Szelążek Adolf Piotr, pseud: ks. A. Sz., Ks Ad. Sz. (1865–1950), sufragan płocki, biskup łucki, działacz społeczno-oświatowy.
Ur. 30 VII w Stoczku Łukowskim na Podlasiu, był synem Marianny z Grigoriewów (zm. 1867) i Stanisława (1839–1925), od r. 1863 organisty w Łukowie, a od r. 1865 pisarza gminnego w Stoczku Łukowskim, który po śmierci żony poślubił Eleonorę Paulinę Dobraczyńską z Ottowiczów (1844–1930) i przeniósł się wraz z rodziną do Węgrowa, gdzie pracował jako sędzia powiatowy. S. miał braci: Władysława (1863–1941), sekretarza sądu w Maciejowicach i sędziego w Węgrowie, oraz Juliana (ur. 1867).
S. uczył się w szkole początkowej w Węgrowie, a w l. 1878–83 w Męskim Gimnazjum Klasycznym w Siedlcach. W l. 1883–8 studiował w Seminarium Duchownym w Płocku, gdzie od 26 VI 1886 był wicedziekanem, a od 19 IV r.n. dziekanem kleryków. Dn. 26 V 1888 przyjął w katedrze płockiej święcenia kapłańskie; mszę prymicyjną odprawił w Węgrowie. Od 2 VIII 1888 do września 1889 był wikariuszem w paraf. św. Bartłomieja w Płocku. Od 15 IX 1889 studiował teologię w Akad. Duchownej w Petersburgu; studia ukończył 6 VII 1893 z wyróżnieniem, otrzymując stopień magistra świętej teologii na podstawie prac De primatu Romani Pontificis i De revelationibus s. Brigittae. Od t.r. pracował jako sekretarz, a w l. 1896–1903 jako regens Konsystorza Generalnego w Płocku. Równocześnie od r. 1893 był ojcem duchowym, a od r. 1894 wykładowcą prawa kanonicznego w płockim Seminarium; uczył tam również filozofii, ascetyki, języka łacińskiego oraz wymowy na kursie przygotowawczym. Od r. 1894 pracował także w sądzie biskupim jako obrońca węzła małżeńskiego (do r. 1896), notariusz (do r. 1902) oraz asesor (do r. 1903). W l. 1897–1907 był administratorem parafii w Radzikowie, z której pobierał uposażenie. Od r. 1898 współpracował z warszawską „Encyklopedią kościelną” i opublikował w niej hasło z zakresu prawa kościelnego Przywilej (1898 XXII). Wydał zbiór swych 35 kazań, wygłoszonych w l. 1898–1900 w Płocku pt. Nauki apologetyczne zastosowane do potrzeb i wymagań inteligencji (W. 1901). W r. 1902 otrzymał godność szambelana papieskiego, a w r. 1904 prałata domowego papieża Piusa X. W Konsystorzu Generalnym w Płocku od r. 1902 pełnił funkcję sędziego surogata (do r. 1905) oraz egzaminatora posynodalnego i cenzora ksiąg (do r. 1910). W r. 1902 został członkiem Kapit. Katedralnej Płockiej; posiadał kanonie: honorową (do r. 1908), teologa (do r. 1909), kustosza (do r. 1914) i kantora (do r. 1922) oraz prałaturę dziekana (do r. 1925). Opracował i wydał Ordinatio Consistorii Generalis Plociensis (Plociae 1903).
W l. 1904–7 przebywał S. w Petersburgu jako delegat Kapit. Katedralnej Płockiej do tamtejszego Rzymskokatolickiego Kolegium Duchownego. Pomagał arcybp. mohylewskiemu Jerzemu Józefowi Szembekowi w opracowaniu memoriału o stanie Kościoła katolickiego w Rosji, który przyczynił się do wydania ukazu tolerancyjnego Mikołaja II z 17 IV 1905. Równocześnie wykładał S. w Petersburgu prawo kanoniczne, filozofię i ekonomię polityczną w Seminarium Metropolitalnym Mohylewskim. Po powrocie do Płocka kontynuował od r. 1907 wykłady z prawa kanonicznego, filozofii i ascetyki w miejscowym Seminarium Duchownym, a od r. 1909 uczył tam także socjologii i ekonomii politycznej. Dn. 11 I 1909 objął funkcję regensa (rektora) Seminarium. Przyczynił się do podniesienia poziomu nauczania oraz utworzył Inst. Psychologii Eksperymentalnej (wzorowany na inst. w Lipsku). Oddzielił kursy wyższe od niższych, które przekształcił w r. 1916 w Liceum Diecezjalne (Niższe Seminarium Duchowne Płockie); był także jego dyrektorem. Równocześnie od r. 1907 pełnił funkcję administratora parafii w Orszymowie (pow. płocki).
S. prowadził w Płocku działalność społeczną i charytatywną. Był członkiem, a od r. 1909 prezesem Płockiego Tow. Dobroczynności. Zorganizował warsztaty rzemieślnicze dla chłopców, tzw. Sale Pracy św. Józefa. Działał w powstałym 10 III 1907 Stow. Robotników Chrześcijańskich. Był założycielem Związku Katolickiego (zatwierdzonego przez władze 20 III t.r.); został wybrany 22 IV 1908 na wiceprezesa jego Diecezjalnego Zarządu, a od 27 II 1912 wchodził w skład Komitetu Centralnego Związku. Zaangażowany w sprawę opieki nad emigrantami zarobkowymi w Król. Pol., poświęcił temu problemowi kilka artykułów na łamach „Miesięcznika Pasterskiego Płockiego”. Jako przedstawiciel diec. płockiej uczestniczył (25–28 IX 1911) w Dreźnie w konferencji Caritasu, z której opublikował sprawozdanie pt. Konferencja drezdeńska „Caritasverbandu” w sprawie opieki nad robotnikami imigrującymi do Niemiec (Płock 1911). Wkrótce potem przyczynił się do powołania Płockiego Tow. Opieki nad Wychodźcami (zarejestrowane 26 XI t.r.). W związku z rozwojem w diec. płockiej mariawityzmu opublikował artykuł Nowy dokument publicznej nauki i stanowiska mariawitów („Mies. Pasterski Płocki” R. 6: 1911 nr 2), krytykujący list pasterski bp. mariawitów Jana Marii Michała. W październiku 1912 kandydował bez powodzenia w wyborach do IV Dumy Państwowej.
Podczas pierwszej wojny światowej sympatyzował S. z obozem tzw. aktywistów i przystąpił do utworzonej w lutym 1915 Ligi Państwowości Polskiej. T.r. wszedł do Zarządu miejskiej Kasy Pożyczkowej na Czas Wojny w Płocku i był członkiem tamtejszej Rady Opiekuńczej. Zajmował się sprawami szkolnictwa; od t.r. wchodził w skład Zarządu Okręgowego Macierzy Szkolnej, a następnie zarządu Gubernialnej Rady Szkolnej w Płocku. Przyczynił się do utworzenia szkół elementarnych przy Związku Katolickim oraz «Salach św. Józefa» i opracował Projekt ustroju szkoły rzemiosł w Płocku (Płock 1917). Od r. 1916 jako konsultant bp. płockiego Antoniego Juliana Nowowiejskiego uczestniczył w posiedzeniach i pracach biskupów metropolii warszawskiej, zajmując się kwestią majątków kościelnych zagarniętych przez zaborcę oraz szacunkiem szkód wojennych w parafiach. Opublikował wówczas prace: Majątek Kościoła Katolickiego w Królestwie Polskim zabrany przez zeszłe rządy, obliczony na podstawie badań archiwalnych [b.m.r.w.] oraz Memoriał w sprawie majątków kościelnych w Królestwie Polskim zabranych na mocy ukazów 1864 i 1865 r. (Płock 1917). W „Miesięczniku Pasterskim Płockim” ogłosił cykl ponad trzydziestu artykułów o swojej koncepcji socjologii katolickiej, opartej na założeniach konfesyjnych (R. 10: 1915 nr 3–10, R. 11: 1916 nr 1–4, 6–12, R. 12: 1917 nr 2–3, 5–7, 9, 12, R. 13: 1918 nr 2–4, 10–12).
W marcu 1918 przeniósł się S. do Warszawy, składając równocześnie wszelkie funkcje, jakie pełnił w Płocku; odszedł wtedy również z parafii w Orszymowie. Od poł. kwietnia t.r. pracował jako kierownik sekcji Kościoła katolickiego w Dep. Wyznań Min. WRiOP rządu powołanego przez Radę Regencyjną. Dn. 29 VII został mianowany przez papieża Benedykta XV biskupem tytularnym Barki oraz sufraganem płockim i 24 XI otrzymał w Płocku sakrę biskupią z rąk bp. Nowowiejskiego. Za zgodą ordynariusza płockiego mieszkał nadal w Warszawie i pracował jako radca, a następnie naczelnik Wydz. Wyznania Rzymskokatolickiego oraz dyrektor Dep. Wyznań Religijnych w Min. WRiOP. Zajmował się w ministerstwie przygotowaniem materiałów do uregulowania stosunków między państwem a Kościołem katolickim (m.in. opracowaniem prawa o zniesieniu ograniczeń Kościoła wprowadzonych przez zaborców oraz uporządkowaniem spraw majątkowych). Opublikował artykuł Charakter stosunku Kościoła i państwa w czasach ostatnich („Przegl. Powsz.” R. 36: 1919 t. 141/2). Po wojnie polsko-sowieckiej (1919–20) jako rzeczoznawca ds. majątku Kościoła katolickiego brał udział w rokowaniach pokojowych w Rydze (był członkiem Komisji Finansowo-Ekonomicznej, zajmującej się rewindykacją polskiego mienia kulturalnego i archiwalnego), zakończonych 18 III 1921 podpisaniem traktatu polsko-sowieckiego. Na Konferencji Episkopatu Polski w Częstochowie został wybrany w r. 1920 na kierownika, powołanego wówczas Sekretariatu Misyjnego ds. Związków Misyjnych Duchowieństwa; 14 XII 1921 uruchomił przy nim Tow. Popierania Wiary Katolickiej na Wschodzie. Na konferencji biskupów w Krakowie w dn. 28 V – 3 VI 1921 wraz z kard. Edmundem Dalborem i bp. Jakubem Klunderem wszedł do komisji w sprawie wznowienia Soboru Watykańskiego; zlecono mu też opracowanie projektów nowych ustaw ułatwiających działanie Kościoła katolickiego w Polsce. Opublikował artykuł Koordynacja jako podstawa stosunków państwa i Kościoła („Przegl. Powsz.” R. 38: 1921 t. 151/2). Dn. 8 XI 1922, na podstawie pracy O znaczeniu Jezusa Chrystusa dla chrześcijańskiej religii, Kongregacja Seminariów i Uniwersytetów nadała S-owi stopień doktora teologii.
S. uczestniczył w pracach nad przygotowaniem konkordatu ze Stolicą Apostolską i już w r. 1919 z nuncjuszem Achillesem Rattim opracował w języku francuskim stosowną propozycję. Podczas negocjacji konkordatowych w Rzymie był ekspertem strony kościelnej, a od lata 1924 pracował nad tą sprawą w watykańskim Sekretariacie Stanu. W r. 1925 opublikował Rys historyczny zaboru dóbr Kościelnych w ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej od r. 1795 („Przegl. Katol.” R. 63 nr 1–2, 4, 6, 10–11). Dn. 1 I 1925 przestał pracować w Min. WRiOP. Po zawarciu konkordatu 10 II t.r. i po utworzeniu 28 X przez papieża Piusa XI (Rattiego) diec. łuckiej otrzymał 14 XII nominację na ordynariusza tej diecezji. Dn. 24 II 1926 odbył ingres do katedry w Łucku. Na Zjeździe Biskupów w Warszawie 26 V t.r. został powołany (obok biskupów Stanisława Łukomskiego i Henryka Przeździeckiego) w skład Komisji Papieskiej wprowadzającej w życie postanowienia konkordatu. W Łucku zreorganizował Kurię Diecezjalną, a 16 IX utworzył w niej Sekretariat Generalny ds. Akcji Społecznej. Od 30 VIII do 1 IX 1927 przewodniczył obradom pierwszego po 201 latach Synodu Diecezjalnego w Łucku, regulującego całokształt funkcjonowania struktur kościelnych w diecezji. Wygłosił tam przemówienia: Zadania kapłana wobec chwili obecnej, Posłannictwo kapłana, mianowicie obowiązki budowy Królestwa Bożego na ziemi, O odbudowie Królestwa Bożego czyli wskrzeszeniu wiary w sferach, które są zaniedbane oraz O pracy społecznej duchowieństwa. Następnie wydał Statuta Synodi dioecesanae Luceoriensis... (Luceoriae [b.r.w.]). Równocześnie w l. 1928–30 uczestniczył w pracach Komisji Prawnej Episkopatu Polski. Dn. 15 XI 1928 reaktywował Rzymskokatolickie Diecezjalne Tow. Dobroczynności w Łucku. T.r. otworzył Seminarium Mniejsze we Włodzimierzu Wołyńskim. Doprowadził do ustanowienia przez Stolicę Apostolską 14 XII 1927 św. Teresy od Dzieciątka Jezus drugą (obok św. Stanisława) patronką diec. łuckiej. Wspierając w diecezji rozwój czytelnictwa religijnego, przyczynił się do zorganizowania w Łucku Publicznej Czytelni Katolickiej, Biblioteki Diecezjalnej oraz Diecezjalnego Inst. Wydawniczego «Pro Fide». W r. 1926 założył drukarnię, w której zapoczątkował wydawanie: „Miesięcznika Diecezjalnego Łuckiego” (1926–39), tygodnika „Życie Katolickie” (1930–9), kwartalnika „Pro Fide” (1936–9), a także serii wydawniczej „W Sprawie Bożej” (1935–9). Utworzył pięć dekanatów oraz erygował 72 parafie. Przyczynił się do wybudowania lub odnowienia ponad czterdziestu kościołów i stu kaplic, restauracji katedry w Łucku p. wezw. św. św. Piotra i Pawła oraz pałacu biskupiego.
S. działał na rzecz rozszerzenia unii Kościołów katolickiego i prawosławnego w ramach obrządku bizantyńsko-słowiańskiego (tzw. neounia). Już w r. 1926 sprowadził do diec. łuckiej redemptorystów obrządku wschodniego, a od r.n. organizował w Łucku Kursy Obrządku Wschodniego dla duchownych prawosławnych (od r. 1932 Inst. Przeszkolenia). Na odbywającym się w dn. 16–20 IX 1928 zjeździe Episkopatu w Gnieźnie uczestniczył w pierwszym spotkaniu biskupów łacińskich z greckokatolickimi w sprawie wspólnej działalności misyjnej. W Dubnie otworzył 22 X t.r. Seminarium Duchowne Wschodniego Obrządku św. Teresy od Dzieciątka Jezus (od r. 1929 nieczynne), które w r. 1931 zostało przejęte przez jezuitów obrządku wschodniego i przekształcone 14 X t.r. w Papieskie Seminarium Wschodnie. W Wyższym Seminarium Duchownym w Łucku zainaugurował 1 II 1932 czteromiesięczne kursy Przeszkolenia Teologicznego duchownych prawosławnych. Dn. 29 VIII t.r. został mianowany przez Stolicę Apostolską Konsultorem Świętej Kongregacji ds. Kościoła Wschodniego. Jednocześnie starał się na drodze sądowej odzyskać przejęte przez Kościół prawosławny świątynie i majątki. Do r. 1934 erygował w swej diecezji szesnaście parafii obrządku wschodniego: dziesięć bizantyńsko-słowiańskich i cztery greckokatolickie. Uczestniczył w VI Konferencji Kapłańskiej w sprawie Unii Kościelnej w Pińsku (1–3 IX 1937).
W r. 1928 współpracował S. z woj. wołyńskim Władysławem Mechem, apelując o głosowanie na kandydatów BBWR. Opublikował wtedy List pasterski […] w sprawie wyborów na Wołyniu w r. 1928 do sejmu i senatu (Łuck 1928). Od 15 I t.r. do 10 IV 1930, po zawieszeniu przez Piłsudskiego pozostałych członków komisji papieskiej, samodzielnie prowadził pertraktacje z rządem w sprawie realizacji konkordatu. Wchodził w skład honorowego komitetu ds. przyjęcia prezydenta RP Ignacego Mościckiego na Wołyniu 16 VI 1929. Jednak na początku l. trzydziestych należał do przeciwników woj. wołyńskiego Henryka Józewskiego, zmierzającego do wciągnięcia tamtejszych Ukraińców do pracy państwowej. Został też członkiem utworzonego w r. 1930 dziewiętnastoosobowego Wydz. Propagandy Katolicyzmu przy Zarządzie Głównym Stronnictwa Narodowego. Sprzeciwiał się opublikowaniu listu Episkopatu (z 23 IV 1932), krytykującego rząd w związku z tzw. wyborami brzeskimi.
Od r. 1931 przewodniczył S. Komisji dla Sakramentów Synodu Plenarnego Episkopatu Polski. Dn. 22 II 1932 założył w Łucku Diecezjalny Inst. Akcji Katolickiej i w pracy zbiorowej „Erekcja Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej w Łucku” (Łuck 1932) ogłosił szkic O sposobie wprowadzenia w życie akcji katolickiej na terenie diecezji łuckiej. Kontynuując badania z zakresu prawa kościelnego, opublikował Uwagi o zapisywaniu na marginesach ksiąg metryk kościelnych wzmianki o faktach zgłaszanych przez urzędy świeckie (Łuck 1932) oraz Zapis aktów metrycznych kościelnych dla dzieci nieślubnych w Polsce (Łuck 1933). Opatrzył wstępem „Ascetykę katolicką w krótkich naukach dla osób świeckich” Aleksandra Syskiego (Paryż– W.–New York 1933). W r. 1935 opracował nowy statut dla Seminarium Duchownego w Łucku oraz ogłosił List pasterski o zwalczaniu niewiary (Łuck). T.r. opublikował w „Pro Christo” (R. 11 nr 6) artykuł Ze wspomnień [...] o Marszałku Piłsudskim. Do katedry łuckiej sprowadził t.r. obraz NMP Latyczowskiej z kaplicy warszawskiego Gimnazjum im. Emilii Plater-Zyberk oraz obraz Jezusa Chrystusa Tarnorudzkiego. Dn. 1 VIII 1936 powołał w Łucku Zgromadzenie Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus; t.r. utworzył tamże Komitet Obrony Wiary i Moralności. Od t.r. wchodził w skład Komisji ds. Fundacji i Zakładów Opiekuńczych Episkopatu Polski, a od r. 1938 – Komisji Charytatywnej i Unionistycznej. Przy łuckiej Kurii Diecezjalnej uruchomił w r. 1937 Sekcję Ritus Orientalis, a w r. 1938 utworzył w Łucku Inst. Wyższej Kultury Religijnej. Do Łucka sprowadził 11 IX 1938 relikwie kanonizowanego w kwietniu t.r. św. Andrzeja Boboli; w uroczystości wzięli udział m.in. prymas kard. August Hlond, nuncjusz arcybp Filippo Cortesi i 22 biskupów, a także woj. wołyński Aleksander Hauke-Nowak. Obchodząc tego dnia złoty jubileusz kapłaństwa, otrzymał od papieża Piusa XI tytuł Asystenta Tronu Papieskiego i Hrabiego Rzymu, a prezydent Mościcki odznaczył go Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski; Rada Miejska Łucka przyznała mu honorowe obywatelstwo miasta.
Po wybuchu drugiej wojny światowej pozostał S. w Łucku. Po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej 18 IX 1939 i zajęciu pałacu biskupiego przeniósł się do gmachu pojezuickiego, gdzie kontynuował działalność kurii. Jesienią 1941 założył w Łucku Katolicki Komitet Pomocy Biednym oraz inicjował akcje pomocy polskiej ludności. Podczas okupacji niemieckiej reaktywował duszpasterstwo w diecezjach żytomierskiej i kamienieckiej, ustanawiając tam w r. 1944 administratorów. Po ponownym zajęciu Wołynia przez Armię Czerwoną został w nocy z 3 na 4 I 1945 aresztowany wraz z ks. Władysławem Bukowińskim i Karolem Gałęzowskim; był więziony w Łucku, a potem w Kijowie. Oskarżony m.in. o szpiegostwo na rzecz Watykanu, został skazany 25 V t.r. na rozstrzelanie i konfiskatę mienia; przewieziony do kijowskiego więzienia łukjanowskiego, oczekiwał (28 VI – 13 XII) na egzekucję. Stolica Apostolska interweniowała w jego sprawie u władz USA, dzięki czemu 24 IV 1946 wyrok zmieniono na deportację. Dn. 14 V t.r. S-a zwolniono i odwieziono z Kijowa pod eskortą do granicy polskiej; przejęty tam przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, dowieziony został do siedziby bp. kieleckiego Czesława Kaczmarka. Dn. 26 V wysłał z Kielc list do papieża Piusa XII z opisem mordów dokonanych na polskich katolikach przez nacjonalistów ukraińskich podczas okupacji niemieckiej Wołynia. Od 20 VIII mieszkał w należącym do chełmińskiej Kurii Diecezjalnej zamku w Bierzgłowie koło Torunia, gdzie uruchomił działalność kurii łuckiej na wygnaniu. W tym okresie opublikował książkę Podstawy dotacji duchowieństwa katolickiego w Polsce w okresie przedkonkordatowym (Tor. 1947), ogłaszał także artykuły na łamach „Kuriera Płockiego”, „Przeglądu Katolickiego”, „Przeglądu Powszechnego” i „Wiadomości Pasterskich”. Zmarł 9 II 1950 w Bierzgłowie, został pochowany w krypcie grobowej kościoła p. wezw. św. Jakuba w Toruniu. Był odznaczony m.in. Orderem św. Anny II kl. i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1923).
Pośmiertnie ukazała się praca S-a Moralne odrodzenie świata (Mannheim 1979), w opracowaniu Juliusza Janusza. Pamięć S-a uczczono tablicami w kościele p. wezw. św. Jakuba w Toruniu oraz w r. 1995 w katedrze w Łucku. W r. 2010 toruńska Kuria Diecezjalna rozpoczęła starania o beatyfikację S-a. Z okazji 60-lecia jego śmierci wmurowano t.r. w zamku bierzgłowskim poświęconą mu tablicę pamiątkową.
Portret olej. przez Tito Ridolfi z r. 1938 w zamku bierzgłowskim; – Bibliografia historii prawa kanonicznego od wynalezienia druku do 1940 roku: za lata 1800–1940, L. 1947; Dzwonkowski R., Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRR 1939–1988, L. 2003; Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, P. 1996; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Madała T., Polscy księża katoliccy w więzieniach i łagrach sowieckich od 1918 r., L. 1996; Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce, W. 1992; PSB (Przeździecki Henryk, Stefanowicz Adela); Płocczanie znani i nieznani, Oprac. A. J. Papierowski, J. Stefański, Płock 2002; Polscy kanoniści (wiek XIX i XX), Oprac. J. R. Bar, W. 1981 cz. 2; Prokop K. R., Sylwetki biskupów łuckich, Biały Dunajec–Ostróg 2001; Słown. Pol. Teologów Katol., VII; Słown. pseudonimów, V; – Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego. Czasy najnowsze 1914–1978, W. 1992 IV; Bender R., Z dziejów katolicyzmu społecznego. Społeczna działalność duchowieństwa w Królestwie Polskim 1905–1914, L. 1990; Chudzyński M., Dzieje miasta w latach 1865–1918, w: Dzieje Płocka, Red. A. Gieysztor, Płock 1973; Dębowska M., Badania biskupa Adolfa Piotra Szelążka nad majątkiem i uposażeniem duchowieństwa katolickiego na ziemiach polskich, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 74: 2000 s. 49–63; taż, Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939–1945, Rzeszów 2008; taż, Łucka kuria diecezjalna „na wygnaniu”, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 73: 2000 s. 23–31; Dębowska M., Popek L., Duchowieństwo diecezji łuckiej. Ofiary wojny i represji okupantów 1939–1945, L. 2010; Gajewski S., Społeczna działalność duchowieństwa w Królestwie Polskim 1905–1914, L. 1990; Grzybowski M. M., Adolf Piotr Szelążek, biskup łucki, w 45. rocznicę śmierci (1950–1995), „Studia Płockie” T. 24: 1996 s. 187–93; Karwowska B. E., Ks. bp Adolf Piotr Szelążek, wierny świadek Chrystusa, Podkowa Leśna 2000; Karwowska B. i in., Ks. Biskup Adolf Piotr Szelążek (1865–1950). Kapłan – Biskup – Wygnaniec, Podkowa Leśna 2010; Karwowska B. i in., Gdy się kocha Boga, Kościół, swoją Ojczyznę... Adolf Piotr Szelążek (1865–1950), W. 2011; Kęsik J., Zaufany komendanta. Biografia polityczna Jana Henryka Józewskiego 1892–1981, Wr. 1995; Kluz W., Wytrwałość. Biskup Adolf Piotr Szelążek założyciel Zgromadzenia Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus, W. 1987; Kołodziejczyk A., Maciej Rataj. 1884–1940, W. 1991; tenże, Ruch ludowy a Kościół rzymskokatolicki w latach II Rzeczypospolitej, W. 2002; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Ksiądz Biskup Adolf Piotr Szelążek. Człowiek, pasterz, założyciel. Materiały z sympozjum z okazji 50 rocznicy śmierci Założyciela Zgromadzenia Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Tor. 1999; Kumor B., Historia Kościoła. Cz. 8: Czasy współczesne 1914–1992, L. 1996; Łomacz B., Neounia w diecezji siedleckiej, w: Chrześcijański wschód a kultura polska, L. 1989; Malinowski M., Kłosok B., Zarys dziejów diecezji łuckiej oraz katedry św. Piotra i Pawła w Łucku, Kalwaria Zebrzydowska 1993 s. 23–32, 60–1, 80–2, (fot.); Małysek W., Przedmurze. Szkice z dziejów Kościoła katolickiego w II Rzeczypospolitej, W. 1987; Mędrzecki W., Inteligencja polska na Wołyniu w okresie międzywojennym, W. 2005; Mróz M., Katolicyzm na pograniczu. Kościół katolicki wobec kwestii ukraińskiej i białoruskiej w Polsce w latach 1918–1925, W. 2003; Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918–1939, W. 1989; Pest C., Kardynał Edmund Dalbor (1869–1926). Pierwszy prymas Polski Odrodzonej, P. 2004; Piela M., Udział duchowieństwa w polskim życiu politycznym w latach 1914–1924, L. 1994; Popek L., Świątynie Wołynia, L. 1997 I; Róziewicz J., Polsko-radzieckie stosunki naukowe w latach 1918–1939, Wr. 1979; Rzemieniuk F., Kościół katolicki obrządku bizantyńsko-słowiańskiego (neounia), L. 1999; Seweryniak H., Redmer A., Życie i działalność biskupa Adolfa Szelążka, „Mies. Pasterski Płocki” 1992 nr 6 s. 374; Siemaszko W., Siemaszko E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia, 1939–1945, W. 2000 II; Skowroński J., Polityka episkopatu w Polsce. Fakty i dokumenty, W. 1953 s. 40–1; Stopniak F., Martyrologia biskupa łuckiego Adolfa Szelążka, „Słowo Powsz.” R. 44: 1990 nr 91 s. 8–9; Suleja W., Tymczasowa Rada Stanu, W. 1998 s. 47; Sznarbachowski F., Początek i dzieje rzymsko-katolickiej diecezji Łucko-Żytomierskiej, obecnie Łuckiej w zarysie, W. 1926 s. 302–7; Torzecki R., Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kr. 1898; Waszkiewicz Z., Polityka Watykanu wobec Polski 1939–1945, W. 1980; Wilk S., Episkopat kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918–1939, W. 1992; Wincławski W., Socjologia katolicka w Polsce. Powstanie, rozwój, dokonania (1860–1918), w: Pomiędzy etyką a polityką. 80 lat socjologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (1918–1998), Red. E. Hałas, L. 1990; Włodarczyk T., Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku, W. 1974; Wyczawski H. E., Ruch neounijny w Polsce w latach 1923–1939, „Studia Theologiae Varsaviensis” R. 8: 1970 nr 1 s. 411, 416; Zygner L., Biskupa Adolfa Piotra Szelążka koncepcja teologii (studium historyczno-apologetyczne), Tor. 1998; – Bukowiński W., Wspomnienia z Kazachstanu, Londyn 1979; Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam secualaris dioecesis Plocensis, Varsoviae–Plociae 1886–1918; Kakowski A., Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, Kr. 2010; Księga pamiątkowa Siedlczan (1844–1905), W. 1927 s. 480–2; Listy Antoniego Juliana Nowowiejskiego do rodziny z lat 1904–1941, Oprac. M. M. Grzybowski, Leszno 1994; Macieszyna M., Pamiętnik Płocczanki, Oprac. A. M. Stogowska, Płock 1996; Pamiętnik VI-tej Pińskiej Konferencji Kapłańskiej w sprawie Unii Kościelnej (1, 2 i 3 września 1937), Pińsk [1939] s. 5, 9; Program obchodu jubileuszu 50-lecia kapłaństwa J. E. ks. biskupa Adolfa Piotra Szelążka pasterza diecezji łuckiej, Łuck 1938; Reaktywowanie duszpasterstwa w diecezjach żytomierskiej i kamienieckiej. Materiały źródłowe Kurii Diecezjalnej w Łucku 1941–1945, Oprac. M. Dębowska, Rzeszów 2010; Romer E., Pamiętniki, Kr. 1988; Skalski T., Terror i cierpienie. Kościół katolicki na Ukrainie 1900–1932. Wspomnienia, Kr. 2008; Wołyń i Polesie w 1930 roku. Ludzie i miejsca, Oprac. M. Dębowska, D. Kiper, L. 2011; – „Dilo” 1929 nr 222 s. 4, nr 223 s. 3; – Mater. Red. PSB: Bukowiński W., Wspomnienie z więzienia o Księdzu Biskupie Szelążku, Krynica Zdrój 1969 (mszp.), biogram S-a autorstwa Marii Dębowskiej z L.
Red.