Raciborski Adam (1809–1871), lekarz, autor prac medycznych, emigrant. Ur. 24 XII w Radomiu, był synem Daniela i Marianny z Majewskich.
Daniel Raciborski był podsędkiem Sądu Policji Poprawczej pow. radomskiego. W r. 1824 został sędzią prezydującym Sądu Policji Poprawczej obwodu i miasta Warszawy. Miał opinię najlepszego sędziego śledczego, m. in. prowadził śledztwo w sprawie agenta policyjnego Józefa Birnbauma. W r. 1830 sąd Policji Poprawczej pod przewodnictwem D. Raciborskiego rozpatrywał sprawę o pobicie wiceprezydenta Warszawy Karola Wojdy przez byłego wojskowego Janiszewskiego. Wbrew naciskom władz D. Raciborski skazał Janiszewskiego tylko na 40 dni aresztu i zarządził licytacyjną sprzedaż laski, którą Wojda był pobity. Władze uznały to za ośmieszenie, a cesarz zażądał skasowania wyroku i przeniesienia D. Raciborskiego ze stolicy na prowincję. Podczas dyskusji nad tą sprawą w Radzie Administracyjnej Królestwa wyjaśniono, że konstytucja nie pozwala władzom wpływać na sądy i podnoszono zasługi D. Raciborskiego. Po r. 1831 utracił stanowisko. Znalazł wówczas zatrudnienie w zarządzie ordynacji Zamoyskich.
R. ukończył czteroletnią szkołę pijarów w Radomiu. Od 31 X 1827 studiował medycynę na Uniw. Warsz. W r. 1828 został ukarany ośmiodniowym aresztem za złożenie egzaminu (30 IX) z chemii za swego kolegę Macieja Jakubowskiego. W r. 1829 otrzymał złoty medal za preparat anatomiczny i dobre jego opisanie. W powstaniu listopadowym brał udział jako lekarz batalionowy 4 p. piechoty liniowej. Dn. 15 IX 1831 został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Po upadku powstania w lutym 1832 dostał się do Francji. Początkowo przebywał w Besançon, gdzie uczestniczył w zwalczaniu epidemii cholery, w r. 1833 przeniósł się do Paryża, by skończyć studia medyczne. Zwolniony z opłat za wpisy i egzaminy, już 12 XII 1834 otrzymał dyplom doktora medycyny na podstawie rozprawy: Essai sur le danger de la constipation et les tumeurs stercolaires (Paris 1834). Na wydanie jej Tow. Naukowej Pomocy przyznało mu 300 fr. zapomogi. Za tę pracę otrzymał nagrodę École de Médecine w Paryżu, a za rozprawę dotyczącą stosowania lekarstw metodą naskórkową (methode endermique), napisaną na konkurs, nagrodę barona dra Corvisarta.
Uznanie i popularność w środowisku lekarskim przyniosła R-emu praca Nouveau manuel complet d’auscultation et de percussion, ou application de l’acoustique au diagnostic des maladies (wyd. w Brukseli w r. 1835 i w Paryżu, przetłumaczona wkrótce na języki angielski, grecki i niemiecki). W r. 1842 ukazała się ona też w Warszawie, ale w języku rosyjskim. W pracy tej uzasadniał R. potrzebę badania chorób płucnych za pomocą auskultacji i opukiwania pacjenta. W r. 1838 R. objął kierownictwo (na podstawie konkursu, ale zapewne i dzięki protekcji teścia dra Bouilleta) internistycznej kliniki uniwersyteckiej «La Charité». W tym także czasie (1838–41) współredagował pismo medyczne „l’Expérience”, gdzie opublikował kilka artykułów. W czasie rewolucji 1848 mianowano go chirurgiem w paryskiej Gwardii Narodowej. W t. r. otrzymał obywatelstwo francuskie.
W Paryżu R. wybił się jako wzięty praktyk. Nie był zaangażowany w życie polityczne emigracji, ale nigdy od niego nie stronił. Od r. 1843 był członkiem Tow. Monarchicznego 3 Maja. Był lekarzem Fryderyka Chopina i służył poradami w Tow. Dobroczynności Dam Polskich (od r. 1854 był członkiem tego Towarzystwa). Był inicjatorem, członkiem założycielem i sekretarzem Tow. Lekarzy Polskich w Paryżu, które powstało w r. 1858. Redagował także wydawany przez to Towarzystwo „Rocznik”. W artykule wstępnym tomu drugiego wyłożył R. swój stosunek do emigracji polskiej we Francji oraz do roli, jaką powinna ona spełniać. Uważał, że Polacy, którzy zdobyli wiedzę we Francji, obowiązani są udostępnić ją rodakom zamieszkałym w kraju, gdzie poznanie zdobyczy naukowych Zachodu było utrudnione. Starał się także ułatwiać dostanie się na studia i pomagać w znalezieniu pracy nowo przybywającym do Paryża rodakom. W czasopismach emigracyjnych ogłaszano, że R. służyć będzie pomocą i informacją każdemu, kto zgłosi się do niego «po wszelką pomoc i pośrednictwo naukowe». Jan Nepomucen Janowski w swoich wspomnieniach pisze o R-m, że był dobrym lekarzem, ale swoją karierę medyczną stawiał na pierwszym miejscu, był bezwzględny w dorabianiu się majątku i nie udzielał bezpłatnej pomocy nawet bardzo ubogim emigrantom. Zwracał się natomiast o pomoc do ojca pozostałego w Królestwie i będącego w trudnych warunkach finansowych. Nie chciał też wspierać brata Józefa zamieszkałego w Londynie.
R. ogłosił ponad 80 prac, głównie z dziedziny chorób kobiecych, ale także z anatomii, patologii ogólnej, wenerologii, auskultacji, pediatrii, hematologii, neurologii, gastrologii oraz chorób płuc. Do ważniejszych, poza już wymienionymi należą prace: Précis pratique et raisonné du diagnostic… (Paris 1837, Bruxelle 1838), Histoire des découvertes relatives au système veineux envisagé sous le rapport anatomique, physiologique, pathologique et thérapeutique, depuis Morgagni jusqu’à nos jours (Paris 1841). Za pracę tę otrzymał nagrodę Akademii Nauk w Paryżu i medal. Medalem wyróżniono również pracę R-ego dotyczącą leczenia gruźlicy płuc (Mémoire sur la curabilité de la phtisie pulmonaire, 1841). W r. 1844 opublikował De la puberté et de l’âge critique chez la femme (przetłumaczoną też na język włoski), a w r. 1858 nagrodzoną złotym medalem pracę pt. Traité de la menstruation… (Paris). R. był członkiem medycznych tow. naukowych w Bordeaux, Brugii, Berlinie i Wilnie (tego ostatniego od r. 1858). W języku polskim drukował m. in. w „Roczniku Tow. Paryskiego Lekarzy Polskich” (Historia postępu w diagnozie zapaleń płuc i plewry, 1859 nr 1, Wstęp [do „Roczn. Tow. Paryskiego Lekarzy” z uwagami o mianownictwie lekarskim], tamże, o kołtunie, 1860 nr 2, o odmrożeniach, tamże), w „Przeglądzie Lekarskim” (o wczesnych zamążpójściach, 1865 nr 13). Poza tym ogłosił pracę pt.: Mowa o styczności medycyny z innymi naukami, sztukami pięknymi i literaturą (Paryż 1858). W r. 1850 Wydział Lekarski UJ zaproponował mu objęcie katedry i kliniki lekarskiej po Józefie Brodowiczu. R. ze względu na rozległą praktykę w Paryżu odmówił. Mimo złego stanu zdrowia nie chciał opuścić Paryża w czasie jego oblężenia. Zmarł 14 II 1871 w Paryżu. Był odznaczony Orderem Legii Honorowej.
R. ożeniony był z Francuzką z domu Bouillet, a jedyna ich córka poślubiła lekarza dra de Morcy.
Konopka, Pol. bibliogr. lek., VIII (bibliogr. prac); Enc. Org., XII; Dictionnaire éncyclopédique des sciences médicales, S. III, Paris 1874 I 701; Gerber, Studenci Uniw. Warsz.; Kośmiński, Słown. lekarzów, (bibliogr.); Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII; Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925 s. 81; Almanach général de médicine pour la ville de Paris 1847, Paris 1847; – Bieliński J., Cesarskie Towarzystwo Lekarskie Wileńskie, jego prace i wydawnictwa (1805–1864), W. 1890 s. 60; tenże, Uniw. Warsz., I–III; Bolechowska-Przewłocka Z., Rozważania Adama Raciborskiego o związku medycyny ze sztukami pięknymi i innymi naukami, „Pol. Tyg. Lek.” 1970 s. 30–2 (fot.); Ciborowski A., Korespondencja (Wspomnienie pośmiertne o A. R-m), „Kur. Codz.” 1871 nr 138 s. 5; Giedroyć F., Służba zdrowia w dawnym wojsku polskim, W. 1927 s. 492; Girsztowt P., Adam Raciborski, „Tyg. Illustr.” (S. II) T. 8: 1871 nr 195 s. 145–6 (fot.); Konarska B., Lekarze emigranci polscy pracujący we Francji po powstaniu listopadowym, w: Inteligencja polska XIX i XX wieku, W. 1981; Kwaśnicki A., Dr Adam Raciborski, „Przegl. Lek.” T. 15: 1876 nr 53 s. 568; Note sur les travaux scientifiques de M. Le Docteur Raciborski à l’occasion de la candidature pour une place vacante dans la section de pathologie médicale de l’Académie Royale de Médecine en 1843, Paris 1843; Ostrowska T., Polskie czasopiśmiennictwo lekarskie XIX wieku (1800–1900), Wr. 1973; Sielużycki C., Lekarze Chopina, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” R. 39: 1970 s. 305–23; Wrotnowska D., Stulecie Towarzystwa Paryskiego Lekarzy Polskich, tamże R. 24: 1961 s. 260–1; Wybieralski A., Udział Adama Raciborskiego w rozwoju nauk medycznych, „Pol. Tyg. Lek.” 1970 s. 701–4; Zajewski W., Wolność druku w powstaniu 1830–1831, Ł. 1963; Zaleski B., Zmarli na wychodźstwie od 1870 do 1872 roku, „Roczn. Tow. Hist. Liter. w Paryżu” 1870–1872 s. 644–5; Zembrzuski L., Złota księga korpusu sanitarnego polskiego 1797–1918, W. 1927 s. 43; – Janowski J. N., Notatki autobiograficzne 1803–1853, Wr. 1950; Łukaszewicz K., Wspomnienia starego lekarza o czasach powstania listopadowego (1825–1835), Zamość 1937 s. 36; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1974 II; Szokalski W., Pamiętniki, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 5: 1926 z. 2 s. 240; Święcicki J., Pamiętnik ostatniego dowódcy pułku 4 piechoty liniowej, W. 1982; – „Czas” 1858 nr 78; „Gaz. Narod.” 1871 nr 183; „Pam. Tow. Lekarzy Warsz.” 1848 t. 20 poszyt 2 s. 319; „Roczn. Tow. Paryskiego Lekarzy Pol.” 1860 t. 2 s. I–VII; „Warsz. Roczn. Liter.” 1871 s. 97; – AGAD: Protokoły Rady Administracyjnej Król. Pol. 12, s. 3579, s. 928–931, 1000–1003, 1013–1021, 1029–1044, 1065–1075; Arch. UJ: S II 828; Archives Nationales w Paryżu: sygn. F17 2366, 4553, AJ16 903, 905, 906; B. Czart.: sygn. Ew. 1360, 1561, 3224a; B. Pol. w Paryżu: Papiery Tow. Naukowej Pomocy 442 teczka 6 s. 277, t. 7 s. 143, 303, Papiery emigrantów 432, 446 s. 357, 511 s. 1; – Odpis metryki urodzenia z parafii Św. Jana w Radomiu; – Informacje Piotra Szarejki i Władysława Sobocińskiego z W. (dotyczą Daniela Raciborskiego).
Barbara Konarska