Piszczatowski Adam (zm. 1834), powstaniec, emigrant, emisariusz. Pochodził z podlaskiej rodziny drobnoszlacheckiej ze wsi Piszczaty w ziemi bielskiej, data ur., imiona rodziców P-ego nieznane (o rodzicach wiadomo z jego zeznań, że mieszkali we wsi Knorydy w pow. bielskim). Był podporucznikiem żmudzkiego grenadierskiego pułku armii rosyjskiej; jak sam zeznał w śledztwie, w r. 1831 wraz z 3 kolegami z pułku w związku z zabiciem w pogranicznym Surażu kapitana Czałowa zbiegł do Królestwa i wziął udział w powstaniu zaciągnąwszy się do 2 p. piechoty; awansował na kapitana. W r. 1832 znalazł się na emigracji, w zakładzie w Avignon. Na początku r. 1832 zgłosił akces do Komitetu Narodowego Polskiego. Był jednym z pierwszych członków Tow. Demokratycznego Polskiego; z jego ramienia wyjeżdżał do zakładów, a także rozpowszechniał odezwę do opuszczenia «niegościnnej Francji» (w związku z uchwaleniem prawa o cudzoziemcach z 21 IV 1832). P. uczestniczył następnie w przygotowaniach wyprawy Józefa Zaliwskiego, który mianował go dowódcą okręgowym pow. drohickiego i bielskiego. Pod koniec r. 1832 przywiózł Antoniemu Winnickiemu do Bourges list Zaliwskiego zalecający mu udanie się w Poznańskie i skontaktowanie się tam z Antonim Krakowskim, który miał im ułatwić przeprawę do Królestwa. P. informował także Winnickiego o przygotowaniach do wyprawy w Galicji oraz o jakoby podjętych zabiegach o spowodowanie dezercji wojskowych rosyjskich do oddziałów partyzanckich.
Dn. 26 I 1833 P. wyruszył z Lyonu w drogę do Polski wraz z A. Winnickim i Faustynem Sulimierskim. W Poznańskiem emisariusze znaleźli schronienie we wsi Domanin, gdzie się rozstali. W Kaliskiem pomagali P-emu właściciele ziemscy (Adolf Łączyński, Jacek Wąsowski, Walenty Zaborowski i in.).
W okręgu białostockim ukrywał P-ego od 11 III 1833 Michał Daniłowicz, p. o. naczelnika ziemskiego okręgu policji, który, jak twierdził P., złożył mu przysięgę partyzancką. W ciągu kilku tygodni P. objeżdżał okolicznych ziemian bez korzyści dla sprawy, «albowiem – jak zeznał w śledztwie – lękali się obywatele mi dopomóc». O pobycie jego w Białostockiem władze carskie otrzymały wiadomość w końcu maja, najpewniej na skutek zeznań aresztowanego w Piotrkowie 7 IV Winnickiego. Daniłowicz przechowywał P-ego nawet wówczas, gdy rozpoczęto już za nim pościg, i wskazał miejsce jego pobytu dopiero wtedy, kiedy został sam aresztowany.
P. ujęty ok. 22 VI, złożył obszerne zeznania; znaleziono przy nim egzemplarze „Odezwy do Rosjan”, którą kolportował także w Kaliskiem, oraz tzw. instrukcję partyzancką. W jego sprawie stanęło przed sadem 17 osób. Dn. 3 I 1834 generał-gubernator N. A. Dołgorukow konfirmował wyrok wydany przez powołaną 1 X 1833 Komisję Sądu Wojennego, zamieniając karę ćwiartowania na karę śmierci przez rozstrzelanie «za dwukrotne złamanie przysięgi» (tj. w r. 1831 i w r. 1833). Egzekucja odbyła się publicznie, w obecności tłumów i licznych wojsk 20 I 1834 między Białymstokiem a wsią Skorupy i tamże, w uprzednio przygotowanym dole, został pochowany. Wśród współczesnych pozostawił po sobie pamięć człowieka niezłomnego.
Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol., (bibliogr.); – Barszczewska A., Nurty walki, Ł. 1971; Barszczewska A., Śmiałowski J., Z dziejów partyzantki J. Zaliwskiego w Królestwie Pol., „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” W. 1961 VII cz. 1 s. 272; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Kalembka S., Towarzystwo Demokratyczne Polskie w l. 1832–1846, Tor. 1966; Limanowski B., Historia demokracji polskiej, W. 1946 I; tenże, Szermierze wolności, Kr. 1911; Sidorowicz-Czerniewska K., Sprawa emisariusza M. Wołłowicza w r. 1833, Grodno 1934; – Całoroczne trudy Komitetu Narodowego Polskiego, Paryż 1831–1833 s. 109; Towarzystwo Demokratyczne Polskie, Paris 1832; – „Demokrata Pol.” 1853 ark. 21 s. 83; „Niepodległość” 1860 nr 98 s. 3; „Okólniki Towarzystwa Demokratycznego Polskiego” 1832 s. 4; – Centr. Państw. Arch. Hist. USRR we Lwowie: Zespół 146 inw. 1, vol. 1304, k. 26 (elaborat sporządzony dla władz austriackich na podstawie zeznań w śledztwie we Lwowie, m. in. informacje o Piszczatowskim, który jako jeden z pierwszych Polaków opowiedział o związku karbonariuszy), zespół 152, inw. 2, vol. 26, k. 123 (wyciąg z zeznań A. Winnickiego o Piszczatowskim), vol. 115, k. 61–65 (dobrowolne zeznanie podane do protokołu przez emisariusza Adama Piszczatowskiego, wyciąg, 11 VI 1833), vol. 220, k. 70–4 (wyciąg z zeznań J. Hordyńskiego o Piszczatowskim) (informacje archiwalne W. Borysa ze Lwowa); Centr. Państw. Arch. Wojskowo-Hist. ZSRR w Moskwie: Zespół Audytoriatu Polowego, zesp. 16233 inw. 3/23, vol. 17, 24 i in. (Akta śledczo-sądowe uczestników wyprawy J. Zaliwskiego aresztowanych w Król. Pol.); – Społeczeństwo polskie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833 r., (w przygotowaniu).
Wiktoria Śliwowska