INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Adam Mrozowicki      Adam Mrozowicki, fragment portretu w Archivum Nobilium Dominorum de Małachowo
Biogram został opublikowany w 1977 r. w XXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Mrozowicki Adam h. Prus III (ok. 1705 – ok. 1776), starosta stęgwilski, poseł na sejmy, regimentarz wojsk kor., konfederat barski. Był synem Jana (zm. 1714), sędziego ziemskiego lwowskiego, i Klary Telefus, podczaszanki halickiej; pisał się «z Mrozowic, na Sokołowie i Orłowie» i był też dziedzicem wsi Puźniki i Wierzbowice (ta ostatnia dzierżawiona przez Franciszka Karpińskiego) w ziemi halickiej. W r. 1729 pełnił urząd podsędka ziemskiego lwowskiego, w r. 1733 podpisał z woj. ruskim elekcję Stanisława Leszczyńskiego, w r. 1740 posłował z ziemi halickiej na nadzwycz. sejm warszawski. W r. 1740 miał już po żonie starostwo stęgwilskie w pow. upickim na Litwie. W pracach publicznych występował tylko sporadycznie, poświęcił się karierze wojskowej. Już w r. 1730 otrzymał stopień oficera w partii ukraińskiej wojsk kor. W r. 1753 z ramienia hetmana Jana Klemensa Branickiego pełnił funkcję komisarza wojskowego w Trybunale Radomskim. W czerwcu 1755 M. występował w Trybunale Lubelskim jako rzecznik hetmana przeciwko Stanisławowi Lubomirskiemu, podstolemu w. kor., w sprawie ordynacji ostrogskiej. W r. 1756 został porucznikiem chorągwi znaku wojewody wołyńskiego, a niedługo potem regimentarzem partii ukraińskiej. W r. 1759 przedłożył Branickiemu memoriał pt. Defekta całej Ukrainy pro melioratione JW. Wodzowi podane. Następnie dodał do niego uzupełnienie pt. Suplement in ordine podanego w przeszłym roku Defektu Kraju Ukraińskiego, w którym wyłuszczał sposoby uspokojenia południowo-wschodnich kresów Rzpltej, głównie przez zatamowanie napływu w granice Polski «hultajstwa» z Siczy, Nowoserbii, Tatarszczyzny i Wołoszczyzny. W r. 1761 królewskim listem przypowiednim dostał chorągiew i równocześnie stopień rotmistrza pancernego. Jako regimentarz miał swą główną kwaterę w Tetyjowie koło Białej Cerkwi i w Lisiance niedaleko Zwinogródki (lokacja zimowa). Przez kilkadziesiąt lat uczestniczył w tzw. «drobnej wojnie» przy zwalczaniu band hajdamackich. Już po kilku latach swego regimentarstwa «kraj ukraiński – pisał hetmanowi w r. 1761 – w wielkiej zostawił spokojności». Troszczył się o zabezpieczenie dróg kupcom zagranicznym. Czuwał nad działalnością oficjalistów skarbowych, skłonnych do popełniania nadużyć na komorach celnych. Ostrzegał (1761) hetmana przed głodem na skutek klęski nieurodzaju i plagi mysiej i domagał się zakazu wywozu zboża za granicę; alarmował go kilkakrotnie «o krzywdzie wojska» spowodowanej redukcją monety i spadkiem jej siły nabywczej.

Halickie sejmiki przedsejmowe kilkakrotnie rekomendowały M-ego za «azardy i zasługi» do «najpierwszych wakansów” (1760, 1761, 30 I 1764). Również sejmik przedkonwokacyjny w Kamieńcu Podolskim 6 II 1764 w uznaniu zasług M-ego, który «dawał dowody heroicznych dzieł swoich w zniesieniu na kilku miejscach swawolnych kup hajdamackich … z azardem zdrowia i własnej substancji», polecał go względom Stanów Rzpltej. W czasie bezkrólewia 1763–4 stał lojalnie przy hetmanie Branickim. Kiedy jednak zawiódł Franciszek Salezy Potocki, a Branicki uciekł na Węgry, M. z obozu pod Szczurowicami (w woj. bełskim) porozumiał się z Kazimierzem Poniatowskim i z 30 chorągwiami przeszedł na stronę Czartoryskich. W r. 1764 posłował z ziemi lwowskiej na sejm elekcyjny i z woj. ruskim podpisał z dwoma starszymi synami wybór Stanisława Poniatowskiego. Uczestniczył przy zawiązaniu 12 VI 1767 konfederacji halickiej, ale nie przyjął żadnej w niej funkcji. W pełni sił i w doskonałym zdrowiu, w wieku ok. 65 lat życia, z dwoma synami i kilkunastu zbrojnymi towarzyszami, pociągnął w końcu lutego 1768 do Baru. Tu 29 II podpisał akt konfederacji, a 4 III akt związku wojska kor. Jako «mąż zasłużony w ojczyźnie i w wojsku» otrzymał od Józefa Pułaskiego godność regimentarza skonfederowanych wojsk kor. Wytypowany był na komendanta Baru, pod którego murami stoczył 17 VI dwie pomyślne potyczki z Ksawerym Branickim. W dniu następnym odwołany przez J. Pułaskiego, z 700 ludźmi partii podolskiej i ukraińskiej opuścił forteczkę. Ułatwiło to Apraksinowi opanowanie Baru już 20 VI. M. rozłożył się obozem w Raszkowie nad Dniestrem, ale gdy podjazdy Branickiego oderwały mu kilka chorągwi, pociągnął do Cekinówki i tu w połowie lipca z oddziałem 600 koni przeszedł na terytorium tureckie. Zatrzymał się najpierw w Soroce poniżej Mohylowa, a następnie (w lipcu–sierpniu) w Nowosielicy niedaleko Chocimia. Odrzucił kilkakrotnie czynione w czerwcu i lipcu przez Branickiego propozycje przejścia na stronę królewską.

Przez pierwsze miesiące konfederacji łączyły M-ego z Pułaskim przyjazne stosunki. W miarę jednak pogłębiającego się konfliktu między Pułaskim a Joachimem Potockim, w sierpniu przeszedł na stronę tego ostatniego. Starał się wszakże o pogodzenie zwaśnionych stron. Z obozu w Nielipowcach (koło Chocimia) 24 VIII wskazywał Pułaskiemu na szkodliwość rozbicia i prosił go, by podał jakiś «sposób do zjednoczenia». Swą władzę regimentarską przekazał J. Potockiemu, a gdy ten ugruntował się na stanowisku regimentarza generalnego, mianował M-ego swym subalternem. W ten sposób od końca 1768 r. aż do początków 1772 r. M. pełnił funkcję zastępcy regimentarza generalnego kor., będąc równocześnie rzeczywistym dowódcą tej części wojsk, która podlegała Potockiemu. Z polecenia Potockiego usiłował 12 XII przeciągnąć na jego stronę obozujące w Żwańcu chorągwie komputowe J. Pułaskiego, ale bez powodzenia. W związku z zaplanowaną przez Potockiego z chanem tatarskim wyprawą na Nową Serbię i Ukrainę, M. na przełomie l. 1768–9 z prawie 2 000 ludzi przeszedł Dniestr w Rybnicy na teren woj. bracławskiego. Wyprawa prowadzona początkowo przez M-ego, a później Potockiego szła na Czeczelnik (trzecia dekada stycznia), Berszadę (2–6 II), ku Sawraniowi (7–9 II) i do Krutego (11 II). Akcja ta z powodu wycofania się Tatarów i srogiej zimy skończyła się odwrotem ku Rybnicy i stratą kilkuset konfederatów. M. rozlokował chorągwie w kluczu jahorlickim, a swą kwaterę w pobliskiej Cybulówce nad Dniestrem. W drugiej połowie czerwca i w początkach lipca 1769 rozłożył się nad Prutem między Śniatyniem i Kołomyją, staczając liczne utarczki z podjazdami rosyjskimi. Po klęsce Turków i wycofaniu się ich nad Dunaj w końcu 1769 r. przez kilka tygodni stał obozem w Monasterze pod Isakczą nad Dunajem, a następnie przez cały prawie rok (od grudnia 1769 do listopada 1770) w Warnie. Od listopada przez cały następny rok przebywał w ostatnim już obozie w Czernowodzie nad Dunajem.

M. przeprowadził z polecenia Potockiego całkowitą reorganizację oddziałów konfederackich. Zdekompletowane chorągwie wojsk kor. oraz zaciągi konfederackie przetasował w szwadrony, w każdym po czterdzieści kilka pocztów; wprowadził stałą musztrę, wyszkolenie bojowe, służbę wartowniczą, przepisy o konserwacji broni itp. Dn. 4 VII 1770 wydał regulamin służby wewnętrznej. Zorganizował Wojskowy Sąd Regimentarski z siedzibą we wsi Janiki pod Warną nad Morzem Czarnym. Innowacje te większa część wojska przyjęła z dużą dezaprobatą, a gdy Sąd Regimentarski, otwarty 7 VI 1770, zaczął ferować ostre wyroki (obok aresztu i degradacji, kary więzienia, a nawet śmierci), nastąpiło formalne rozbicie w szeregach konfederackich na dwa obozy. W połowie września 1771 M. kilkakrotnie interweniował u Krasińskiego i zabiegał usilnie o pogodzenie szefów. Starania te jednak nie doprowadziły do zgody. Natomiast z obozu Krasińskiego w Czernowodzie posypały się dziesiątki manifestów przeciwko J. Potockiemu. Wszystkie one atakowały również M-ego, zarówno jako regimentarza, jak i przewodniczącego sądu wojskowego. M. manifestantom dał odpowiedź w długim, wylewnym remanifeście. Po otrzymaniu fermanu M. 16 XI 1771 w towarzystwie Joachima Potockiego poprowadził z Czernowody resztki (kilkuset) konfederatów do kraju. Po upadku konfederacji czas krytyczny przesiedział w Kobylanach koło Dukli (był tam jeszcze w sierpniu 1772), po czym wrócił do swych dóbr pod zaborem austriackim. W stopniu rotmistrza był w dalszym ciągu komendantem swej chorągwi pancernej w Partii Ukraińskiej i Podolskiej. Zmarł prawdopodobnie w r. 1776. «Poczciwy ten i piękny Polak – pisze o M-m bliski sąsiad z Pokucia, zaprzyjaźniony z całą jego rodziną Franciszek Karpiński – większą część majątku swego na usługach straciwszy,… sławnych męstwem Polaków… w całym życiu starał się… naśladować».

Ożeniony z Ewą Puzynianką, pisarzówną lit., pozostawił M. kilka córek i 4 synów: Józefa, który odbył z ojcem całą kampanię barską na Podolu, a następnie w Turcji, Mikołaja (zob.), Ignacego, członka Stanów Galicyjskich, i Stanisława (wszyscy żyli jeszcze w l. 1803–4).

 

Estreicher; Uruski; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lw. 1938; – Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfeaeracja barska, Kr. 1936–8 I 64, II; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1911 II; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, Pet. 1895 II 11, 14, 21, 24, 26, 28, 43–4, 80; Rzewuski L., Kronika podhorecka 1706–1779, Kr. 1860 s. 55, 250; Schmitt H., Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, Lw. 1880 III 87–9, 239–40; – Akta grodz. i ziem., XXV; Elektorów poczet; Karpiński F., Pamiętniki, W. 1895 s. 36, 39, 54, 68; Korespondencja Franciszka Karpińskiego z lat 1763–1825, Wr. 1958; Korespondencja między Stanisławem Augustem a Ksawerym Branickim, Kr. 1872 s. 16, 23–4, 28, 32, 39, 49; Listy Katarzyny z Potockich Kossakowskiej, P. 1883; Materiały do konfederacji barskiej, Lw. 1851 s. 152, 210, 258, 294, 324; Materiały do sytuacji na Ukrainie…, „Przegl. Hist.” T. 47: 1956 s. 147–51 (tu przedrukowana kopia memoriału Defekta, bez wskazania autora); Teka Podoskiego, IV 785; – „Thornische Wöchentliche Nachrichten” 1768 s. 224–5; – AGAD: Arch. Radziwiłłów V 15331, Arch. roskie XI 29, XIV 53 (listy M-ego), XXIX 31, Zbiór Anny z Potockich Branickiej K I 3 IV, M I 33, 33a, 33 I; Arch. Państw. w Ł.: Zbiory Bartoszewiczów 134, Teki Wessla 251, 300; B. Czart.: rkp. 831, 835, 945, 946, 2887, 3835, 3844, 3845, 3868; B. Jag.: rkp. 6671, 6672; B. Ossol.: rkp. 1403, 3030, 3035, 3382, 4585; B. PAN w Kr.: rkp. 316, 317, 318, 1145.

Wacław Szczygielski

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Franciszek Karpiński h. Korab

1741-10-04 - 1825-09-16
poeta
 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.