który z kolei przekazywał je Engelsowi do Londynu. Do r. 1895 opublikował 12 prac socjologicznych w duchu socjalistycznym dotyczących komunizmu i socjalizmu agrarnego w Szwajcarii i we Włoszech oraz ruchu robotniczego w tych krajach. W tym też czasie pozostawał w politycznych kontaktach z B. Limanowskim, L. Marchlewskim, R. Świętochowskim, S. Bądzyńskim i J. Piltzem.
Potem M. odszedł od działalności politycznej, uważał się za bezpartyjnego radykała, ale problem walki o byt i swoiście pojętej walki klas przewijał się w całej jego działalności przyrodniczej. W l. 1895–8 pracował jako asystent stacji sadowniczej, ogrodniczej i uprawy winorośli w Wadenswill pod Zurychem, w l. 1898–1900 jako asystent instytutu doświadczalnego związku młynarskiego w Berlinie, w l. 1900–7 jako asystent-botanik stacji chemiczno-rolniczej wydziału rolnego politechniki w Zurychu, gdzie habilitował się w r. 1906 z botaniki technicznej. W Zurychu był wtedy uważany jeszcze wciąż za socjalistę i organizacyjnie związanego z tamtejszą sekcją Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. W r. 1907 objął katedrę botaniki i towaroznawstwa na Wydziale Chemicznym Politechniki we Lwowie (od r. 1911 jako profesor zwycz.). W r. 1926 przeszedł w stan spoczynku w związku z chorobą oczu, a zarazem Uniw. Warsz. obdarzył go tytułem profesora honorowego. W r. 1927 objął jako zastępca profesora zakład nauki o środkach spożywczych na Wydziale Farmaceutycznym Uniw. Warsz., gdzie pracował do czasu utraty oka w r. 1935. Potem przeniósł się do córki do Berna i do kraju już nie wrócił. W ankiecie autobiograficznej wypełnionej dla Polskiego Słownika Biograficznego w r. 1933 w rubryce zawierającej pytanie «Ważniejsze przeżycia, zwłaszcza te, które ukształtowały umysł i charakter piszącego lub wpłynęły na jego losy», odpowiedział: «Socjalista. Dzisiaj radykał nie należący do żadnej partii».
M. był wybitnym uczonym o europejskim autorytecie, szerokich międzynarodowych kontaktach oraz płodnym pisarzem. Jego dorobek publikacyjny obejmuje ponad 100 artykułów oraz 21 większych prac naukowych, napisanych w większości po niemiecku, kilkanaście po polsku, kilka po francusku i włosku. Początkowo nic nie zapowiadało jego kariery botanicznej. Po doktoracie zdawało się, że skupi się na podbudowanej botaniką patologii ryb, gdzie odkrył przyczyny wielu nie opanowanych dotąd chorób rybich oraz ikry, a także interesował się chorobami pszczół. Na tory badania żywności i środków spożywczych wkroczył dopiero w Berlinie i tej dziedzinie pozostał wierny do końca, stając się jednym z twórców nowoczesnej bromatologii, przez którą rozumiał naukę o składzie chemicznym, strawności, przyswajalności i wartości odżywczej środków spożywczych, ich produkcji, przetwórstwa i konserwowania. Sam zainicjował osobną gałąź tej nauki – historię pożywienia oraz rozwoju pojęć o właściwym odżywianiu się ludzi w różnych rejonach świata. Główne jego dzieła z tego zakresu powstały – niezależnie od języka publikacji – w Polsce, z którą do końca pozostawał w żywym kontakcie.
Twórczość bromatologiczna M-a dotyczyła pożywienia roślinnego (Pożywienie roślinne i rolnictwo w rozwoju dziejowym, W. 1926, Berlin 1927, Paryż 1932), znaczenia zbóż dla pożywienia ludzi (m. in. cenne prace o rozmieszczeniu glutenu w ziarnkach pszenicy, fermentacji ciasta, szkodnikach zboża), analizy pasz – głównie zbóż, otrąb oraz właściwego składu pasz dla poszczególnych gatunków zwierząt; młynarstwa i piekarstwa (Młynarstwo i piekarstwo, Lw. 1910, Hannover 1909), przy czym ocenił metody młynarskie Steinmetza oraz badał powierzchniową absorpcję gazów przez produkty młynarskie; botaniki technicznej (Technika a rośliny użyteczne, Lw. 1911, Botanika techniczna, W. 1927, w „Poradniku dla samouków” – VII 375–409, Surowce roślinne, W. 1939), środków konserwujących oraz metod przechowywania produktów żywnościowych, wreszcie gorzelnictwa (Historia napojów fermentacyjnych, W. 1938, Berlin 1933, poza tym w rękopisie Historia zwyczajów pijackich), gdzie dał plastyczny obraz używek i sposobów zaspokajania namiętności do napojów alkoholowych, odurzających czy kojących. Wykraczał też poza bromatologie, pisząc o stanie politechnik austriackich („Czas. Techn.” 1912), rozprawy z teorii nauk rolnych (Teorie rozwoju rolnictwa, „Kosmos” 1922 s. 145–203, Lozanna 1928) czy z socjologii ludów pierwotnych (Nauka i ludy pierwotne, Lw. 1928, W. 1928). Wyniki jego prac nad środkami konserwującymi weszły w skład szwajcarskiego kodeksu żywnościowego. Był członkiem Lwowskiego Tow. Naukowego, Tow. Przyrodników im. Kopernika, szwajcarskiego i niemieckiego towarzystwa botanicznego, towarzystwa przyrodniczego w Zurychu. Zmarł 4 III 1941 w Bernie.
W małżeństwie z Heleną z Landauów miał córkę Annę, dr. filozofii i fitopatologa w Bernie, oraz syna Juliusza, architekta w Bazylei.
W. Enc. Powsz., (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz–Sobeski, Współczesna kultura pol.; Who’s who in Central and East Europe 1933/34, Zurich 1935; – Haecker E., Historia socjalizmu w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, W. 1938 I 294; Krzymowski R., Das Werk von Adam Maurizio, „Landwirschaftl. Jahrbücher” 1929 s. 525–36; Manteuffel T., Uniwersytet Warszawski w latach 1915/16–1934/5. Kronika, W. 1936 s. 80; Politechnika Lwowska, jej stan i potrzeby, Lw. 1932 s. 24, 146; Rembieliński R., Kuźnicka B., Historia farmacji, W. 1972 s. 164; Volkart A., A. Maurizio 1862–1941, „Verhandlungen der Schweitzer. Naturforschenden Gesellschaft” (Basel) 1941 s. 389–94 (bibliogr. prac, fot.); – Berichte d. Deutschen Botanischen Gesellschaft, 1927 s. 302 (bibliogr.), 1932 s. 372–3; Drobner B., Bezustanna walka, W. 1962; Krakowski komisarz policji na służbie carskiego wywiadu, Zebrał L. Baumgarten, Kr. 1967; Krzywicki L., Moje wspomnienia, W. 1957 I; Labriola A., Korespondencja, W. 1966; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1958 II; Programy Politechniki Lwowskiej, 1906–26; Sprawozdania Tow. Naukowego Lwowskiego za rok 1921, Lw. 1922 nr 3 s. 347–50 (bibliogr.); – „Farmacja Pol.” 1957 nr 12 s. 309–11 (W. Rusiecki, fot.); „Journal für Landwirtschaft” 1925 (bibliogr.); „Kosmos” 1927 t. 1 jubileuszowy s. 26; „Nauka Pol.” T. 9: 1928 s. 22; „Problemy” 1953 nr 7 s. 486–7 (J. Muszyńska, fot.); „Przedświt” 1883 nr 20, 24; „Sad i Owoce” R. 1: 1933 nr 6 s. 225; „Z Pola Walki” 1963; – Materiały Red. PSB.
Stanisław M. Brzozowski