Scholtze Adolf Wawrzyniec (1833–1914), chemik, przemysłowiec, działacz społeczny, założyciel Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Ur. 5 XII w Warszawie, był drugim z ośmiorga dzieci Karola (1807–1895), przemysłowca, wywodzącego się ze starej warszawskiej rodziny fabrykantów mydła i świec, i Augusty z Lothów (1812–1858). Dziadek S-a Karol Chrystian (zm. 1838), powstaniec r. 1794, był członkiem cechu mydlarzy; ojciec, także fabrykant świec i mydła, od r. 1856 był udziałowcem spółki «Kwilecki, Hirschman, Kijewski», do której należała Fabryka Płodów Chemicznych, pierwsza w Król. Pol. fabryka chemiczna.
S. ukończył w Warszawie szkołę średnią i uczył się chemii w Berlinie w prywatnym laboratorium techniczno-chemicznym. Interesował się także zagadnieniami przyrodniczymi. W r. 1857 przystąpił do spółki właścicieli Fabryki Płodów Chemicznych – odtąd występowała ona pod nazwą «Hirschman, Kijewski, Scholtze». Wkrótce został na długie lata jej dyrektorem i przejął udziały ojca; w l. siedemdziesiątych XIX w. fabryka stała się najpoważniejszym zakładem chemicznym w Królestwie, jej wyroby były eksportowane do Rosji i Niemiec. W r. 1879 firma wybudowała na Targówku w Warszawie hutę szkła – nosiła wtedy nazwę: «Kijewski, Scholtze i Spółka. Spółka akcyjna Fabryk Chemicznych i Huty Szklanej» (istniała do r. 1939).
Równocześnie S. działał społecznie. Był przez kilka lat prezesem Kasy Przemysłowców Warszawskich i członkiem zarządu Kasy im. Mianowskiego. Brał udział w życiu parafii ewangelicko-augsburskiej w Warszawie, przewodniczył wydziałowi jałmużniczemu Kolegium Kościelnego (od r. 1868) i wydziałowi opieki (od r. 1888) oraz reaktywował stowarzyszenie dam pełniących różne funkcje charytatywne.
Od r. 1885 namówiony przez Ignacego Baranowskiego, profesora Uniw. Warsz., przyjaciela Tytusa Chałubińskiego jeździł w lecie do Zakopanego. Nawiązał kontakty z ludźmi z kręgu Tow. Tatrzańskiego (TT), poznał Chałubińskiego, dla którego żywił szacunek i podziw. Szybko włączył się w podejmowaną przez to środowisko działalność na rzecz kultury podhalańskiej i badań przyrody tatrzańskiej. Jako przemysłowiec zabiegał głównie o tworzenie ekonomicznych podstaw instytucji, mających na celu rozwój uzdrowiska. M.in. wspierał projekt Chałubińskiego utworzenia Stacji Klimatycznej w Zakopanem, był inicjatorem i udziałowcem powstałego w Warszawie funduszu, który udzielał pożyczek Tow. Gospodarczemu dla Przemysłu Drzewnego. Największym przedsięwzięciem S-ego było zainicjowanie i doprowadzenie do powstania Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Pomysł zrodził się w r. 1886 w czasie wycieczki S-ego z Zakopanego do muzeum Węgierskiego Tow. Karpackiego w Popradzie na Słowacji. S. konsultował projekt utworzenia muzeum z lekarzami i przyrodnikami z kręgu przyjaciół i uczniów T. Chałubińskiego. Zjednywał dla idei muzeum ludzi zamożnych i z autorytetem ze wszystkich zaborów. W r. 1888 powołał Tow. Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego, pozyskując do współpracy m.in. Baranowskiego i Władysława Florkiewicza, lekarza i badacza klimatu górskiego. Celem Towarzystwa było zbieranie okazów przyrody tatrzańskiej, sztuki ludowej, wyrobów miejscowego przemysłu i literatury związanej z Podhalem, a następnie utworzenie muzeum regionalnego, które miało nosić imię Chałubińskiego. S. nakłaniał kolekcjonerów okazów przyrodniczych i etnograficznych do przekazywania swoich zbiorów, m.in. Chałubiński ofiarował dla muzeum cenne zbiory mchów i minerałów tatrzańskich. Od leśniczego w Zubercu na Orawie Antoniego Kocjana zakupione zostały za pośrednictwem S-ego wartościowe zbiory zoologiczne. W czerwcu 1888 Tow. Muzeum Tatrzańskiego otworzyło skromną ekspozycję w domu Jana Krzeptowskiego (przy ul. Krupówki), skąd w poł. 1892 r. przeniosło się do własnego drewnianego domu przy ul. Chałubińskiego. Muzeum uroczyście otwarto w r. 1889. Tow. Tatrzańskie zostało w r. 1890 jednym z członków założycieli Tow. Muzeum Tatrzańskiego i przekazało mu zgromadzone eksponaty. S. w l. 1888–1901 był skarbnikiem Tow. Muzeum Tatrzańskiego, w rzeczywistości jednak aktywność jego była wielostronna: doskonały organizator, zabiegał o nadanie statusu prawno-administracyjnego tej placówce, o lokal i meble, o nowe eksponaty, ich zinwentaryzowanie i konserwację. Był także współtwórcą programu działalności Muzeum, które miało stanowić także instytucję naukowo-badawczą.
S. był człowiekiem wielkiej skromności i ukrywał rolę, jaką odegrał przy powstaniu Muzeum, wysuwając na pierwsze miejsce inne osoby cieszące się dużym prestiżem społecznym. Zmarł 4 VI 1914 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim na Woli.
S. był dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy z Natalią Karoliną z Sennewaldów (1839–1866), powtórnie z Natalią Ulryką Schlicke (1845–1926). Z pierwszą żoną miał pięcioro dzieci (czworo zmarło we wczesnym dzieciństwie), dłużej żyła tylko Anna Karolina (1863–1918); z drugą żoną miał syna Stanisława Zygmunta (ur. 1870) i córkę Wandę Józefę (ur. 1871).
Jeden z braci S-go Wojciech Aleksander (1840–1914) był przemysłowcem, współwłaścicielem firmy «Scholtze, Repphan i Spółka», produkującej kotły i maszyny parowe.
Enc. tatrzańska, s. 319; Łoza, Rodziny pol., II 81; Słownik polskich towarzystw naukowych, Wr. 1990 II cz. 1; Szulc E., Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, W. 1989; Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988; – Jostowa W., Muzeum Tatrzańskie, w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, Kr. 1991; [Nowak A.] Chowański A., Scholze [!] Adolf. Ludzie turystyki i krajoznawstwa, „Gościniec” R. 17: 1985 nr 10 s. 26; Wójcik Z., Muzeum Tatrzańskie, w: Zborowski J., Pisma podhalańskie, Kr. 1972 I; – Hoesick F., Legendowe postacie zakopiańskie, W. 1959; Tetmajer K., W sprawie Muzeum im. dra T. Chałubińskiego w Zakopanem, „Tyg. Ilustr.” 1913 nr 51 s. 1014; – „Kur. Warsz.” 1914 nr 154, 155; – Arch. Muz. Tatrzańskiego w Zakopanem: m.in. korespondencja S-go, w tym osobny zbiór listów z l. 1885–8 w sprawach zakopiańskiego Tow. Gospodarczego dla Przemysłu Drzewnego i w sprawach Muzeum Tatrzańskiego, dokumentacja finansów Tow. Muz. Tatrzańskiego, zainicjowana przez S-go „Księga protokółów” muzealnych, list syna Stanisława Scholtzego, do J. Zborowskiego z r. 1933, zawierający biografię S-go (sygn. AR/242 k. 94).
Andrzej Matuszyk