Pszonka Adam z Babina, zwany Babińskim, h. Janina (1608–1677), podkomorzy lubelski, ostatni przywódca «Rzeczypospolitej Babińskiej». Ur. 26 II zapewne w Babinie, był synem Jakuba (zob.) i Doroty z Cieszkowskich.
W r. 1622 katoliccy szwagrowie P-i: Wacław Zamoyski i Oktawian Samborzecki nie dopuścili, by opiekę nad nim objęli wyznaczeni przez ojca na tutorów kalwiniści (Mikołaj Malicki i Walerian Otwinowski) i oddali go na wychowanie do jezuitów. Wiosną 1623 był P. uczniem ks. Gabriela Wierzbowicza w klasie syntaksy kolegium lubelskiego. Później studiował za granicą: 18 VIII 1626 wpisał się do albumu nacji polskiej w uniwersytecie padewskim, w r. 1627 był w Bolonii i wybrano go na konsyliarza nacji polskiej tamtejszego uniwersytetu. Po krótkim pobycie w kraju, kiedy to 2 III 1628 zapisał się na Akademię Zamojską, wyjechał do Würzburga, gdzie immatrykulował się 28 XI t. r. Tam także jako student prawa i matematyki bronił we wrześniu 1629 pod kierunkiem profesora jezuity J. G. Herbera tez matematycznych (Decas theorematum mathematicorum…, Herbipoli). Studia przyniosły mu także oczytanie w literaturze klasycznej oraz znajomość greki.
W r. 1633 był P. chorążym chełmskim, którym został po swym siostrzeńcu, a zarazem koledze Florianie Zamoyskim. Informacja W. Śladkowskiego, jakoby za Władysława IV był też lubelskim posłem sejmowym, nie znajduje potwierdzenia, odgrywał jednak rolę na tamtejszych sejmikach; był marszałkiem sejmików: przedsejmowego 9 VII 1641 i relacyjnego w styczniu 1647. W czasie bezkrólewia po śmierci Władysława IV (1648) był sędzią kapturowym woj. lubelskiego. Po najeździe szwedzkim ślubował 31 X 1655 na zjeździe krakowskim posłuszeństwo Karolowi Gustawowi, lecz niebawem zapisał (może nawet ułożył) „Pasquil na tych, co od króla szwedzkiego upominki brali”. Dn. 30 V 1662 postąpił na podkomorstwo lubelskie. W bezkrólewiu, po abdykacji Jana Kazimierza, pełnił funkcję sędziego kapturowego lubelskiego, 28 II 1669 marszałkował sejmikowi lubelskiemu; dn. 4 IV 1669 został «jako pierwszy brat nasz» desygnowany przez sejmik przedelekcyjny lubelski na zastępcę wojewody, zawsze był bowiem czynny, «ale osobliwie we wszystkich wojennych okazyjach» (herbarze mówią tu o walkach przeciw Szwedom i Moskwie). Brał następnie udział w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego, był posłem lubelskim na sejmik generalny małopolski. W r. 1670 na popisie pod Kockiem wystawił 3 konie (stosunkowo dużo). Województwo chciało go wtedy wybrać na pułkownika pospolitego ruszenia, lecz z powodu choroby nie przybył. W r. 1674 uczestniczył w wyborze Jana Sobieskiego na króla.
W r. 1626 był P. dziedzicem Babina, miał części w Radawczyku, połowę miasteczka Wysokie z przyległościami, części Strzeszkowic i Czotnów oraz cząstki w Matczynie i Jaroszowicach koło Bełżyc. Potem doszły do tego na Lubelszczyźnie wsie: Giełczew, Kozarzów, Sporniak i folwark Kozubowszczyzna koło Czołnów. Przez pewien czas trzymał w zastawie Krzczonowice w pow. wiślickim. Za Ewą Anną z Glewa Lasocką wziął P. 20 000 złp. posagu. W r. 1634 objął «burgrabstwo» w Babinie, sprawowane w l. 1622–34 przez Wacława Zamoyskiego. Rządy P-i ożywiły «Rzeczpospolitą Babińską». P. był człowiekiem niezwykle gościnnym, miłośnikiem myślistwa i pięknych książek (zachowało się kilka rękopisów z jego superekslibrisami). Nastrój w «Rzeczypospolitej» był już jednak za niego bardziej klerykalny i nieco smutniejszy. Trzykrotnie musiał P. uciekać z Babina do ustronniejszej Giełczwi pod Krasnymstawem: w l. 1648–50 przed Kozakami, w r. 1652 przed zarazą i w czasie wojny 1656–9. Mimo popularności, jaką cieszył się P. w Lubelskiem w l. 1646–50, atakowano jego szlachectwo, zapewne w związku z pochodzeniem matki. Już z pocz. 1676 r. Stanisław Niemira starał się o podkomorstwo lubelskie, a więc zapewne szerzyły się pogłoski o śmierci P-i. Zmarł on 16 IX (wedle cytowanego przez J. A. Wadowskiego epitafium – 14 IX) i został pochowany w kaplicy Św. Tomasza z Akwinu przy kościele Dominikanów lubelskich, którymi się opiekował (także i z franciszkanami żył dobrze). Wraz ze śmiercią P-i skończyło się istnienie «Rzeczypospolitej Babińskiej».
Z małżeństwa z Anną (zm. 1643), córką podkomorzego czerskiego Remigiana Lasockiego (wiadomość o drugiej żonie jest niepewna), miał P. syna Stanisława (młodo zmarłego) oraz kilka córek, które powydawał za mąż, rozdając zięciom dobra.
Wedle relacji wnuka (?) P-i, Łukasza Adama Pszonki, jednym z zięciów, tym, który dostał Wysokie, był stolnik samborski Serbinowicz, arianin; knuł on ponoć intrygi wspólnie z Hieronimem Radziejowskim i w czasie «potopu» wysługiwał się Szwedom. Po skazaniu arian na banicję musiał opuścić Wysokie w r. 1662 i «w ten sam dzień zamek się zapadł w ziemię z wielkim dymem i trzaskiem».
Estreicher; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III, II; Niesiecki; Elektorowie, s. 181; – Bartoszewicz K., Rzeczpospolita babińska, „Ateneum” T. 2: 1895 s. 461, 471; Bersohn M., Studenci Polacy na uniwersytecie bolońskim w XVI i XVII w., Kr. 1894 cz. 2 s. 41; Dzieje Lubelszczyzny, W. 1971 I 326; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem, L. 1933; Krzepela J., Księga rozsiedlenia rodów ziemiańskich, Kr. 1915 I cz. 1 s. 8; Schuster K., Rękopisy ze zbiorów Pszonków z Babina w Ossolineum, „Ze Skarbca Kultury” 1957 z. 10; Śladkowski W., Skład społeczny, wyznaniowy i ideologia sejmiku lubelskiego w latach 1572–1618, „Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska” Sectio F, T. 12: 1957 L. [druk.] 1960 s. 142, 146–7; Tazbir J., Spotkania z historią, W. 1985; Wadowski J. A., Kościoły lubelskie, Kr. 1907; Wieniarski A., Wysokie w XVII wieku, czyli arianie w Polsce, Pet. 1851 s. 2–3; – Akta Rzeczypospolitej Babińskiej, Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1895 VIII; Akta sejmikowe woj. krak., II 534; Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I; Chróścicki J., Monumentum virtutum…, Zamość 1638 (dedykacja P-ce); Lubenecki A., Eksces łaski…, L. 1661; Makowski H., Trzy splendory…, L. 1643; Die Matrikel der Universität Würzburg, Wyd. S. Merkle, München–Leipzig 1922 cz. I s. 168; Mokrzecki A., Navis Angelica…, Zamość [1672]; Pszonka J., Pamiętnik, Lw. 1873 s. 40 (nadb. ze Sprawozdań z czynności Zakładu Narod. im. Ossolińskich za rok 1873); Rejestr poborowy województwa lubelskiego…, Wr. 1937; – AGAD: Sigillata t. 5 k. 44, 91v., t. 13 s. 144; Arch. Państw. w Kr.: Zbiór Rusieckich, rkp. 34 s. 35–76, 81–88; Arch. Państw. w L.: Castrensia Lublinensia Inscriptionum t. 6 k. 63, t. 79 k. 832, Castr. Lubl. Relationes, Manifestationes, Oblatae t. 77 k. 2, t. 81 k. 414, t. 21243/85 k. 292v., 294v., Terrestria Lublinensia Inscriptionum, t. 63 k. 613–614, 618–619, indeks Detmerskiego i Romana; B. Czart.: rkp. nr 395 s. 523, nr 1917; B. Łopacińskiego w L.: rkp. nr 463 k. 1–2, nr 1782 k. 26; B. Narod.: rkp. 1398; B. Ossol.: rkp. 217, 1120 (spisany częściowo przez młodego Adama), dok. 731; B. PAN w Kr.: rkp. nr 367, 690 k. 182a, nr 2252 k. 318–319, nr 2253 k. 599–606, nr 2263 k. 252–253, nr 8323 k. 463–474, 528–532, 561, nr 8324 k. 166–187, 378 nr 8325 k. 5, 47, 86v., 148–149, 175; – Informacje Mariana Chachaja, Henryka Gmiterka, Rafała Leszczyńskiego i Teresy Stachurskiej-Majowej.
Wacław Urban