Gosiewski Aleksander (zm. 1639), dyplomata, dowódca wojskowy, wojewoda smoleński. Syn Jana, Mazura osiadłego w Oszmiańskiem. «Sługa» Lwa Sapiehy i regent kancelarii litewskiej (1596), towarzyszył mu na komisji inflanckiej w r. 1599. Specjalizował się w sprawach moskiewskich, uczestnicząc w przyjęciu poselstwa w r. 1599, a w r. 1600, już jako starosta pogranicznego Wieliża, pojechał z poselstwem Sapiehy do Moskwy. Pod koniec rokowań użyty do redagowania aktów przymierza, a potem w imieniu Sapiehy złożył królowi w kwietniu 1601 r. relację z poselstwa. 1 V 1602 r. stawił się na granicy między Wieliżem a Toropcem jako pełnomocnik do rozpatrzenia sporów granicznych, a gdy doszło do starcia, odparł uderzenie na Wieliż. Uczestniczył w bitwie pod Kircholmem z rotą 200 piechoty w r. 1605. W r. n. z polecenia króla wysłuchał wynurzeń gońca moskiewskiego Iwana Bezobrazowa, w marcu 1606 r. wraz z Mikołajem Oleśnickim jako drugi wielki poseł wyruszył z Maryną Mniszchówną do Moskwy i prowadził z Samozwańcem rokowania o wieczne przymierze i unię. W czasie przewrotu 27 V 1606 r. uwięziony i dopiero gdy nowi posłowie polscy przywieźli nowe listy uwierzytelniające, podpisał z carem Wasylem Szujskim rozejm 20 VII 1608 r. Uniknąwszy w drodze powrotnej pojmania przez ludzi drugiego Samozwańca, po powrocie rozejm ten rozgłosił jako wymuszony. Odtąd był z Lwem Sapiehą głównym podżegaczem do zbrojnej interwencji. Jako starosta wieliski rościł pretensje do kilku wsi pogranicznych odpadłych do Moskwy, alarmował i wzywał do odwetu, a w lipcu 1609 r. na własną rękę urządził wyprawę pod Wielkie Łuki. On to informował o wpływach drugiego Samozwańca u ludu i sympatii bojarów do Polski. On to wbrew Żółkiewskiemu przyczynił się do wszczęcia oblężenia Smoleńska, obiecując łatwość opanowania. W czasie oblężenia zdobył Białą, w której następnie wytrzymał oblężenie, pokąd go nie wyswobodził Żółkiewski 14 VI 1610 r. Wtedy G. wrócił pod Smoleńsk i w szturmie nocnym 3/4 VIII podkładał petardę pod zamek. Gdy po Kłuszynie Żółkiewski żądał instrukcji politycznych, G., mianowany 10 VIII 1610 r. referendarzem litewskim w zastępstwie kanclerza Sapiehy, 21 VIII wyjechał do Moskwy. W drodze powstrzymała go choroba i Żółkiewski, nie doczekawszy się instrukcji, 28 VIII zaprzysiągł układ na rzecz Władysława. Po przybyciu do Moskwy G. pochwalił postępowanie hetmana, który przeprowadził nominację G-ego na gołowę streleckiego, zlecił mu też dowództwo nad oddziałami polskimi i faktyczną władzę nad całym państwem moskiewskim, a sam wyjechał pod Smoleńsk, by bronić swej koncepcji politycznej. W oparciu o zauszników, G. odsunął teraz od władzy bojarów pod zarzutem, iż porozumiewają się oni z drugim Samozwańcem. W okresie Bożego Narodzenia 1610 r. przechwycił listy patriarchy Hermogena zwalniające ludność od przysięgi na rzecz Władysława i nawołujące do powstania przeciw interwentom polskim, co w konsekwencji doprowadzić miało do uwięzienia patriarchy. W okresie powstania Ljapunowa ściągnął załogi polskie z innych miast, a 30 III 1611 r. zdecydował spalenie drewnianego miasta i zawarł się wraz z Dumą w mieście murowanym. Gdy położenie stało się beznadziejne, podrzuceniem fałszywych listów wywołał zamieszki w armii oblężniczej, co umożliwiło odzyskanie części strat terenowych, zaś dzięki odsieczy Jana Piotra Sapiehy wprowadzenie na Kreml 17 VIII wielkiego konwoju żywności. Borykając się z własnym żołnierzem, który zawiązał konfederację, chętnie ustąpił dowództwa Mikołajowi Strusiowi i wrócił do kraju. W początkach 1613 r. z powodzeniem ucierał się pod Toropcem, jesienią 1614 r. uczestniczył w konwokacji wileńskiej i był jednym z dwu jej posłów do króla. W r. 1615 został pisarzem wielkim litewskim i marszałkował umiejętnie na sejmie grudniowym. W czasie oblężenia Smoleńska przez wojska moskiewskie trzymał się w pobliżu i przyczynił się do oswobodzenia miasta w lutym 1616 r. Uczestniczył w wyprawie królewicza w r. 1617 i 161, choć skłócony z Chodkiewiczem. W r. 1620 był deputatem sejmowym do rady wojennej. Na kampanię inflancką z r. 1621 wyprowadził rotę 200 usarzy z polecenia hetmana polnego litewskiego Krzysztofa II Radziwiłła; na czele 1 200 ludzi ocalił Kokenhausen, bijąc Szwedów pod Kroppenmojzą 24 XI 1621 r. Uczestniczył w bitwie pod Mitawą 22 VII 1622 r., potem uczestniczył w rokowaniach o rozejm jako komisarz królewski (dzierżył wtedy prócz starostwa wieliskiego również kupiskie i puńskie). 15 VI 1625 r. mianowany wojewodą smoleńskim, musiał jednak wyręczyć w dowodzeniu Lwa Sapiehę jako hetmana wielkiego litewskiego (od 25 VII 1625). 17 IX ze starym hetmanem wyruszył z Wilna na obronę Inflant, nie czekając na leniwie ściągające oddziały. Na wieść o marszu 1 500 Szwedów na Dyneburg ubiegł ich pod miastem, a następnie starł się z nimi pod Liksną 9 X i działał dalej w dół Dźwiny. 21 XI zdobył blokhaus szwedzki u ujścia Ewikszty i posunął się przez Selburg do Kokenhausen, wskutek czego nie tylko osłonił koncentrację litewską, ale zahamował działania Gustawa Adolfa w Kurlandii oraz umożliwił odzyskanie kilku zamków. Po odjeździe Lwa Sapiehy spod Walmojzy 17 I 1626 r. doznał tu niepowodzenia wraz z Stanisławem Sapiehą. W Inflantach znów odniósł 31 I 1628 r. zwycięstwo pod Treidenem i walczył ze zmiennym powodzeniem aż do zawieszenia broni. Odtąd przebywał w Smoleńsku, zabiegając o przywileje handlowe dla miasta i budując nowoczesną, bastionową cytadelę. 12 VII 1630 r. mianowany został pisarzem polnym, a przez sejm marcowy 1631 r. obdarzony dobrami Porzecze. Od jesieni 1631 r. śledził przygotowania moskiewskie do wojny, doglądał fortyfikowania Dorohobuża i alarmował króla. W zastępstwie wezwanego na sejm koronacyjny Krzysztofa II Radziwiłła dowodził od października 1632 r. ściągającymi do Orszy zaciągami, zleciwszy obronę Smoleńska podwojewodziemu Samuelowi Druckiemu-Sokolińskiemu. Od początku 1633 r. oddziałami swymi osłaniał Witebsk, Orszę i Mścisław, zaś w połowie stycznia, po rozpoczęciu się oblężenia Smoleńska, podsunął się do Bajowa i obwarowawszy się, doczekał się powrotu Radziwiłła. Popisywał w Krasnem ściągające oddziały w lutym, ale nie pogodzony z hetmanem, w marcu odjechał. Dopiero na rozkaz Władysława IV znalazł się znowu pod Smoleńskiem 1 IX 1633 r. jako jeden z głównych, obok Radziwiłła i hetmana polnego kor. Marcina Kazanowskiego, doradców królewskich. Wraz z Kazanowskim kierował działaniami na prawym brzegu Dniepru, które umożliwiły zaprowiantowanie oblężonego miasta 7 IX, a także 21/22 IX przy nawiązaniu z nim stałej łączności, 16–21 X przy osaczeniu Szeina, wreszcie z Kazanowskim 3 XII wyruszył w 6 000 jazdy na Dorohobuż i Wiaźmę na rozpoznanie spodziewanej odsieczy. Jako komisarz uczestniczył od kwietnia do czerwca 1634 r. w rokowaniach nad Polanówką. Brał udział w obu sejmach w r. 1637, przy czym na sejmie drugim upominał się o ufortyfikowanie Smoleńska.

Długoletni praktyk w kancelarii, znawca protokołu dyplomatycznego i obyczaju sejmowego. Protektor jezuitów ufundował w r. 1619 w Smoleńsku, a w r. 1637 w Witebsku kolegia, zaś w r. 1629 rezydencję w Dyneburgu i nadto klasztor brygidek w Brześciu. W wileńskim kościele Św. Kazimierza zbudował sobie kaplicę-mauzoleum. Ożeniony z Ewą Pacówną miał 3 córki i 4 synów. Z nich Krzysztof był wojewodą smoleńskim, Wincenty podskarbim i hetmanem.

Estreicher; Enc. Org.; Enc. Wojsk.; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Niesiecki; Uruski; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Darowski A., Szkice historyczne, Pet. 1895 III 8, 13, 28–31, 35; Górski K., Wojna Rzpltej z Szwecją za panowania Zygmunta III, „Bibl. Warsz.” 1887 t. 3 s. 400, t. 4 s. 48; Hirschberg A., Dymitr Samozwaniec, Lw. 1898; tenże, Maryna Mniszchówna, Lw. 1927 s. 32, 70, 88, 140, 143, 202; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości, Wyd. 2., Lw. W. Kr. 1923 II; Lipiński W., Wojna smoleńska 1632–4, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 4–7: 1932–5; Mal’cev V. P., Bor’ba za Smolensk, Smolensk 1940; Očerki istorii SSSR. Period feodalizma, konec XV v. načalo XVII v., Moskva 1955; Platonov S. F., Očerki po istorii smuty, Pet. 1899; Prochaska A., Hetman S. Żółkiewski, W. 1926; tenże, Wyprawa na Smoleńsk (z listów L. Sapiehy) „Kwart. Lit.” R. 2 t. 5: 1911 s. 14 n., 54, 1; Sobieski W., Żółkiewski na Kremlu, W. 1920; Szelągowski A., Śląsk i Polska, Lw. 1904 s. 372–6; tenże, Walka o Bałtyk, Wyd. 2, Lw. 1921 s. 281; Tyszkowski K., A. Lisowski, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 6: 1934; tenże, Poselstwo L. Sapiehy do Moskwy, Lw. 1927; tenże, Przyczynki, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 4: 1932; tenże, Wojna o Smoleńsk 1613–5, Lw. 1937; Załęski, Jezuici, II, IV cz. 3; – Arch. domu Sapiehów, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1892 I; Diariusz wojny moskiewskiej 1633, Wyd. A. Rembowski, W. 1895; Niemcewicz J., Zbiór pamiętników hist. o dawnej Polsce, W.–Puławy 1830 V 108 n.; Niemojewski S., Pamiętniki, Lw. 1899; Przyczynki do historii wojny moskiewskiej 1633–4, Wyd. Ks. Liske, Bibl. Ossol. II; Przyłęcki S., Pamiętniki o Koniecpolskich, Lw. 1842 s. 435 n.; Radziwiłł K., Sprawy wojenne, Paryż 1859; Russkaja Istoričeskaja Biblioteka, I 596 n.; Script. Rer. Pol., VIII, X, XIV; Żółkiewski S., Początek i progres wojny moskiewskiej, Kr. 1920; Źródła do dziejów polskich, Wyd. Grabowski i Przezdziecki, Wil. 1842.

Stanisław Herbst