Koniecpolski Aleksander h. Pobóg (zm. 1609), rotmistrz husarski, wojewoda sieradzki. Był synem Stanisława Przedbora, kaszt. sieradzkiego, i Elżbiety z Ligęzów. W młodym wieku został oddany na dwór księcia Konstantego Ostrogskiego, woj. kijowskiego, gdzie zdobywał pierwsze doświadczenia wojskowe w częstych walkach z Tatarami, a w r. 1579 zaciągnął się z 100-konną rotą husarską na służbę królewską, biorąc udział w wyprawie połockiej. Został następnie pozostawiony do obrony granicy litewsko-moskiewskiej w rejonie Szkłowa w pułku Krzysztofa Niszczyckiego, star. przasnyskiego. Podczas wyprawy wielkołuckiej 1580 r. znalazł się, na mocy specjalnego polecenia królewskiego, w wydzielonym oddziale Jana Zamoyskiego, odbywając pochód na Wieliż i Wielkie Łuki. Po ich zdobyciu oddano go czasowo, wraz z innymi wyborowymi rotami jazdy, pod dowództwo Janusza Zbaraskiego, woj. bracławskiego, który, stojąc na ich czele (ok. 2400 jazdy), rozbił pod Toropcem 10-tysięczne wojsko moskiewskie wojewody Chiłkowa. Brał K. także udział w wyprawie pod Psków w l. 1581–2, gdzie odznaczył się podczas walk pod murami twierdzy (zwłaszcza w czasie udanej zasadzki na wycieczkę moskiewską 7 XII 1581). Za zasługi w wojnie moskiewskiej otrzymał od króla w r. 1580 roczną pensję z dochodów starostwa wieluńskiego w wysokości 200 złp., powiększoną w r. 1582 do 300 złp. W latach 1582–6 pełnił służbę w wojsku kwarcianym, stojąc na czele roty jezdnej. Ok. r. 1584 został starostą wieluńskim.

W czasie bezkrólewia po śmierci Batorego K. popierał koncepcje polityczne Zamoyskiego, z którym pozostawał w bliskich stosunkach. W r. 1587 przebywał z licznym dworem w Krakowie, wziął udział, na stanowisku rotmistrza jazdy, w obronie Krakowa przed wojskami arcyksięcia Maksymiliana, zaś w styczniu 1588 r. podczas pościgu za nim został K. mianowany dowódcą straży przedniej, na czele której minął jako pierwszy granicę polsko-cesarską. W zwycięskiej bitwie pod Byczyną 24 I 1588 r. walczył na lewym skrzydle. Podczas groźby najazdu tatarskiego w r. 1595/6 stał pod komendą Zamoyskiego na granicy Rusi Czerwonej z Węgrami. W omawianym okresie uczestniczył w obradach sejmów w l. 1587 (z pow. wieluńskiego), 1589 (z niewiadomego sejmiku), 1591 (z pow. wieluńskiego) oraz 1593, 1597 i 1600 (z woj. sieradzkiego). Za staraniem Zamoyskiego otrzymał od Zygmunta III w r. 1595 starostwo żarnowieckie. Wziął udział w wyprawie Zamoyskiego do Inflant w l. 1601–2, stojąc osobiście na czele 100-konnej roty husarskiej (w pułku królewskim dowodzonym przez Stefana Potockiego) oraz wystawił na swój koszt rotę pieszą złożoną z 200 ludzi (pod wodzą Jarosza Gajowskiego). Dn. 16 III 1603 otrzymał nominację na kaszt. biecką, pod koniec t.r. awansował na woj. podolskie.

Ok. r. 1603 K. związał się ściśle ze stronnictwem dworskim, 22 II t.r. otrzymał nadanie star. brzeźnickiego. W r. 1604 odniósł się zrazu nieufnie wobec Dymitra Samozwańca, następnie jednak poparł w całej rozciągłości jego imprezę i w l. 1607–9 należał do grona najaktywniejszych zwolenników interwencyjnej wojny z Moskwą. Mianowany najpóźniej w marcu 1605 wojewodą sieradzkim, stanął K. podczas rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego po stronie króla, chociaż demagogicznym frazesem usiłował zjednać sobie szlachtę. W kwietniu 1606 r., jak wielu regalistów, znalazł się na zjeździe stężyckim i należał do grupy senatorów kierujących obradami i zmierzającej do kompromisu. W mglistym i schlebiającym szlachcie votum wystąpił przeciw projektom usprawnienia obrony, zalecał zwołanie pospolitego ruszenia, popierając w tym punkcie Zebrzydowskiego. Tego samego dnia (17 IV) opuścił zjazd stężycki, udając się na sejm do Warszawy. Po sejmie uczestniczył niemal we wszystkich sejmikach i zgromadzeniach szlachty woj. sieradzkiego i ziemi wieluńskiej, starając się przeciwdziałać udziałowi szlachty w zjeździe rokoszowym. Ta dwuznaczna rola, która uzewnętrzniła się szczególnie podczas zjazdu sandomierskiego (na który przybył w silnej asyście zbrojnej), przyniosła mu nienawiść szlachty. Zarzucono mu odstępstwo i zdradę («bo jurgielt pięć tysięcy wiele może»), domagano się pozbawienia go urzędów, motywując to «opresją, którą na sejmikach, na sądach mienią mieć» od niego. Podczas tumultu 16 VII 1606 r. ledwie uszedł z życiem. Opuściwszy zjazd sandomierski udał się K. na zjazd wiślicki, odtąd otwarcie stając w obozie królewskim. Dn. 4 VII t.r. otrzymał roczną pensję 2 tys. złp na tenucie ujskiej i pilskiej.

Gorliwy katolik, pozostawał K. w bliskich kontaktach z jezuitami, w r. 1606 projektował najazd na Secemin w celu odbicia poddanego Andrzeja Szafrańca, Andrzeja Grockiego-Wajerowicza, którego Szafraniec, różnowierca, wykradł z nowicjatu od jezuitów i wtrącił do więzienia, aby mu uniemożliwić wstąpienie do zakonu. W okresie ponowionego rokoszu (1607) K. przeciwdziałał energicznie nastrojom rokoszowym w Wielkopolsce, uczestnicząc osobiście w sejmikach szlacheckich i wydając prokrólewskie uniwersały. Uczestniczył w obradach sejmu 1607 r., a następnie w krótkiej kampanii guzowskiej, przyprowadziwszy królowi 200 husarzy, 100 kozaków i 100 piechoty. W czasie bitwy pod Guzowem (6 VII) miał czuwać nad osobistym bezpieczeństwem króla. Na początku 1608 r. czynnie uczestniczył w próbach doprowadzenia do ugody między królem a Zebrzydowskim. Zmarł K. w Ruścu w woj. sieradzkim w r. 1609. Powiększany skrzętnie majątek ziemski K-ego stanowiły w chwili jego śmierci 2 klucze w woj. sieradzkim, tj. Koniecpol i Rusiec, wraz z kilkunastoma wsiami. Dzięki zaś małżeństwu z Anną Sroczycką, bogatą jedynaczką Stanisława, wojskiego kamienieckiego, objął w posiadanie wielkie dobra na Podolu (w okolicach Kamieńca). Pozostawił K. 5 synów: Stanisława, późniejszego hetmana w. kor., Przedbora, zmarłego wskutek ran odniesionych podczas szturmu Smoleńska w r. 1611, Remigiana, Krzysztofa i Jana, oraz cztery córki: Aleksandrę (zm. 1651), żonę Kaspra Denhoffa, woj. sieradzkiego, Eufrozynę, żonę 1 v. Jana Bykowskiego, star. sieradzkiego, 2. v. Jana Wężyka, także star. sieradzkiego i wartskiego, Leonardę i Barbarę, zakonnicę.

Boniecki; Niesiecki; Uruski; Żychliński; – Bartoszewicz J., Stanisław Koniecpolski, hetman w. kor., „Tyg. Illustr.” R. 7: 1863 s. 217; Dubiecki M., Gniazdo hetmańskie, w: Obrazy i studia historyczne, S. I, W. 1884s. 131–63; Górski K., O koronę, bitwa pod Byczyną 24 I 1588, „Bibl. Warsz.” 1888 t. 1 s. 16, 22, 23, 26; tenże, Pierwsza wojna Batorego z W. Księstwem Moskiewskim, „Bibl. Warsz.” 1892 t. 2 s. 102; tenże, Druga wojna…, „Bibl. Warsz.” 1892 t. 4 s. 15; Herbst S., Wojna inflancka 1600–2, W. 1938; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Lw.–W.–Kr. 1923 II; Laskowski O., Wyprawa pod Toropiec, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 9: 1937 s. 50; Lepszy K., Rzeczpospolita polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; tenże, Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kr. 1929; Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609), Wr. 1960; Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III, Kr. 1860; Opaliński E., Aleksander Koniecpolski, wojewoda sieradzki. Aktywność publiczna w pierwszej fazie rokoszu Zebrzydowskiego, w: Szlachta polska i jej dziedzictwo, W. 2013 s. 187–97; Prochaska A., Hetman Stanisław Żółkiewski, W. 1927; Urban W., Chłopi wobec reformacji w Krakowie w 2 poł. XVI w., Kr. 1959; – Akta Metryki Kor.; Akta sejmikowe woj. pozn., I; Arch. Zamoyskiego, II (w nr 381 na s. 18 podane mylnie imię Stanisław zamiast Aleksander), III, IV; Bielski J., Kronika polska… nowo wydana, Sanok 1856 s. 714; Dnevnik poslednjago pochoda Batorija na Rossiju 1581–2, Wyd. M. Kojałowicz, S. Pet. 1867; Księgi podskarbińskie; Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, oprac. R. Żelewski, Wr.–W.–Kr. 1962; Pamiętniki o Koniecpolskich, Wyd. S. Przyłęcki, Lw. 1842 s. 164–6; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, Wyd. J. Czubek, Kr. 1918 II; Rokosz Zebrzydowskiego, Materiały historyczne, Wyd. A. Rembowski, W. 1893, Bibl. Ord. Krasińskich, IX–XII; Sprawy wojenne Stefana Batorego, Wyd. I. Polkowski, Kr. 1887, Acta Hist., XI; – AGAD: ASK, Dz. 85 rkp. nr 63 k. 7–8, 143–5, 164–5, 294, nr 64 k. 14 i 54, nr 66 k. 22 i 27, Dz. II (rach. sejm.) nr 31 k. 87, Metryka Kor., nr 123 k. 441v.–442; B. Kórn.: rkp. 1403 (uzupełnienie Jaremy Maciszewskiego).

Henryk Kotarski