Radziwiłł Albrycht h. Trąby (1558–1592), książę na Ołyce i Nieświeżu, marszałek nadworny, a potem w. lit., pierwszy ordynat klecki. Ur. 8 III w Łukiszkach koło Wilna, był trzecim synem Mikołaja zwanego Czarnym (zob.) i Elżbiety z Szydłowieckich, bratem Mikołaja Krzysztofa «Sierotki» (zob.), kardynała Jerzego (zob.) i star. żmudzkiego Stanisława (zob.).
Wcześnie osierocony przez rodziców R. od r. 1565 znajdował się pod opieką stryjecznego brata swego ojca Mikołaja zwanego «Rudym» (zob.). Początkowo wykształcenie zdobywał pod kierunkiem pedagogów kalwińskich w Nieświeżu. Następnie po przejęciu opieki z rąk stryja przez najstarszego brata Mikołaja Krzysztofa zwanego «Sierotką» został przezeń wysłany z licznym orszakiem na studia zagraniczne. Wspólnie z braćmi, starszym Jerzym oraz młodszym Stanisławem, immatrykulował się w r. 1570 na uniwersytecie w Lipsku. Studia R-a w tej uczelni trwały około trzech lat, a w ich trakcie dwukrotnie (1571 i 1572) wpisał się on do ksiąg nacji polskiej. Pod koniec pobytu w Lipsku, w lutym 1573 młodzi Radziwiłłowie zawarli znajomość z Janem de Poix de Sechelles, hugenotą i agentem dworu francuskiego, który udawał się do Polski, aby agitować wśród szlachty różnowierczej na rzecz kandydatury Henryka Walezego. Wkrótce potem zostali oni odwołani do kraju przez «Sierotkę», by przyjrzeć się wydarzeniom zachodzącym w Rzpltej. W drodze powrotnej w Poznaniu spotkali poznanego wcześniej Francuza, który wyznając tę samą co Radziwiłłowie konfesję zjednał ich przychylność dla kandydatury francuskiej. R. był wówczas jednak zbyt młody, aby decydować samodzielnie w sprawach politycznych, chociaż jako obserwator uczestniczył zapewne w wydarzeniach rozgrywających się w czasie pierwszego i drugiego bezkrólewia. Również decyzja konwersji na katolicyzm podjęta została pod wpływem brata M. K. «Sierotki». Dokonał jej R., wraz z Jerzym i Stanisławem, w Wilnie tuż przed Wielkanocą 1574 r., składając katolickie wyznanie wiary przed Piotrem Skargą.
W październiku 1575 R. wyruszył, wraz z bratem Jerzym, koadiutorem bpa wileńskiego, do Rzymu. W drodze zatrzymali się w Wiedniu, gdzie byli życzliwie podejmowani przez kandydującego do korony polskiej cesarza Maksymiliana II. Do Rzymu dotarli w końcu grudnia 1575 po zwiedzeniu Wenecji i Padwy. Wraz z bratem podjął R. studia na Uniwersytecie Gregoriańskim; obaj znajdowali się pod szczególną opieką papieża Grzegorza XIII, mimo że faktyczną kontrolę sprawowali jezuici. Na przełomie września i października 1576 papież przyjął ich na audiencji prywatnej w Villa Tusculana. Jesienią t. r. z powodu dużych wydatków i zaciągnięcia przez nich długów «Sierotka» wezwał swych braci do powrotu. Pierwszy zdecydował się R.; w sierpniu 1577 znajdował się już na Litwie i wkrótce objął w posiadanie przypadającą na niego część ojcowizny, mianowicie dobra Kleck z miastem oraz folwarkami Malewem, Ciecierowcem, Sopotwiną i miasteczkiem Siniawka (woj. nowogródzkie), Gródek Dawidowski vel Dawidgródek (pow. piński), a także Lebiedziów, Chożów, Gieranony i Łazduny (pow. oszmiański). Podział dóbr dziedzicznych przeprowadzony został z braćmi M. K. «Sierotką» i Stanisławem 4 XII 1577 w Wilnie. Jednocześnie aktem wystawionym wspólnie z Stanisławem R. skwitował «Sierotkę» z opieki.
Uzyskanie samodzielności majątkowej spowodowało, że R. projektował w początkach r. n. kontynuować podróże zagraniczne i udać się do Niderlandów. Z wyjazdu zrezygnował, ponieważ «Sierotka» zamierzał scedować mu marszałkostwo nadworne lit., po uprzednim uzyskaniu zgody króla. R. udał się więc do Lwowa, gdzie od wiosny 1578 przebywał Stefan Batory. W czerwcu t. r. przystał na służbę królewską, jak pisano w nowinach ze Lwowa «dał rękę J. K. M. i bawić się przy dworze będzie». W lutym 1579 brał udział w uroczystościach powitania przez Litwinów Stefana Batorego w Grodnie; czynił również pewne przygotowania do udziału w planowanej wyprawie przeciw Moskwie, gdyż przez swego szwagra, kanclerza kor. Jana Zamoyskiego, wystarał się o listy królewskie na zaciąg roty jezdnej. Oddziału tego nie zwerbował, ale za to 17 VII t. r. w obozie pod Świrem prezentował królowi poczet prywatny liczący 700 koni, wystawiony wspólnie z «Sierotką». Następnie uczestniczył w walkach pod oblężonym Połockiem. W nagrodę za udział w zwycięskiej kampanii otrzymał 31 X t. r. urząd marszałka nadwornego lit., po awansie «Sierotki» na marszałkostwo wielkie. Wkrótce potem na przełomie r. 1579/80 otrzymał także przywilej nadający mu bogato uposażone star. grodzkie kowieńskie. Na dworze królewskim służył R. podczas dwóch kolejnych kampanii wojennych w r. 1580 i 1581 oraz w okresach ich organizowania, kiedy to Batory przebywał najczęściej na obszarze Litwy. W kwietniu 1580 uczestniczył w zjeździe panów-rady i szlachty Wielkiego Księstwa, na którym zapadło postanowienie o wystawieniu przez Litwinów pocztów prywatnych oraz uchwalono pospolite ruszenie szlacheckie. Ponieważ przy królu nie było jego brata, marszałka wielkiego, R. wykonywał więc obowiązki marszałkowskie. W czerwcu t. r. pod jego strażą znajdował się Grzegorz Ościk, oskarżony o planowanie zamachu na Stefana Batorego oraz o zdradę stanu na rzecz cara Iwana Groźnego. R. uczestniczył rówmież w śledztwie, które potwierdziło zarzuty stawiane Ościkowi. Na czele dworu stał także podczas marszu armii pod Wielkie Łuki, a potem w obozie pod oblężoną twierdzą. Powstały z tego względu zatarg o pierwszeństwo z marszałkiem nadwornym kor. Andrzejem Zborowskim, król rozstrzygnął na korzyść R-a. Pod Wielkie Łuki R. przyprowadził także prywatny poczet oceniany na ok. 700 koni (H. Kotarski), lecz wystawiony wspólnie z braćmi, nieobecnym M. K. «Sierotką» i Stanisławem.
W otoczeniu Stefana Batorego widzimy znowu R-a w początkach lipca 1581 w Dziśnie na postoju przed wyruszeniem pod Psków. Brał udział w odbywających się tam naradach dotyczących prowadzenia rozpoczętej kampanii wojennej. Dn. 15 VII t. r. prezentował królowi w obozie pod Czaśnikami swój poczet prywatny złożony z 60 koni husarii. Pod Pskowem przebywał R. przez cały okres oblężenia. W okresie od 13 XII 1581 do 15 I 1582 uczestniczył wraz z woj. bracławskim Januszem Zbaraskim i pisarzem lit. Michałem Haraburdą w rokowaniach z posłami moskiewskimi, przy pośrednictwie A. Possevina, zakończonych rozejmem w Jamie Zapolskim. Wbrew nieustępliwości J. Zbaraskiego R. zajmował postawę bardziej ugodową wobec warunków strony moskiewskiej, okazując przy tym zniecierpliwienie z powodu przeciągających się układów. Pod koniec długich i uciążliwych negocjacji skłonny był nawet ustąpić w sprawie przyznania Iwanowi Groźnemu tytułu cara kazańskiego i astrachańskiego, czemu jednak stanowczo sprzeciwili się Zbaraski i Haraburda. Po zaprzysiężeniu traktatu w dn. 15 I 1582 przez oba poselstwa natychmiast opuścił Jam Zapolski. Wkrótce przybył do Wilna, gdzie podpisał akt fundacji kolegium jezuickiego w Połocku wystawiony przez Batorego 20 I 1582.
W początkach lipca 1582 R. wyjechał poza granice Rzpltej. Trasa jego podróży nie jest znana, wiadomo tylko, że na dłuższy pobyt trwający co najmniej od stycznia do maja 1583 zatrzymał się w Wenecji. Nieznana jest również data powrotu do kraju, chociaż musiało to nastąpić najpóźniej w końcu 1583 r., już bowiem w styczniu r. n. przebywał on w Krakowie. Stamtąd udał się do Kowna, dokąd wzywały go obowiązki starościńskie i gdzie głównie rezydował. Z kolei w końcu lipca 1584 wyruszył na konwokację senatorów zwołaną przez Stefana Batorego do Lublina. Z wyjazdem tym wiązały się jednocześnie bezskuteczne starania o rękę siostry, lub bliskiej krewnej, kanclerza Zamoyskiego. W grudniu t. r. zjawił się na dworze Batorego w Grodnie i zapewne razem z królem udał się na sejm do Warszawy. W czasie burzliwych obrad sejmowych w r. 1585 ze względu na sprawę Zborowskich występował jako stronnik królewski. Instygator oskarżający Krzysztofa Zborowskiego powoływał się bowiem na jego świadectwo dotyczące sprawy Ościka z r. 1580, który podczas śledztwa miał oskarżyć Zborowskich o zdradzieckie kontakty na terenie Cesarstwa z dyplomatami Iwana Groźnego. Zeznanie R-a włączone do wydanego 22 II t. r. wyroku skazującego K. Zborowskiego potwierdzało stawiane zarzuty i obciążało przede wszystkim straconego wcześniej Samuela Zborowskiego. Dn. 20 I 1586 R. poślubił w Mitawie księżniczkę kurlandzką Annę, córkę Gotharda Kettlera (zob.). Na dworze teścia przebywał już wcześniej, gdyż 12 I t. r. dokonał w Mitawie zapisu na rzecz żony, zabezpieczając jej posag na swych dobrach. W marcu t. r. znajdował się natomiast przy królu w Grodnie, dokąd ściągnęła go nadzieja awansu na marszałkostwo w. lit. po ustąpieniu M. K. «Sierotki». Przywilej na ten urząd R. otrzymał 1 VI 1586. Obowiązki marszałkowskie zatrzymywały go w Grodnie aż do śmierci Stefana Batorego. Był obecny przy zgonie króla, a następnie razem z podskarbim lit. Teodorem Skuminem Tyszkiewiczem sporządził 15 XII t. r. inwentarz ruchomości pozostawionych przez Batorego na zamku grodzieńskim. Gdy w związku z podejrzeniami, jakie powstały na skutek nagłej śmierci króla, doszło do sporu między jego nadwornymi lekarzami, Mikołajem Buccellą i Simonem Simoniusem, drugi z nich znalazł wsparcie u R-a i jemu dedykował utwór broniący stosowanej przez siebie kuracji („D. Stephani Primi Polonorum regis, … sanitas, vita medica, aegritudo, mors”, Nysa 1587).
Okres bezkrólewia w r. 1587 był momentem wzmożonej aktywności R-a. Do jego kompetencji, jako marszałka najwyższego, należało zwoływanie konwokacji i zjazdów lit. w czasie interregnum. Nie zawsze jednak brano pod uwagę jego uprawnienia, toteż urażony na współziomków, groził, że powstrzyma się od udziału w zjazdach publicznych, a nawet zaniecha wyjazdu na elekcję. Na arenie politycznej współpracował przede wszystkim z braćmi, kardynałem Jerzym oraz M. K. «Sierotką». Często też kontaktował się i prosił o rady swego krewnego z linii birżańskiej woj. wileńskiego Krzysztofa Radziwiłła. W końcu stycznia 1587 brał R. udział w zjeździe stanów lit. w Wilnie, na którym uchwalono kaptur W. Ks. Lit. oraz postanowiono wysłać na sejm konwokacyjny jedynie nieliczne poselstwo z protestem przeciw zbyt szybkiemu terminowi jego zwołania. Na elekcję do Warszawy podążył w towarzystwie braci. Dn. 30 VI t. r. razem z «Sierotką» zjawił się on w kole elekcyjnym, by w imieniu Wielkiego Księstwa oświadczyć, że Litwini nie przystąpią do obioru króla dopóty, dopóki nie zostaną zapewnione warunki bezpieczeństwa na polu elekcyjnym. Szczególny niepokój Litwinów budziły zwłaszcza liczne zbrojne poczty senatorów kor. oraz możliwość starcia zbrojnego między zwolennikami Zborowskich a stronnictwem Zamoyskiego. Żądali oni ponadto przywrócenia Litwie ziem odłączonych w czasie unii lubelskiej oraz złożyli pisemny wykaz «exorbitancji». Z tych względów Litwini przez dłuższy czas obradowali oddzielnie, a swój obóz rozłożyli na prawym brzegu Wisły. Dopiero, gdy 5 VIII przystąpiono do omawiania warunków bezpieczeństwa R. przybył na pole elekcyjne. Następnego dnia na skutek chwilowej nieobecności marszałka w. kor. objął nawet przewodnictwo na posiedzeniu senatu. W wygłoszonym wówczas wotum domagał się zażegnania rozłamu przed elekcją. Jego pogląd na zaistniałą sytuację zawierał się w słowach: «wolę w rządzie być bez Pana, niż w nierządzie mieć Pana».
Na sejm elekcyjny R. przybył jako zwolennik arcks. Maksymiliana Habsburga, lecz po rozdwojonej elekcji nie poparł żadnego z elektów, zachowując neutralność. Jego postawa odbiegająca od stanowiska braci, którzy konsekwentnie pozostawali zwolennikami kandydatury habsburskiej, wynikała po części z dobrych stosunków z Zamoyskim. Przede wszystkim jednak z uwagi na piastowany urząd nie chciał on zamykać sobie dostępu do dworu niezależnie od tego czy na tronie zasiądzie Habsburg, czy też królewicz szwedzki Zygmunt Waza. Wyczekującą postawę potwierdzają jego słowa zawarte w liście z końca listopada 1587, tuż przed koronacją Zygmunta III: «Niezwlekałbych powinności swej, ale kiedy to jeszcze niewiedzieć gdzie i jako wolę czekać kto wygra». Na sejmie koronacyjnym 1587/8 r. R. został wyznaczony do prowadzenia ciała Stefana Batorego z Grodna do Krakowa. Nie przybył jednak na uroczystości wyprowadzenia zwłok królewskich z Grodna 29 IV 1588, a do konduktu dołączył dopiero w Warszawie. Uczestniczył 23 V t. r. w ceremonii pogrzebowej w katedrze na Wawelu. Był również na bankiecie wydanym po pogrzebie przez kard. Andrzeja Batorego. Klęska arcks. Maksymiliana zmieniła stosunek R-a do Zygmunta III Wazy. Reprezentowane przezeń poglądy prohabsburskie bynajmniej nie przeszkadzały zbliżeniu z młodym królem, z czasem stały się wręcz zaletą w oczach władcy. Wyraźny przełom rozpoczął się od udziału R-a w sejmie pacyfikacyjnym 1589 r., podczas którego złożył podpis pod ratyfikacją traktatów bytomsko-będzińskich i został wyznaczony w skład deputatów, powołanych do jej zaprzysiężenia. W sierpniu wyjechał R. razem z królem na spotkanie z Janem III Wazą i panami szwedzkimi do Rewla. Obstawanie Zygmunta III przy decyzji wyjazdu do Szwecji, jak również złe traktowanie ze strony szwedzkiej, wywołały u Polaków i Litwinów rozgoryczenie; podobnie jak większość senatorów nie doczekał R. do końca kongresu i ok. 20 IX t. r. wyjechał z Rewla; nie zatrzymał go nawet przywilej wydany 18 IX t. r. na star. rumborskie w Inflantach.
Zmuszony przez okoliczności Zygmunt III niechętnie powrócił do Rzpltej, po czym przystąpił do rokowań z Habsburgami w sprawie abdykacji na rzecz arcks. Ernesta. R. jako jeden z nielicznych senatorów został powiadomiony przez króla o szczegółach tajnej polityki podczas sejmu 1590 r. W październiku 1590 zjawił się na dworze, aby bezpośrednio uczestniczyć w realizacji zbliżenia z Habsburgami. W okresie tym był najbardziej zaufanym doradcą i faworytem królewskim, zajął miejsce kaszt. podlaskiego Marcina Leśniowolskiego, który na skutek zbyt bliskich powiązań z Zamoyskim utracił łaskę królewską. Na sejmie warszawskim z przełomu r. 1590/1 wobec zaostrzającego się konfliktu króla z kanclerzem opowiedział się po stronie Zygmunta III. Dowodem łaski był przywilej z 4 I 1591, którym Zygmunt III nadał mu jurgielt roczny w wysokości 2 000 złp.
R. popierał plan osadzenia na tronie polskim arcks. Ernesta po ewentualnym wyjeździe Zygmunta III. Wraz ze swym bratem kardynałem i szwedzkim zausznikiem króla, Gustawem Brahe, uczestniczył R. w końcu grudnia 1590 w rozpatrywaniu tekstu asekuracji arcks. Ernesta przywiezionej przez posłów cesarskich A. Jerina i R. Streina, która była ostateczną propozycją układu o cesji tronu. Był natomiast przeciwny kandydaturze arcks. Maksymiliana, popieranego głównie przez różnowierców. Pod wpływem R-a w początkach 1591 r. król zdecydował się na małżeństwo z jedną z córek arcks. Karola Habsburga. Od tego czasu R. prawie stale przebywał na dworze. Był w Krakowie w maju 1591, kiedy doszło do napaści na zbory kalwiński i ariański. Na polecenie króla wysłał swoich ludzi w celu stłumienia rozruchów (23 V), za co wdzięczna rada miejska ofiarowała mu 30 pomarańcz. Ponownie interweniował 26 V; jego piechota rozpędziła tłum zamierzający zniszczyć cmentarz różnowierczy poza murami miasta. Mimo narastających wpływów opozycji, która po tumulcie krakowskim oskarżała króla o zbyt opieszałe reagowanie na wydarzenia rozgrywające się pod jego bokiem, R. nieodmiennie opowiadał się po stronie Zygmunta III. Przede wszystkim stanowczo wystąpił w obronie nominacji swego brata Jerzego na biskupstwo krakowskie. Ostro zareagował bowiem na postanowienie senatorów lit. uczestniczących w zjeździe wileńskim w maju 1591, którzy w obawie przed osadzeniem Polaka na katedrze wileńskiej przeciwstawili się tej decyzji. Głównemu sprawcy uchwały – woj. wileńskiemu Krzysztofowi Radziwiłłowi – wypomniał przy tej okazji, iż sam posiada dzierżawy na terenie Korony. W okresie zjazdów opozycji w 2. poł. 1591 r. R. z dworu pilnie śledził rozwój wydarzeń. Informacje o nastrojach w Koronie przekazywał swemu bratu «Sierotce». Z powodu zarazy w Krakowie przebywał przy królu najpierw w Wiślicy, a potem w Janowcu. Wraz z kilkoma senatorami zgromadzonymi w Janowcu był sygnatariuszem listu skierowanego 13 XII t. r. do szlachty, w którym ostrożnie wypominano nielegalny charakter zjazdów w Chmielniku i Radomiu.
Na polecenie Zygmunta III jesienią 1591 R. skierował list do cesarza Rudolfa II, w którym domagał się powstrzymania akcji wysłanników Maksymiliana na terenie Rzpltej, argumentując, iż narusza ona władzę królewską. W istocie chodziło głównie o ochronę interesów arcks. Ernesta. Nawiązanie bezpośrednich kontaktów z dworem cesarskim miało również inny powód. Król wyznaczył bowiem R-a, razem z bpem kujawskim Hieronimem Rozdrażewskim, na głównych posłów do pertraktacji końcowych w sprawie mariażu z Habsburżanką. Dn. 15 II 1592 posłowie otrzymali pełnomocnictwo zaślubienia per procuram arcyksiężniczki Anny. R. w związku z tą misją 21 II t. r. opuścił Kraków i udał się do Pragi. Rokowania z cesarzem przedłużyły się do ponad miesiąca na skutek omawiania drażliwej kwestii zaprzysiężenia traktatów będzińsko-bytomskich przez arcks. Maksymiliana. Zygmunt III pod wpływem nacisków szlachty polecił bowiem posłom definitywne załatwienie tej sprawy. Również na polecenie króla próbowali oni jeszcze w trakcie rokowań doprowadzić do zmiany przyszłej królowej. Zamiast arcyksiężniczki Anny, która była garbata, proponowali małżeństwo Zygmunta III z jej młodszą siostrą Marią Krystyną. Nie wyraziła jednak na to zgody arcyksiężna matka Maria, wdowa po arcks. Karolu na Grazu. Z tych względów układ określający warunki małżeństwa króla z Anną Habsburżanką podpisany został w Pradze dopiero 17 IV 1592. Ceremonia zaślubin, podczas której R. zastępował osobę króla odbyła się 3 V t. r. w Wiedniu w bazylice Św. Augustyna. Następnie towarzyszył on królewskiej małżonce w podróży do Krakowa. Brał także udział w odbywających się na Wawelu 30–31 V t. r. uroczystym ślubie pary królewskiej i koronacji Anny Austriaczki. Król wynagrodził go za trudy poselstwa dożywociem na dzierżawie wisztynieckiej w pow. kowieńskim (25 V), opozycja kreowała R-a na jednego z głównych bohaterów antyhabsburskiej satyry.
Ze względu na pobyt na dworze R. nie brał udziału w pracach nad stworzeniem ordynacji ustanowionej aktem z dn. 20 VII 1586 przez jego braci M. K. «Sierotkę» i Stanisława. Wyraził jednak zgodę na jej powstanie i sam przystąpił do niej wystawiając 16 VIII t. r. w Grodnie odpowiedni dokument. W wyniku umowy zawartej między braćmi R. objął ordynację klecką w woj. nowogródzkim. Wydatki związane z działalnością publiczną poważnie nadwerężyły majątek R-a. Ok. 1579 r. zastawił dobra Lebiedziów i Chożów za sumę 4 000 kop groszy lit. dzierżawcy luboszańskiemu Szczęsnemu Jarosławowiczowi Hołowczyńskiemu. Po wykupieniu zostały one ponownie zastawione w r. 1582 sędziemu ziemskiemu nowogródzkiemu Józefowi Hołowni. Następnie dobra te R. sprzedał J. Hołowni 1 V 1588 za znaczną sumę 12 600 kop groszy lit. Dn. 20 V 1587 zastawił nawet folwark Ciecierowiec stanowiący część ordynacji kleckiej za 1 250 kop groszy lit. Walentemu Telszewskiemu. W miejsce sprzedanych dóbr nabył w r. 1588 jedynie niewielką posiadłość Suchlicze. Pomimo to pozostawione przezeń długi były znaczne. Po jego śmierci Zygmunt III w dowód łaski zobowiązał się do spłacenia kilku tysięcy złotych długu z własnej szkatuły.
R. był dość hojnym protektorem Kościoła katolickiego. W Klecku, skąd jego brat «Sierotka» wyrugował zbór kalwiński w r. 1577 jeszcze przed podziałem majątków, R. wystawił murowany kościół parafialny (konsekracja w r. 1590). Tamże zbudował i uposażył szpital dla ubogich. W kościele jezuickim Św. Jana w Wilnie fundował organy i wielki (główny?) ołtarz. On też prawdopodobnie odebrał różnowiercom zbór w Subotnikach. Następnie w dobrach tych zbudował nowy drewniany kościół p. wezw. Św. Jerzego i uposażył plebana nadając mu 20 włók ziemi. W sąsiednich Łazdunach zbudował także drewniany kościół, jako filialny dla parafii w Subotnikach. W r. 1582 prosił swego brata Jerzego, bpa wileńskiego, o przysłanie księdza do Rumszyszek (w star. kowieńskim), gdzie znajdował się kościół od lat pozbawiony kapłana; obiecywał przywrócić «wszystko co zdawna ku plebanijej należało». Maciej Stryjkowski dedykował mu część księgi XII swej „Kroniki…” (Królewiec 1582), a kanonik wileński A. Jurgiewicz – utwór polemiczny o treści teologicznej pt.: „Ad quinquaginta duas questiones Gregorii Żarnouitae, ministri calviniani, de Ecclesia” (Brunsbergae 1592).
Wkrótce po przyjeździe z Wiednia do Krakowa R. rozchorował się i mimo niegroźnych początkowo dolegliwości zmarł 13 VII 1592. Jezuici (P. Skarga, za nim J. Wielewicki) podejrzewali, iż przyczyną śmierci była nalewka «jakaś alchemiczna», którą dał R-owi «quidam Cichowski succamerarius Arianus» (Stanisław Cikowski, podkomorzy krakowski?). Zgodnie z ostatnią wolą R-a ciało jego zostało przewiezione do Wilna i tam pochowane 17 lub 26 I 1593 w kościele jezuickim Św. Jana. Epitafium umieszczono natomiast w katedrze wileńskiej. Na pogrzebie kazanie wygłosił jezuita Stanisław Grodzicki. W rozszerzonej wersji zostało ono wydane drukiem t. r. w Wilnie pt. „O czyścu kazanie wtóre…”. Studenci Akad. Wil., należący do Sodalicji Maryjnej, uczcili pogrzeb zbiorem wierszy „Threndiae in obitum… D. Alberti Radivii …” (Wil. 1593).
W małżeństwie z Anną z Kettlerów (zob. Radziwiłłowa Anna) miał R. czworo dzieci, z których dwie córki Anna i Katarzyna zmarły w niemowlęctwie i tylko dwoje osiągnęło wiek dojrzały, a mianowicie Barbara (1590–1614), od r. 1612 żona Mikołaja Kiszki, późniejszego podskarbiego lit. (zob.), i Jan Albrycht (1591–1626), dzierżawca wisztyniecki, drugi ordynat klecki.
Portret R-a autorstwa H. Leybowicza w zbiorach ikonograficznych B. Narod. w W. (reprod. w: Wobe M. F., Icones Familiae Ducalis Radivilianae…, Nesvisii [1758] nr 73); – Estreicher; Finkel, Bibliogr.; Kojałowicz, Compendium; Kotłubaj E., Galeria Nieświeżska portretów Radziwiłłowskich…, Wil. 1857 s. 291 (drzeworyt M. Starkmana); Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Dworzaczek; Genealogia atque Familia Ducum Radivilorum, w starodruku: Orationes tres in obitum trium Illustris Ducum Radivilorum, Brunsbergae 1603; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; Pergamentų katalogas, Wyd. R. Jasas, Vil. 1980; Sulerzyska T., Inwentarze galerii obrazów Radziwiłłów z XVII w., „Biul. Hist. Sztuki” R. 23: 1961 nr 3 s. 267–84; – Bartoszewicz J., Tomasza Święckiego historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, W. 1859 II; Bartoszewicz K., Radziwiłłowie, W.–Kr. 1928; Barycz, Polacy na studiach w Rzymie; Baryczowa M., Augustyn Rotundus Mieleski – pierwszy historyk i apologeta Litwy, w: Z dziejów polskiej kultury umysłowej w XVI i XVII wieku, Wr. 1976 s. 98; Dzieduszycki M., Piotr Skarga i jego wiek, Kr. 1850 I 204; Dzieje dobroczynności krajowej i zagranicznej, R. 1: 1820 s. 637; Historia dyplomacji polskiej, W. 1982 II; Jankowski Cz., Powiat oszmiański, Pet. 1896–1900 I–IV; Jasnowski J., Mikołaj „Czarny” Radziwiłł, W. 1939; Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” XVII cz. 1 s. 99, 112, cz. 2 s. 148–9, XVIII cz. 1 s. 46, 86; Kraszewski J. I., Wilno od początków jego do roku 1750, Wil. 1840 II 247–8, 279; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wil. 1912; tenże, Kościół zamkowy czyli katedra wileńska, Wil. 1908 I 269; Lappo I. I., Velikoje Knjažestvo Litovskoje vo vtoroj polovinie XVI stoletija, Juriev 1911; tenże, Velikoje Knjažestvo Litovskoje za vremia ot zaklučenija Lublinskoj unii do smerti Stefana Batorija (1569–1586), S.-Pet. 1901 I; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, P. 1841 I 45–6, II 30; Mełeń A., Ordynacje w dawnej Polsce, Lw. 1929 s. 9; Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, W. 1971; Sobieski W., Polska a Hugenoci po nocy Św. Bartłomieja, Kr. 1910; Taurogiński B., Z dziejów Nieświeża, W. 1937 s. 19; Tazbir J., Piotr Skarga, W. 1978; Wisner H., Rozróżnieni w wierze, W. 1982; Załęski, Jezuici, I; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XIV, XX, XXXVI; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, VI, XIII; Archiwum domu Sapiehów, Lw. 1892 I; Archiwum Jana Zamoyskiego, I–IV; Bartholanus S., In obitum Illustrissimi principis Alberti Radzivili funebris oratio, Cracoviae 1594; Bielski J., Dalszy ciąg kroniki polskiej zawierającej dzieje od 1587 do 1598, W. 1851 s. 10, 145, 153, 164, 178, 207; Codex Mednicensis seu Samogitiae dioecesis, Romae 1984 I; Dogiel M., Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituaniae, Vil. 1758 I 238, 272–5; Diplomatické poslání Jana Duckera v Polsku roku 1591, Oprac. J. Macůrek, Praha 1930; Dziennik podróży do Włoch biskupa Jerzego Radziwiłła w 1575 r., „Kwart. Hist.” R. 49: 1935 s. 340–56; Elementa ad fontium editiones, XVI, XIX, XXVI; Kojałowicz W. W., Fasti Radiviliani gesta illustris, domus ducum Radzivił, compendio continens, Vil. 1653 s. 46, 55, 60, 62–3; Korespondencja Hieronima Rozdrażewskiego, Tor. 1937 I; [Laureo V.], Vincent Laureo… et ses dépêches, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1887; Listy ks. Piotra Skargi T. J. z lat 1566–1610, Kr. 1912; Litterae nuntiorum apostolicorum historiam Ucrainae illustrantes, Wyd. A. Velykyj, Romae 1959 I; Lwoweciusz A., Kazanie na rocznicy Jaśnie Oświeconego Pana J. M. P. Jana Albrichta Radziwiła, [b. m.] 1627; Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, Oprac. R. Żelewski, Wr. 1962; Metrica nec non liber nationis Polonicae Universitatis Lipsiensis 1409–1600, „Arch. do Dziej. Liter.” T. 2: 1882 s. 434, 441, 442; Monumenta Poloniae Vaticana, IV, V, VII 59, 243, 255, 412, 558, 611; Pamiętniki do historii Stefana króla polskiego, W. 1830 s. 149; Panowanie Henryka Walezyusza i Stefana Batorego królów polskich z rękopismów Albertrandego, Kr. 1860; [Piasecki P.], Kronika, Kr. 1870 s. 73, 102, 103, 110; Piekarski A., Kazanie na pogrzebie W. P. J. M. Paniej Barbary Kiszczyny księżny Radziwiłłówny, Wil. 1614; Pielgrzymowski E., In nuptias Illustrissimi Principis et Domini D. Alberti Radiuilonis... ..., Panegiryca oratio, Vil. 1585; Piotrowski J., Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków, Kr. 1894; Początki panowania w Polsce Stefana Batorego 1575–1577; Polski dyplomata na papieskim dworze. Wybór listów Jerzego z Tyczyna do Marcina Kromera, Wyd. J. Axer, W. 1982; Radziwiłł A. S., Rys panowania Zygmunta III, „Atheneum” T. 3: 1848 z. 3 s. 9–10, 24–5; Relacje nuncjuszów, I 387, 389, 419, 428; [Reszka S.], Stanislai Rescii diarium 1583–1589, „Arch. do Dziej. Liter.” T. 15: 1915 cz. 1; Rostowski S., Lituanicarum Societatis Jesu Historiarum provincialium, Vil. 1768 s. 54, 58; Sajkowski A., Staropolska miłość. Z dawnych listów i pamiętników, P. 1981; Script. Rer. Pol., VIII (Arch. Radziwiłłów), XI (diariusz 1587), XVIII (diariusz 1585), XXI (diariusz 1591–92); Sprawy wojenne króla Stefana Batorego, Wyd. I. Polkowski, Acta Hist. XI, Kr. 1887; Starowolski, Monumenta Sarmatarum; Sygański J., Działalność ks. Piotra Skargi na tle jego listów 1566–1610, Kr. 1912 s. 38; Theiner A., Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae, Romae 1863 III; [Tyczvn J.], Georgii Ticini ad Principes Radziwiłł epistulae (a. 1567–1585), Ed. G. Axer, Wr. 1980; Vol. leg., II 288; Wielewicki, Dziennik, I; Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polsce, Lipsk 1839 (wyd. nowe) II 322, 327, W. 1822 IV 87; Z dokumentów Xięcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła zwanego Sierotką, W. 1936 s. 9–25; Źródła Dziej., IV, XI; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. I (Dok. perg.) nr 7849, 7851, 7852, 7926, 7945–7948, 7951, 7955, 7978, 7979, 8054, Dz. IV koperta 1, 505, 506, 514, 610, 611, Dz. XI nr 3, 65, 66, 74, 75; B. Czart.: rkp. 1352 s. 266 (Herbarz litewski W. Kojałowicza z r. 1658); B. Raczyńskich: rkp. 78.
Henryk Lulewicz