Poradowski (Paradowski) Aleksander, pseud. Ostroga (1836–1890), dowódca powstańczy 1863 r. Ojciec jego, też Aleksander (zm. 1844), był generałem w służbie rosyjskiej, matka była naturalną córką Konstancji z Grabowskich Dernałowiczowej, córki króla Stanisława Augusta i Elżbiety Grabowskiej (zob.). Przed powstaniem P. służył w wojsku rosyjskim w randze porucznika dragonów. Po wybuchu powstania na Litwie został skierowany przez władze narodowe na dowódcę w pow. oszmiańskim. Do Wilna przybył w pierwszej dekadzie kwietnia. Po śmierci 5 V 1863 pod Dubiczami Ludwika Narbutta, naczelnika wojskowego pow. lidzkiego, Wydział Zarządzający Prowincjami Litwy mianował na to stanowisko P-ego, wówczas w randze kapitana. P-emu udało się zorganizować niewielki oddział, złożony głównie z rozbitków spod Dubicz, który z dnia na dzień powiększał się przez dopływ ochotników. Nie mogąc wznowić działań w pow. lidzkim P. trzymał się przy granicy pow. grodzieńskiego. Skąpy prowiant dla oddziału dostawał m. in. od okolicznych chłopów. W oddziale panowała dyscyplina i porządek.
Dn. 24 VI oddział P-ego został napadnięty i rozproszony na błotach pod wsią Szumna przez silną kolumnę płka Własowa. P. schronił się w puszczy grodzieńskiej, gdzie zrekonstruował partię liczącą ponad 150 ludzi i ok. 20 VII połączył się w okolicach Szczuczyna grodzieńskiego z uszczuploną w porażkach (liczącą ok. 50 ludzi) partią Aleksandra Lenkiewicza (pseud. Landera), oddając się pod jego rozkazy. 25 t. m. oba oddziały osaczone w lasach jeziorańskich przez jednostkę gen. Płaksina musiały salwować się ucieczką, tracąc 7 zabitych. P. miał zamiar wówczas wrócić do pow. lidzkiego, lecz na rozkaz Rządu Narodowego udał się wraz z innymi oddziałami litewskimi w woj. augustowskie. Dn. 1 VIII oddziały P-ego i Lenkiewicza, liczące po stratach 170 ludzi, przekroczyły Niemen pod Giejkunami. Nie chcąc narażać się na całkowite rozbicie, oddziały operowały oddzielnie; wiedziały wszakże o sobie i nawzajem się wspierały. Po kilkudniowym postoju w Serejach partie: Gleba (A. Hleba-Koszańskiego), P-ego, Sendka i Aleksandra Stabrowskiego udały się w kierunku wsi Szose (pow. kalwaryjski) po odbiór transportu broni z Prus, którego jednak we wskazanym miejscu nie znalazły. Napadnięte 5 VIII pod Bombikami (pow. kalwaryjski) poszły w rozsypkę. Wkrótce ponownie się zebrały, lecz 21 VIII zostały zaatakowane pod Mazuryszkami (pow. mariampolski). Partia P-ego pozostająca w odwodzie powstrzymała na pół godziny zwycięskiego przeciwnika, co przyczyniło się do ocalenia reszty rozbitych powstańców.
Po tej bitwie P., któremu udało się jeszcze zebrać 190 ludzi i który w dalszym ciągu prowadził akcje wspólnie z oddziałem Gleba, został 14 IX mianowany majorem. Oddziały ich przedostały się do pow. augustowskiego, by wkrótce w liczbie 230 ludzi wrócić do pow. sejneńskiego. Dn. 19 IX oba oddziały stoczyły zwycięską potyczkę z kolumną rosyjską pod Ryngaliszkami. Stanowiły one obecnie w województwie najpoważniejszą partię (200 ludzi), która do końca operowała w lasach sejneńskich. W dn. 7 X oddziały stoczyły potyczkę w okolicach wsi Dzierże nad Niemnem, a następnie ścigane przez dużą jednostkę gen. ks. A. I. Boriatyńskiego zostały 9 X osaczone i zaatakowane pod Sztawantami, gdzie doznały porażki. Wyczerpane, pozbawione żywności i amunicji, rozdzieliły się na 3 małe grupy, które zostały rozbite 10 X pod Borową Karczmą i Piotrowicami. Mimo strat 12 X oddziały P-ego i Gleba połączyły się ponownie w sile 190 ludzi. Jednak nie mogły już w opanowanym i sterroryzowanym przez wroga województwie kontynuować walki i zostały rozpuszczone, a ich dowódcy z grupami powstańców przedostali się na teren Prus Wschodnich, chcąc przetrwać zimę w nadziei ożywienia walki na wiosnę 1864. Gdy na wznowienie powstania się nie zanosiło, P. udał się do Drezna, skąd jeszcze w styczniu 1864 zgłaszał gotowość walki w południowych województwach Polski. Nie otrzymawszy wezwania przeniósł się do Francji. Tu działał w gronie wpływowego ziomkostwa powstańców litewskich. W l. 1865–6 był z ramienia Delegacji Litewskiej jednym z opiekunów-kasjerów sum narodowych prowincji litewskich. Ponadto działał jaka członek Komisji niosącej pomoc młodzieży kształcącej się wojskowo. Następnie przeniósł się do Brukseli. Tu ożenił się z Margueritte Gachet, Francuzką, zamieszkałą w Belgii, córką dyrektora Instytutu Paleograficznego, z którą wyjechał do Lwowa; w pobliskim mająteczku oboje gospodarowali parę lat, po czym wrócili do Brukseli. P. został sekretarzem założonego przez Henryka Merzbacha Tow. Niesienia Pomocy Uchodźcom (Société de Bienfaisance Polonaise) oraz korespondentem brukselskim pisma codziennego „Słowo”. Zmarł 7 II 1890 w Brukseli.
Żona P-ego Margueritte Gachet była tłumaczką literatury polskiej (J. I. Kraszewski, W. Łoziński), autorką powieści obyczajowych z życia Galicji, wspomnień z Krakowa i ze Lwowa, korespondowała z Józefem Korzeniowskim (Conradem). W małżeństwie tym P. dzieci nie miał.
Kozłowski, Bibliogr. powstania; Enc. Wojsk. VI; Djakov V. A., Dejateli russkogo i pol’skogo osvoboditelnogo dviženija Moskva 1967; Uruski, XIV; Djakov V. A., Spisok rukovodjaščich dejatelej vosstanija 1863–1864 gg. sostavlennyj v. v. fon Valem, w: Russko-polskie rewolucionnyje svjazi 60-ch godov i vosstanije 1863 goda, Moskva 1962; – Borejsza J. W., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966; Chankowski S., Powstanie styczniowe w Augustowskiem, W. 1972; Długosz J., Oddziały powstańcze roku 1863 w guberni grodzieńskiej, „Przegl. Narod.” R. 5: 1913 t. 10 s. 67–86; Jabłkowska R., Joseph Conrad, Wr. 1961; Janułajtis A., Powstanie w Litwie 1863–1864, Wil. 1923; Jodkowski J., Rok 1863 w powiecie grodzieńskim, „Echo Grodzieńskie” 1921 nr 33; Kocówna B., Polskość J. Conrada, W. 1967 (tu tablica genealogiczna Poradowskich); Kowalewska Z., Dzieje powstania lidzkiego, Wspomnienie o Ludwiku Narbucie, Wil. 1937 s. 51, 57, 60; Łossowski G., Młynarski Z., Rosjanie, Białorusini i Ukraińcy w powstaniu styczniowym, Wr. 1959; Powstanie na Litwie i Białorusi 1863–1864, Moskwa 1963; Przyborowski W., Dzieje 1863 roku, Kr. 1919 V 331, 356; Zagórska K., Pod dachem Konrada Korzeniowskiego, „Kultura” 1932 nr 2 (7); Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapperswil 1913; – Aramowicz I., Marzenia. Pamiętnik o ruchu partyzanckim w województwie grodzieńskim w 1863 i 1864 r., Bendlikon 1865; Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979; Dok. Wydz. Wojny; Giller A., Historia powstania narodu pol. do 1863/4, Paryż 1867 I 206; Joseph Conrad, Listy, W. 1968; Prasa tajna cz. 2; Proces Romualda Traugutta i członków Rządu Narodowego, W. 1960 I; Rozkazy dzienne partii Ostrogi (1863), Podał R. Kiersnowski, „Ateneum Wil.” R. 11: 1936 s. 474–86; Tabeńska E., Z doli i niewoli. Wspomnienia wygnanki, Kr. 1897 s. 36, 53; Zjednoczenie Emigracji Pol.; – „Czas” 1863 nr 160, 204, 236, 244, 245, 1890 nr 40; „Dzien. Powsz.” 1863 nr 210, 254; „Dzien. Pozn.” 1863 nr 166, 226, 245; „Echo” 1863 nr 21, 23, 33; „Kur. Wil.” 1863 nr 37, 43; „Vilenskij Vestnik” 1863 nr 72, 92, 96, 108, 114, 119; „Žurnal Voennych Dejstvij” 1863; – AGAD: Audytoriat Polowy Wojsk Król. Pol., vol. 607, zał. 43–45 (15), Akta Powstania 1863 r., Rząd Narodowy, nr 13.
Franciszka Ramotowska