Mosiewicz (Moszewicz) Aleksander Jan h. Topacz odmienny (zm. 1697), wojewoda mścisławski. Pochodził z drobnej, nie sprawującej nawet powiatowych urzędów szlachty lidzkiej, osiadłej w Mosiewiczach, matka jego była z domu Kontrymówna. Karierę rozpoczął w służbie u Sapiehów, zapewne w którejś z chorągwi sapieżyńskich. Wg przywileju królewskiego z r. 1685 brał udział w wyprawach «od kozackiej rebelii». Walczył ze Szwedami pod Warszawą w r. 1656. Dn. 26 II 1658 jako komisarz Pawła Sapiehy, woj. wileńskiego i hetmana w. lit., sporządził, wspólnie z Samuelem Niemcewiczem, stolnikiem wiłkomirskim, inwentarz obronnego zamku lachowickiego. W rok później był już wiceciwunem (podstarościm) dóbr ciwuństwa retowskiego z ramienia tegoż Pawła Sapiehy i funkcję tę pełnił jeszcze 9 IX 1661. Został następnie pisarzem grodzkim lidzkim z ramienia Aleksandra Naruszewicza, podkanclerzego lit., zięcia Pawła Sapiehy, i tytuł ten nosił jeszcze 5 IV 1669. W r. 1667 był deputatem pow. lidzkiego na Trybunał. Wybrano go na posła lidzkiego na sejm abdykacyjny i 16 IX 1668 podpisał akt abdykacji króla Jana Kazimierza, a 6 XII t. r. akt konfederacji generalnej. Na konwokacji wszedł jako poseł do komisji rozdającej kwatery dla posłów. Dn. 19 VI 1669 podpisał elekcję Michała Korybuta. W r. 1671 lub 1672 (przed 3 II 1673) otrzymał od niego urząd pisarza ziemskiego lidzkiego. Był w tym czasie (przed 18 VII 1673) marszałkiem dworu Kazimierza Jana Sapiehy, a następnie został, zapewne przed wyprawą chocimską, porucznikiem roty petyhorskiej Kazimierza Jana Sapiehy, wziął 11 XI 1673 udział w bitwie chocimskiej, a 19 V 1674 podpisał elekcję Jana III Sobieskiego. W nagrodę otrzymał ciwuństwo szawdowskie, a ponadto 2 II 1676 w dniu koronacji Jana III sumę 3 000 złp. zabezpieczoną na wsi królewskiej Kiejze lub Koniuchy w pow. lidzkim.

Będąc posłem na sejm 1677 r., M. wszedł na nim do Trybunału Skarbowego W. Ks. Lit. oraz do komisji, która miała ustalić miejsce dla posłów sejmowych w Grodnie w związku z przeniesieniem co trzeciego sejmu do Litwy. Ok. r. 1680 został chorążym lidzkim, a w r. 1682 Kazimierz Jan Sapieha, zostawszy wojewodą wileńskim, wyznaczył go na swego podwojewodziego. W tym czasie otrzymał również dwie królewszczyzny: Rasnę i Suchary. Posłował także na sejm 1683 r., na którym został deputatem do układania konstytucji, do Trybunału Skarbowego, do komisji mającej zalecić budowę kościołów katolickich w Inflantach w tych starostwach, które ich jeszcze nie miały, i wreszcie do najważniejszej, dającej duże wpływy i dochody – komisji do prowadzenia rokowań z Rosją. Odbywała się ona w r. 1684 w Kadzyniu. Na przełomie 1683/4 r. odbył wspólnie z Janem Zenowiczem, podkomorzym połockim, i Michałem Haraburdą, poselstwo od wojska litewskiego do króla Jana III. W czasie tego poselstwa (przed 11 II 1684) otrzymał od króla urząd marszałka lidzkiego. Zapewne w związku z tymi nowymi funkcjami i godnościami przekazał w r. 1684 (przed 14 XII) porucznikostwo hetmańskiej chorągwi petyhorskiej Galimskiemu. Gdy Sapiehowie przeszli do opozycji, M. został jednym z głównych oponentów w izbie poselskiej. Dn. 31 III 1685 bronił na sejmie Jana Andrzeja Morsztyna i całej «frakcji francuskiej» przed obozem dworskim. Wszedł wówczas do Trybunału Skarbowego i do komisji w sprawie biskupstwa piltyńskiego.

Został również posłem woj. wileńskiego na sejm grodzieński 1688 r. i był na nim nadal jednym z przywódców opozycji sapieżyńskiej występując już 27 I t. r. w obronie hetmana K. J. Sapiehy przed skargami na nieprawne lokaty wojska w dobrach szlacheckich na Wołyniu. Bronił następnie 3 III t. r. Kazimierza Stanisława Dąbrowskiego, podkomorzego i posła wileńskiego, przed stronnictwem dworskim, które chciało unieważnić jego mandat poselski. Dwór usiłował usposobić go kompromisowo przez przyobiecanie mu wakansu – województwa mścisławskiego, lecz bez rezultatu. Posłował również na zerwany sejm warszawski 1689 r. W r. 1690 wszedł już jako wojewoda mścisławski do rady wojskowej wyznaczonej do boku królewskiego i do Trybunału Skarbowego oraz do komisji zapłaty wojsku. W początkach 1691 r. sprawował sądy hetmańskie w imieniu K. J. Sapiehy. T. r. został obrany marszałkiem Trybunału Głównego W. Ks. Lit. w Wilnie. Zasiadał w senacie w czasie sejmu 1695 r. Dn. 24 II t. r., wspólnie z K. J. Sapiehą, odbył konferencję z Markiem Matczyńskim, woj. ruskim, w sprawie postulatów obozu sapieżyńskiego, a 26 II występował ostro w obronie Sapiehy w czasie jego sporu z Konstantym Kazimierzem Brzostowskim, biskupem wileńskim. Był właścicielem Berdówki w pow. lidzkim i Balwierzyszek, a od r. 1685 trzymał także prawem zastawnym Wakę Radziwiłłowską należącą do tzw. dóbr neuburskich. Zmarł 12 III 1697.

Żonaty był dwukrotnie: po raz pierwszy z Heleną Wawrzecką (zm. 1676), a następnie z Katarzyną Mlądzką, sędzianką ziemską smoleńską, poślubioną przed 30 III 1679, siostrą przyrodnią Anny Chrapowickiej, wojewodziny witebskiej. Z pierwszą zapewne żoną miał córkę Mariannę, żonę Kazimierza Frąckiewicza Radzimińskiego, wojskiego lidzkiego, i syna Franciszka – kolejno podstolego, stolnika i chorążego lidzkiego.

Uruski; Elektorowie, s. 142; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 32; – Piwarski K., Między Francją a Austrią, Rozpr. Wydz. Hist.-Filozof. PAU, S. II, Kr. 1933 XLIV 37, 44, 45, 88; – Medeksza S. F., Księga pamiętnicza, Kr. 1875 s. 8; Poczobut Odlanicki J. W., Pamiętnik, W. 1877 s. 99; Ruszewski T., Fastigium palatinum… Alexandre Joanni Mosiewicz, Wil. 1691; tenże, Złote jabłko godności senatorskiej podczas szczęśliwej jesieni wjazdu na województwo mścisławskie… Katarzynie Mlenskiej Mosiewiczowej… ofiarowane, Wil. 1691; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958 s. 167, 187, 191; Załuski, Epistolae, I; Zawisza K., Pamiętniki, W. 1862 s. 19–20; Zbiór dyplomatów… Litwy, Wyd. M. Krupowicz, Wil. 1858 nr 46 s. 116; Vol. leg., IV 1022, 1061, V 515, 521, 685, 687, 694, 698, 706, 720, 772, 810, 812; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V teka 219 nr 1058 (7 listów oryginalnych), teka 264 nr 11560, obw. III; Arch. Państw. w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Sanguszków ze Sławuty teka 343 plik 9, teka 423 B plik 27 (fragmenty archiwum domowego M-a); B. Czart.: rkp. MN 169 (diariusz J. A. Chrapowickiego); B. Narod.: rkp. BOZ 911 (Diariusz S. Niezabitowskiego pod datą 12 III 1697); B. Ossol.: rkp. 242 s. 105–107; Centr. Gosud. Arch. Drevnych Aktov, Moskva: Metryka Lit. Ks. Zapisów t. 138 s. 438–439, 449–450, 546–547.

Tadeusz Wasilewski