Guttry Aleksander (1813–1891), spiskowiec i powstaniec. Pochodził z wielkopolskiej rodziny ziemiańskiej przybyłej ze Szkocji w XVII w. Był synem Leona i Honoraty Skoroszewskiej. Ur. w majątku rodzinnym Paryż w pow. wągrowieckim, uczęszczał do szkół w Poznaniu i podobno na Uniw. Krak. W r. 1830 poszedł do powstania, bił się pod Dwernickim w 3. p. ułanów i wraz z nim przeszedł do Galicji. Wrócił do domu po umorzeniu pruskiego śledztwa i zajął się gospodarstwem. Brał udział w lokalnych organizacjach ziemiańskich, m. in. jako sekretarz oddziału Tow. Rolniczego w Wągrowcu; został też radcą Tow. Kred. Ziemskiego. Ok. r. 1840 wszedł do spisku demokratycznego, którym kierował komitet Libelta. W l. 1843–4 jeździł dwukrotnie w Lubelskie, aby nakłonić H. Kamieńskiego do związania się z Centralizacją Wersalską. Pośredniczył też między komitetem Libelta i Związkiem Plebejuszy. Po nominalnym połączeniu obu organizacji w jesieni 1845 r. wszedł do nowego komitetu poznańskiego i został wyznaczony na wielkorządcę Wielkopolski w przyszłym powstaniu. Aresztowany w lutym 1846 r. w Poznaniu, więziony był półtora roku w Głogowie, Sonnenburgu i Moabicie. W śledztwie wypierał się wszystkiego i zachęcał współwięźniów do cofnięcia złożonych zeznań. Po przesłuchaniu w procesie berlińskim 8 IX 1847 r. został w październiku zwolniony do domu, a w grudniu uniewinniony.
Wziął zaraz udział w przygotowaniu nowego powstania. Po wybuchu wszedł 23 III 1848 r. w skład Wydziału Wojennego w Poznaniu. Na rozkaz tegoż Wydziału powstrzymał W. Kosińskiego od przedwczesnego wymarszu do Królestwa. Objął stanowisko adiutanta przy Mierosławskim, pragnąc łagodzić tarcia między dowódcą a opinią ziemiańską; był czynny przy organizowaniu obozów; w przededniu wybuchu walki jeździł z rozkazami do Książa i Nowego Miasta. Wziął udział w bitwach pod Miłosławiem i Wrześnią i pozostał przy Mierosławskim niemal do końca.
Po upadku powstania miał udział w pracach Ligi Polskiej i w założeniu „Dziennika Polskiego” (1849). Stopniowo rozluźniał stosunki z Tow. Demokr. Pol., chociaż emisariusze z zachodu docierali doń stale, zwłaszcza w czasie wojny krymskiej. W r. 1854 G. należał do mocodawców G. Potworowskiego, gdy ten jeździł do Paryża z misją jednoczenia emigracji. W r. 1860 przyjeżdżał doń S. Elżanowski, w jesieni t. r. E. Jurgens; docierali doń też wysłannicy Koła Z. Sierakowskiego i Hercena.
W r. 1860 G. parokrotnie skazany był na grzywny za odmowę przyjęcia pisma urzędowego w j. niemieckim. W r. 1861 wszedł do pierwszego zarządu Centralnego Tow. Rolniczego. W styczniu t. r. i ponownie w styczniu 1862 r. obrany do Sejmu pruskiego, należał w Kole Polskim do lewicowej mniejszości obstającej za bardziej stanowczą opozycją wobec rządu. W lutym 1861 r. przemawiał w Izbie w dyskusji nad adresem. Po wypadkach warszawskich udał się do Francji zabiegając daremnie o zjednoczenie emigracyjnej lewicy. W czerwcu i grudniu 1862 r. dwukrotnie jeździł do Warszawy dla przeciwdziałania wybuchowi zbrojnemu; rozmawiał z Dyrekcją «białych» i z Komitetem Centralnym; występował jako «mąż zaufania» Wielkopolski, zwalczając zarówno konserwatywny Komitet A. Łączyńskiego, jak i organizację «czerwonych» zaboru pruskiego.
Po wybuchu styczniowym przechylił się wraz z «białymi» na stronę powstania. Mianowany przez Langiewicza komisarzem na Wielkopolskę, co potwierdził 8 IV 1863 r. Rząd Narodowy, G. współpracował z J. Działyńskim przy organizacji pomocy dla powstania, zajęty zwłaszcza sprowadzaniem broni. W chwili wykrycia komitetu Działyńskiego przez policję pruską G. znajdował się w Dreźnie; w maju zbiegł za granicę i stanął w Liège na czele Agencji Broni, trudniącej się zakupem i przesyłką uzbrojenia z fabryk belgijskich. Został też powołany do Komitetu Polskiego w Paryżu. Od września do grudnia 1863 r. pełnił funkcję szefa sztabu przy Mierosławskim jako organizatorze generalnym. Po zdymisjonowaniu tego ostatniego pozostał samodzielnym agentem broni w Liège.
Powstanie upadło; na zapytanie ostatniego kierownika Rządu Narodowego B. Brzezińskiego, G. doradził powierzyć J. Kurzynie ster spraw narodowych za granicą i z jego ramienia objął w lipcu 1864 r. urząd komisarza na Francję i Anglię. W lutym 1865 r. zawiązał wraz z gen. Bosakiem i in. Komitet Reprezentacyjny, powołując się na nominację fikcyjnego już wtedy Rządu Narodowego. Stąd ostry spór z Kurzyną, zakończony wyzwaniem G-ego na pojedynek, w którym Kurzyna zginął (kwiecień). G. wycofał się odtąd z polityki emigracyjnej; ogłaszał w „Ojczyźnie” (1864–5) życiorysy poległych w powstaniu Poznaniaków: Mycielskiego, Turny i Unruga. Skazany zaocznie na ścięcie w wielkim procesie polskim w Berlinie (23 XII 1864) osiadł w Brukseli, gdzie likwidował stopniowo sprawy Agencji Broni. W ciągu szeregu lat G. był przedmiotem ataków Mierosławskiego, który zarzucał mu m. in. sprzeniewierzenie 300 tys. franków z funduszów narodowych. Sąd honorowy powołany przez Zjednoczenie Emigracji Polskiej oddalił w r. 1869 te zarzuty, a G. podsumował dzieje stosunków swych z oskarżycielem w głośnej broszurze, pt. Pan Ludwik Mierosławski, jego dzieła i działania (1870). Z emigracyjnych lat pochodzi też Pamiętnik G-ego, opisujący niedokładnie i fragmentarycznie jego przeżycia z l. 1844–7 oraz 1853–63 (wyd. 2 tomy, P. 1891–4; częściowa reedycja Wil. 1913). Latem 1870 r. G. proponował poselstwu francuskiemu w Brukseli wywołanie powstania polskiego przeciw Prusakom. W marcu 1871 r. skorzystał z amnestii i wrócił do kraju. W r. 1877 został raz jeszcze wciągnięty do akcji politycznej związanej z wojną wschodnią: spotkał się w Paryżu z agentem angielskim Butler Johnstonem, wziął udział w lipcowym zjeździe spiskowców polskich w Wiedniu i dał się obrać do Rządu Narodowego. Bez skutku usiłował przejąć dla tej nowej władzy stare zapasy broni z r. 1863. Poniewczasie przekonawszy się o samowolnym postępowaniu swego kolegi z rządu, A. Sapiehy, G. zgodził się na rozwiązanie rządu, po czym w styczniu 1878 r. próbował utworzyć nową tajną władzę, która okazała się niezdolna do życia. Odezwy jej podpisywał jako Stefan Kmita. Spór z Sapiehą zakończono kompromisem na sądzie arbitrażowym w Wenecji w kwietniu 1878 r. G. wziął jeszcze udział w redagowaniu jednego z memoriałów polskich, przeznaczonych dla kongresu berlińskiego. W ostatnich latach życia podupadł na zdrowiu. Zmarł 4 I 1891 r. w Piotrkowicach w Poznańskiem. Po śmierci pierwszej żony, Julii Kalkstein, ożenił się w r. 1842 z Prowidencją Radzimińską, z którą miał dzieci, m. in. syna Leona.
Fot.: Limanowski B., Historia ruchu rewolucyjnego 1846 r., Kr. 1913 s. 102; Guttry A., W przededniu Wiosny Ludów, Wil. 1913; – Gąsiorowski J., Bibliografia druków dotyczących powstania styczniowego; Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1934; W. Enc. llustr. (S. Krzemiński); Uruski; Czarniecki I 602; Lewak A., Zbiory B. Rapp., W. 1929 I; Więckowska H., Zbiory batignolskie i Tow. Przyj. Polski w Londynie, W. 1933; – Gentzen F., Grosspolen im Januaraufstand, Berlin 1958; Handelsman M., Mickiewicz w l. 1853–5, W. 1933 s. 14 n.; Jakóbczyk W., Patron Jackowski, P. 1938; tenże, Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1951; Karwowski S., Historia W. Ks. Poznańskiego, P. 1918–31 I–III; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; tenże, Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim, W. 1935; Knapowska W., Lud Polski – Gromada Rewolucyjna Londyn, „Kwart. Hist.” R. 62: 1955 nr 2; Komierowski R., Koła Polskie w Berlinie, P. 1913 s. 90; Łuczakówna H., Wiktor Heltman, P. 1935; Przyborowski W., Ostatnie chwile powstania styczniowego, P. 1888 III 60–99, IV 143 n.; Szafrański F., Gustaw Potworowski, P. 1939; – Akta i czynności sądowe tyczące się procesu Polaków oskarżonych w r. 1847 o zbrodnię stanu, Berlin 1848 II 60 n.; Daniłowski W., Notatki do pamiętników, Kr. 1908; Der Polenprocess 1864 (egz. w B. Czart.); Dokumenty urzędowe do dziejów organizacji jeneralnej, Paryż 1864; Gieysztor J., Pamiętniki, Wil. 1921; Kamieński H., Pamiętniki i wizerunki, Wr. 1951; Lewak A., Polska działalność dyplomatyczna w 1863–4, W. 1937; Listy Z. Miłkowskiego do Aleksandra i Leona Guttrych, „Ruch Liter.” R. 6: 1931; Łukaszewski J., Zabór pruski w czasie powstania styczniowego, Jassy 1870 s. 252, 261 n.; Mierosławski L., Powstanie poznańskie 1848 r., Paryż 1860 s. 178, 188, 236, 285, 304; Miłkowski Z., Od kolebki przez życie, Kr. 1937 III; tenże, Sylwety emigracyjne, Lw. 1904; Zeznania śledcze o powstaniu styczniowym, Wr. 1956; – Arch. Państw. w Kr.: Zeznania Fr. Wiesiołowskiego; Arch. Państw. w P.: Akta policyjne pruskie; B. Kór.: Protokoły Koła Polskiego i papiery J. Działyńskiego; B. PAN w Kr.: rkp. 2633–9 (papiery sądu weneckiego); B. Narod. w W.: rkp. 2883 (korespondencja G-ego); B. Jag.: rkp. 6505; B. Zielińskiego Płock: Papiery Rościszewskich.
Stefan Kieniewicz