Krupecki Aleksander Oleksowicz, imię zakonne Atanazy (ok. 1570–1652), biskup unicki, przemyski i samborski. Był synem Hieronima, dziedzica na Krupcu, właściciela dóbr na Wołyniu w pow. włodzimierskim i łuckim oraz w woj. mścisławskim. K. przez wiele lat pełnił obowiązki pisarza kancelarii Zygmunta III i dał się wówczas poznać jako gorliwy zwolennik unii. Dzięki poparciu bpa przemyskiego Stanisława Siecińskiego został mianowany przez króla 15 IX 1609 r. władyką przemyskim i samborskim po śmierci dyzunity Michała Kopysteńskiego. Po wstąpieniu do zakonu, w którym przyjął imię Atanazego, wyświęcony w Brześciu Lit. przez metropolitę kijowskiego Hipacego Pocieja (20 VI 1610), udał się K. do Przemyśla w celu objęcia diecezji. Oddanie władyctwa K-emu – unicie – spotkało się z niezwykle ostrym sprzeciwem zarówno duchowieństwa, jak i prawosławnej szlachty, stanowiącej w ziemi przemyskiej zdecydowaną większość. Toteż K. od pierwszej chwili znalazł się w bardzo trudnej sytuacji, zagrożony zbrojnymi wystąpieniami dyzunickiej szlachty, która m. in. przepędziła swego władykę z sejmiku w Wiszni (1610). Protesty, apelacje, pozwy sądowe, a wreszcie wyrok Trybunału Kor. poprzedziły intromisję K-ego, która doszła do skutku dopiero z początkiem 1612 r., ale i tak nie była zupełną. W rezultacie K. musiał siłą opanowywać diecezję, przy czym drastyczne środki, jakie często stosował, wznieciły przeciw niemu wzmożony opór, a nawet zaniepokoiły jego protektorów w łonie hierarchii rzymskokatolickiej.
Chcąc pozbyć się na jakiś czas kłopotliwego protegowanego, skłonił go Sieciński do podjęcia misji umacniania unii na Węgrzech. K. otrzymał od Jerzego Drugieta Humieckiego tytuł bpa munkaczowskiego (1612), ale misja jego nie powiodła się i ledwie z życiem uszedł jeszcze t. r. z Węgier, by po powrocie do Przemyśla stanąć do zaciętej walki o swoje prerogatywy i dobra władycze. W r. 1616 na sejmiku w Wiszni szlachta ruska protestowała przeciw prześladowaniu religii greckiej i w instrukcji sejmikowej żądała umorzenia wszystkich procesów, jakie wytoczył K. Między władyką a jego diecezjanami trwały nieustanne procesy, zajazdy, napaści, prowadzące nieomal do wojny domowej, wobec których władze starościńskie okazały się zupełnie bezradne. Na sejmie 1623 r. Krzysztof Zbaraski w swojej mowie w obronie prawosławia wyliczył długi rejestr krzywd i gwałtów, jakich K. dopuszczał się wobec dyzunitów. Dn. 28 X 1629 r. wziął K. udział w zjeździe duchowieństwa unickiego i prawosławnego we Lwowie. Nie rozwiązało sprawy przyjęte przez Władysława IV w r. 1632 w paktach konwentach postanowienie o restytuowaniu w ziemi przemyskiej diecezji prawosławnej. Jako uposażenie miał władyka prawosławny otrzymać trzy klasztory bazyliańskie: w Spasowie, Ławrowie i Smolnicy z należącymi doń wsiami. K. nie przyjął do wiadomości uchwały sejmowej i wraz z hierarchią katolicką zaprotestował przeciw wykonaniu układu. Toteż mianowany w końcu na władyctwo prawosławne Sylwester Hulewicz-Wojutyński musiał przy pomocy siły zbrojnej rozpocząć opanowywanie należnych mu dóbr i monasterów. Na wiosnę 1636 r. doszło do oblężenia K-ego w Spasowie, który z małą garstką zwolenników bronił się przeciw przeważającej sile Hulewicza. Przy zdobywaniu monasteru zabito jednego z braci K-ego, a jego samego ujęto, spoliczkowano, po czym po kilkudniowym więzieniu wygnano ze Spasowa. Z kolei stracił K. monastery w Ławrowie i Smolnicy oraz liczne wsie. Nie mogąc zbrojnie przeciwstawić się Hulewiczowi, odwołał się K. do trybunałów i wytoczywszy kilkadziesiąt procesów przeciw Hulewiczowi i jego zwolennikom, uzyskał w końcu w r. 1637 wyrok infamii na niego, a także osiągnął pewne sukcesy w agitacji sejmikowej, co jednak nie zakończyło wojny między władykami. K. w r. n. zdołał zapewnić sobie egzekucję wyroku o rugowaniu i dzięki tej pomocy odzyskał utracone klasztory. W r. 1639, ponieważ zarówno infamia, jak i nakaz rugowania były w gruncie rzeczy wobec uprzednich uchwał bezprawne, zaofiarowano Hulewiczowi inne majątki, a wreszcie w r. 1641 uchwałą sejmową zdjęto z niego infamię i dokonano nowego podziału, na mocy którego władyctwo z monasterem w Spasowie miało pozostać przy unitach, a monastery w Ławrowie i Smolnicy przy dyzunitach. Hulewicz miał zatrzymać władyctwo prawosławne, ale po jego śmierci miało być ono zniesione. K. nie chciał jednakże podporządkować się i tej konstytucji i rozpoczął jej zwalczanie poprzez agitację sejmikową, wystąpił z kolejnymi pozwami wobec Hulewicza, a po jego śmierci (1645) wobec jego krewnych. Nie godząc się na żadne ustępstwa wobec prawosławia, przeciwstawił się także następnemu władyce prawosławnemu, a mianowicie mianowanemu 24 IV 1650 r., w wyniku ugody Zborowskiej, Antoniemu Winnickiemu. K. blisko wówczas osiemdziesięcioletni, zniedołężniały, schorowany i wyniszczony ciągłymi postami (cnotę ascetyzmu przyznawali mu nawet przeciwnicy), mimo iż nie panował już zupełnie nad diecezją, do ostatniej chwili bacznie śledził z Walawy, dokąd ciężko chory schronił się przed Winnickim, rozwój walki między władyką prawosławnym a swoim koadiutorem Prokopem Chmielewskim. Zmarł tamże w pierwszych dniach maja (6?) 1652 r. bezpośrednio na wieść o zdobyciu przez Winnickiego katedry przemyskiej, a na parę godzin przed opanowaniem przez niego Walawy. Sprawa ograbienia zwłok K-ego z insygniów biskupich stała się później przedmiotem wzajemnych oskarżeń synowców K-ego i partii Winnickiego.

Portret w pałacu biskupów greckokatolickich w Przemyślu; – Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska, W. 1934; Dobrianskij A., Istorija episkopov eporchij peremyšl’skoj, samborskoj i sanockoj, Lv. 1893; Likowski E., Historia unii kościoła ruskiego z kościołem rzymskim, P. 1875 s. 107; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957 I–II (reprod. portretu s. 257); Ostatnie prace Stebelskiego, Kr. 1878 s. 320–3, Script. Rer. Pol., IV; – Prochaska A., Władyka Krupecki w walce z dyzunją, „Przegl. Powsz.” R. 35: 1918 s. 731–52, R. 36: 1919 s. 39–47, 283–94, 359–65 (tu dalsza bibliogr.); – Acta S. C. De propaganda Fide Ecclesiam catholicam Ucrainae et Bielarusjae spectantia, Romae 1953 I; Akta grodz. i ziem., XX.
Halina Kowalska