Łaszcz Aleksander h. Prawdzic (zm. 1584), poseł sejmowy, kasztelan czerski. Wywodził się z niezbyt zamożnej szlachty mazowieckiej, która w połowie XV w. osiedliła się w woj. bełskim. Ojcem jego był Łazarz, łowczy bełski i dzierżawca tyszowiecki (zm. 1539), matką Katarzyna Drohiczańska. Już w r. 1541 Ł. był starostą tyszowieckim, następnie wszedł w służbę królowej Bony i z jej ramienia w l. 1549–54 był starostą kowelskim. W r. 1544 Zygmunt Stary wyznaczył go jednym z członków komisji rozgraniczającej w woj. bełskim dobra królewskie od prywatnych. T. r. występował już z tytułem podkomorzego bełskiego. Dn. 22 I 1549 uzyskał od króla przywilej założenia w swych dobrach miasteczka Prawda i dla szybszej budowy tegoż pozwolenie wyrębu drzewa w lasach królewskich. Lokowane na gruntach wsi Domaniż miasteczko nazwano od nazwiska założyciela Łaszczowem. W n. r. na utrzymanie wojska zaciężnego wydatkował Ł. 5 000 fl., w zamian za co jako zabezpieczenie otrzymał w zastaw, ale dopiero w r. 1565, starostwo horodelskie, zamienione z kolei w r. 1569 na chełmskie. Służbę publiczną rozpoczął Ł. posłując z woj. bełskiego na egzekucyjny sejm w Piotrkowie 1562/3 r. Reprezentował też szlachtę bełską na sejmach w l. 1565 i 1567. Na sejmie 1567 r. został wyznaczony szafarzem poborów w swoim województwie. W r. 1570 zrzekł się podkomorstwa bełskiego na rzecz swego syna Jana. W r. 1572 przyjął prawo miejskie Warszawy. T. r. po śmierci Zygmunta Augusta był obecny na zjeździe szlachty chełmskiej 17 VII, a następnie (21 VII) wziął udział w zjeździe szlacheckim w Bełzie i podpisał uchwały zawiązanej tam konfederacji.
Po ucieczce Henryka Walezego Ł. uczestniczył w zjeździe stężyckim (czerwiec 1575). Zebrana tam antyhabsbursko nastawiona szlachta ruska wybrała go na swego reprezentanta dla ułożenia ze stronnictwem prohabsburskim warunków przyszłej elekcji (chodziło m. in. o wykluczenie Habsburgów od tronu w Polsce). Mimo to na elekcji (7 XI – 15 XII 1575) głosował Ł. za Maksymilianem II. Wkrótce przeszedł jednak na stronę Stefana Batorego, był na sejmie koronacyjnym w Krakowie (31 III – 29 V 1576) i podpisał akt konfirmacji praw wydany przez nowego króla. W r. 1576 (?) mianowany kasztelanem czerskim, pierwszy z rodu dostąpił godności senatorskiej. Był na sejmie warszawskim 1580 r. i został wtedy delegatem senatu do skarbu kwarcianego w Rawie. Blisko związany z Janem Zamoyskim, wypowiedział się na sejmie 1581 r. za dalszym prowadzeniem wojny z Moskwą. Był także na sejmie w r. 1582. T. r. przekazał synowi Janowi starostwo chełmskie. Oprócz dzierżawionych dóbr królewskich posiadał Ł. leżące w pow. bełskim wsie: Domaniż, Małoniż, Dolce, Dobużek. Należały do niego chyba także, położone w Bełskiem, Tuczapy i Przyspa, a nadto w pow. grójeckim Przecławice. Z dóbr tych spławiał zboże do Gdańska. Ł. należał do ruchliwszych ludzi swego czasu, zapobiegliwych o powiększenie majątku. Był popularny w swym województwie; współcześni mu podkreślali jego zasługi dla kraju. Zmarł w r. 1584.
Żoną Ł-a była Małgorzata Komarnicka, z którą miał synów: Jana (zob.), Aleksandra i Marcina. Podzielili oni pozostawiony majątek w r. 1585. Aleksander (zm. ok. 1602) był rotmistrzem, w r. 1576 wziął udział w walkach pod Tczewem, a w 1581 w wyprawie pskowskiej. W r. 1585 został chorążym bełskim. Marcin (zm. 1577) był kanonikiem łowickim i krakowskim, archidiakonem gnieźnieńskim (1576) oraz sekretarzem królewskim.
Boniecki; Niesiecki; Paprocki; Żychliński, XXI 85; Kolankowski L., Posłowie sejmów Zygmunta Augusta, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928 s. 127, 130, 132; – Baliński M., Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym, W. 1886 III 362; Sobieski W., Trybun ludu szlacheckiego, W. 1905 s. 41, 75; Sochaniewicz K., Urzędnicy województwa bełzkiego do połowy XVI w., „Mies. Herald.” T. 10: 1931 s. 24; – Akta sejmikowe woj. krak., I; Arch. Zamojskiego, I, II, III; Diariusze i akta sejmowe 1591–1592, Kr. 1911, Script. Rer. Pol., XXI; Księgi Podskarbińskie Stefana Batorego, Źródła Dziej., IX 211–12, 246–302; Matricularum summ., IV, 21635, 21636, 23064, 23423 V, 547, 646, 4169, 4704, 9588, 10273; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Regestra thelonei aquatici Vladislaviensis saeculi XVI, Wyd. S. Kutrzeba i F. Duda, Kr. 1930; Sprawy wojenne Stefana Batorego, Wyd. I. Polkowski, Kr. 1887, Acta Hist., XI; Szlachta przyjęta do prawa miejskiego starej Warszawy, Wyd. Z. Wdowiszewski, „Mies. Herald.” T. 11: 1932 s. 143; Uchańsciana, II; Vol. leg., II 742, 915, 1009; Źródła Dziej., XVIII 211–2, 246, 302; Źrzódłopisma do dziej. unii, Cz. II oddz. I; – AGAD: ASK Rachunki królewskie nr 229 s. 29, Rachunki sejmowe nr 27 s. 53; Arch. UJ: Tokarz W., Skład, organizacja i sposób obradowania koła rycerskiego na sejmie walnym na podstawie diariuszy sejmowych (praca doktorska, nie drukowana).
Irena Kaniewska