Łączyński (Nałęcz-Łączyński) Adolf (1796–1870), powstaniec 1831 r., poseł i działacz wielkopolski. Ur. 17 VI w Gradowie w pow. sochaczewskim, był synem Dionizego, starosty strzeleckiego, kapitana gwardii królewskiej pieszej, deputata na Trybunał Kor., posła na Sejm Wielki i sędziego pokoju pow. gostyńskiego za Ks. Warsz., i Teodory z Podczaskich, podczaszanki gostyńskiej. Ł. uczył się w korpusie kadetów (od r. 1808), następnie w Liceum Warszawskim. W r. 1816 zaczął studia prawa i historii na Uniw. Wrocł., gdzie stykał się z młodzieżą wielkopolską. Po studiach wyjechał w podróż na zachód i czas jakiś przebywał w Paryżu. Wróciwszy rozpoczął pracę w Radzie Stanu jako adiunkt, ale po śmierci ojca objął wkrótce majątek Białe w pow. gostyńskim. Piastował różne godności lokalne. Choć kontaktował się ze spiskowcami, niechętny był walce zbrojnej i przychylał się do opozycji legalnej.
Noc listopadowa 1830 r. zastała Ł-ego w Warszawie, miał się przyczynić do zdobycia Arsenału, ale, jak pisze jego biograf Stanisław Koźmian, «bronił bezpieczeństwa publicznego, powstrzymywał pospólstwo od wybryków i gwałtów». Zaciągnął się jako podporucznik do 2 pułku jazdy Mazurów i wziął udział w wielu bitwach (za Grochów otrzymał Order Virtuti Militari). Został adiutantem dowódcy pułku, awansował na porucznika (15 VI 1831). Po upadku powstania przebywał krótki czas na kwarantannie w Golubiu, po czym wrócił do majątku. Choć daleki od ruchu spiskowego w r. 1833, przyjął Ł. u siebie emisariuszy, co wystarczyło, aby sąd wojenny skazał go do aresztanckich rot (7 VII 1833). Podróż przerwał tyfus w Moskwie (marzec 1834), skąd Ł. szedł dalej pieszo przez 5 miesięcy, nabawiając się nieuleczalnego schorzenia nogi. W Orenburgu gubernator Perowski wyjednał mu pozwolenie na pozostanie w mieście; uczył tam dzieci wyższych urzędników i przyjaźnił się z T. Zanem i A. Suzinem. Zwolniony na skutek starań Perowskiego (23 III 1837), wrócił do kraju, do gospodarowania swoim majątkiem i działalności publicznej (był radcą dyrekcji głównej Tow. Kredytowego w Warszawie). Przez małżeństwo z Rozalią z Ponińskich, wdową po J. Dąmbskim, wszedł do zamożnej i skoligaconej rodziny poznańskiej. Przeniósł się też do Kościelca pod Inowrocławiem.
Pozycję wśród ziemiaństwa wielkopolskiego zawdzięczał także przeszłości, znajomościom oraz cechom charakteru: energii, umiejętności zjednywania sobie ludzi i swadzie oratorskiej. Toteż poza gospodarowaniem, na wysokim zresztą poziomie, rozwinął wkrótce szeroką działalność. Nadal wrogi spiskom, reprezentował kierunek bardziej konserwatywny, przyjaźnił się z G. Potworowskim, a później znajdował się pod wpływem ks. J. Koźmiana. W Lidze Polskiej (prezydował na pierwszym walnym zebraniu 10–12 11849, wybrany został jednym z zastępców dyrektorów i przewodniczył Lidze w Kórniku) należał do prawego jej skrzydła. Wybrany do sejmu pruskiego (lipiec 1849–52) z okręgu gnieźnieńsko-inowrocławskiego, zastąpił Potworowskiego na stanowisku prezesa Koła Polskiego (9 IX 1849). Propagował zasadę silnej władzy w Kole, przyczynił się do złamania opozycji lewicy, popierał politykę lojalizmu i ustępstw wobec rządu. Wybitnym parlamentarzystą nie był i nie odegrał poważniejszej roli w sejmie, a w Kole oddziaływał w duchu konserwatywnym i ugodowym. Aktywniej działał w różnych organizacjach. Wziął udział w tworzeniu Centralnego Tow. Gospodarczego (1861) i został jego pierwszym prezesem (1861–5), był działaczem i członkiem dyrekcji Tow. Pomocy Naukowej. Wspierał uczącą się młodzież w kraju i na emigracji (np. Szkołę Polską w Batignolles). Był również akcjonariuszem Bazaru, a w l. 1851–4 wchodził w skład jego dyrekcji; współdziałał przy założeniu „Dziennika Poznańskiego”, zasiadał również w komitecie 1 000-lecia dynastii Piastów (1860 i 1863).
Nurt życia politycznego porwał go znowu w końcu 1862 r., ale cała jego działalność zmierzała nie tylko do zapobieżenia powstaniu, ale również wyłączenia Wielkopolski z jakiegokolwiek w nim udziału. W końcu 1862 r. przewodniczył Ł. zebraniu, na którym uchwalono wysłać do Warszawy delegację na tzw. zjazd grudniowy (A. Guttry i A. Koczorowski). Po jej powrocie i złożeniu sprawozdania w dn. 8 I 1863 na nowym zebraniu ukonstytuował się tzw. Komitet Ł-ego, do którego nie wszedł jednak A. Guttry. Komitet znalazł poparcie części szlachty i ziemiaństwa, wyższego duchowieństwa i Hotelu Lambert. Ł., a raczej wywierający znaczny wpływ na Komitet ksiądz J. Koźmian, dokładał wysiłków, aby nie dopuścić do wybuchu powstania, nic też nie czynił, aby przygotować jakąś pomoc, gdy powstanie stało się faktem. Skompromitowała Komitet odezwa z 16 II, w której oceniono powstanie jako słabe, bezcelowe i zalecano niesolidaryzowanie się z nim. Stanowisko to spowodowało, iż dyktator M. Langiewicz wysłał L. Skorupkę z poleceniem rozwiązania Komitetu. Ostatecznie Komitet rozwiązał A. Guttry na polecenie L. Królikowskiego (9 IV oficjalne pismo Ł-ego) i przekazał wszystkie agendy działającemu już Komitetowi J. Działyńskiego. Ł. nadal pozostawał czynny, szczególnie w kontaktach z Hotelem Lambert, lecz do nowego Komitetu już nie wszedł. Aresztowany przez władze pruskie, stawał dwukrotnie przed sądami (lipiec–grudzień 1864 i marzec–kwiecień 1865), lecz został ostatecznie uniewinniony. Chory już wtedy na cukrzycę, wyłączył się Ł. z życia publicznego. Zmarł w Poznaniu 2 VI 1870, pochowany w Kościelcu 9 VI. Z małżeństwa z Rozalią z Ponińskich potomstwa nie pozostawił.
Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938 I; Uruski; – A. Ł. (Wspomnienia pośmiertne), Wyd. R. Łączyńska, P. 1871 (m. in. artykuł S. Koźmiana, fot.); Gentzen F., Grosspolen im Januaraufstand 1863–1864, Berlin 1958; Grot Z., Działalność posłów polskich w sejmie pruskim w latach 1848–1850, P. 1961; tenże, Rok 1863 w zaborze pruskim, P. 1963; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1951–9 I–II; Karwowski S., Historia W. Księstwa Poznańskiego…, P. 1918–9; Komierowski R., Koła polskie w Berlinie 1847–1860, P. 1910; Koźmian S., A. Ł., „Roczn. Tow. Przyj. Nauk” 1871 s. 330–3; Księga jubileuszowa… CTG w W. Ks. Pozn., P. 1911 s. 4–6 (fot.); Łukaszewski J., Zabór pruski w powstaniu styczniowym, Jassy 1871; Wojtkowski A., Zabór pruski w powstaniu styczniowym, „Przegl. Hist.” T. 34: 1937/8; Żychliński T., Kronika żałobna rodzin wielkopolskich, P. 1877; – Anklage-Schrift des Oberstaats-Anwalts wegen Hochverraths…, Berlin 1864; Czartoryski W., Pamiętnik 1860–64, W. 1960; Guttry A., Pamiętniki, P. 1891 II 99 i nn.; Der Hochverratsprozess im J. 1864…, Berlin 1865; Motty, Przechadzki po mieście; Orpiszewski L., Kilka wspomnień, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1867; Polen-Prozess. Verhandlungen…, Berlin 1864; Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty. Zabór pruski w powstaniu styczniowym, Wr.–W.–Kr. 1968; Protokoły posiedzeń Koła Polskiego w Berlinie, Oprac. Z. Grot, P. 1956 I; Zbiór zeznań śledczych o przebiegu powstania styczniowego, Wr.–W.–Kr. 1965.
Adam Galos