Przystański Aleksander (1817–1895), lekarz.
Ur. 26 XII w Warszawie, był synem Stanisława, lekarza (zob.) i bratem Stanisława, fizyka (zob.).
P. uczęszczał do Liceum Warszawskiego na Żoliborzu i w r. 1833 uzyskał tam świadectwo dojrzałości. W l. 1834–9 studiował w Wileńskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej pod kierunkiem Jędrzeja Śniadeckiego, Ludwika Siewruka, Ignacego Fonberga, Konstantego Porcyanki, Aleksandra Karola Woelcka i Feliksa Rymkiewicza w świetnym okresie tej Akademii. Nauki ukończył w r. 1839 ze stopniem lekarza I klasy. Następnie praktykował w Wilnie, później w Ejragole i Rossieniach w gub. kowieńskiej. W r. 1858 złożył w Warszawie w Radzie Lekarskiej Król. Pol. egzamin i uzyskał stopień akuszera oraz członka Urzędu Lekarskiego. Dn. 2 XI t. r. został członkiem korespondentem Tow. Lekarskiego Warszawskiego. W r. 1863 za udział w powstaniu styczniowym został zesłany do Troicka w gub. orenburgskiej. Spędził tam 5 1/2 lat. Jako lekarz cieszył się wielkim wzięciem, a w l. 1867 i 1868 był w Troicku lekarzem miejskim. Współpracował z komitetami statystycznymi w Orenburgu i Ufie, pisywał też do „Tygodnika Lekarskiego”.
W r. 1869 P. powrócił do Warszawy. T. r. (23 IV) razem z Januszem Ferdynandem Nowakowskim założył w ujeżdżalni przy Ogrodzie Saskim w Warszawie zakład leczenia kumysem z mleka krowiego. Był do tego przygotowany, gdyż w czasie pobytu na zesłaniu badał działanie kumysu i sposób jego przygotowania. Zakład ten długi czas był w jego rękach. P. słowem i piórem propagował ten nieznany dotychczas w Polsce środek leczniczy („Tyg. Lek.” 1865, „Klinika” 1869, Zakład leczenia kumysem w Warszawie, „Gaz. Warsz.” 1869 nr 101 – wspólnie z J. F. Nowakowskim). Systematycznie uczęszczał na posiedzenia Tow. Lekarskiego i zabierał na nich głos. Był w zakresie szczepienia ospy zwolennikiem, w ślad za nauką zagraniczną, retrowakcynacji. Stanowiło to nowość, do tej pory bowiem szczepiono materiałem pobranym od uprzednio szczepionych dzieci. P. uważał, że przy tym sposobie szczepienia wakcyna się zanieczyszcza i degeneruje. Zalecał szczepienie krów materiałem pobranym od zaszczepionych dzieci, następnie pobieranie od tych krów materiału (krowianki retrowakcynowanej) i przez to uzyskiwanie dużej ilości szczepionki, odpowiedniej do kolejnego szczepienia następnych dzieci. Uważał, że tym pasażowaniem oczyszcza się szczepionkę i czyni ją skuteczniejszą. Pisał o retrowakcynacji („Klinika” 1869, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1870, 1871) i wypowiadał się w Tow. Lekarskim Warszawskim. W r. 1869 wybrano go do komitetu retrowakcynacji w Tow. Lekarskim Warszawskim, a w r. 1871 został wyznaczony przez Urząd Lekarski m. Warszawy do szczepienia ospy osobom zgłaszającym się do Tow. Dobroczynności i do przygotowywania na jałówkach szczepionki.
W listopadzie 1872 P. został naczelnym lekarzem szpitala dla cholerycznych na Woli. Z pracy tej ogłosił sprawozdanie („Gaz. Lek.” 1873). W r. 1875 otrzymał nominację na lekarza m. Warszawy, a od r. 1878 aż do śmierci pełnił obowiązki lekarza komitetu policyjno-lekarskiego w Warszawie. W Tow. Lekarskim Warszawskim jako najstarszy członek nieraz zastępował prezesa. W l. 1875–95 prawie corocznie był wybierany do komisji rewizyjnej, w l. 1893 i 1894 przewodniczył tej komisji. W r. 1890 został wybrany na członka honorowego Towarzystwa. Był też członkiem honorowym Tow. Dobroczynności. W dzielnicy staromiejskiej, gdzie mieszkał, znany był ze ze stałej gotowości niesienia pomocy i z filantropii. Dużo pracował naukowo. Drukował prace już od r. 1851. Ogłosił ponad 40 artykułów w „Gazecie Lekarskiej”, „Gazecie Warszawskiej”, „Klinice”, „Opiekunie Domowym”, „Pamiętniku Tow. Lekarskiego Warszawskiego” i „Tygodniku Lekarskim”, m. in. Aforyzmy („Tyg. Lek.” 1863), Aforyzmy ospowe („Klinika” 1869), O zagęszczaniu wód mineralnych drogą zamrożenia („Tyg. Lek.” 1864), prace kazuistyczne głównie z zakresu położnictwa, ginekologii i niepłodności męskiej. W „Opiekunie Domowym” zamieszczał artykuły z zakresu higieny szkolnej (1869), higieny pracy, opieki nad konającym (1870) i o fizycznym wychowywaniu dzieci. Ponadto ogłosił 70 artykułów w „Encyklopedii Powszechnej” Orgelbranda w l. 1861–4 i przetłumaczył z niemieckiego pracę C. F. Canstatta i Połunina, „Choroby połogowe” („Tyg. Lek.” 1857). Jeszcze w ostatnich dniach przed śmiercią przesyłał rozmaite swoje uwagi w sprawie ulepszeń sanitarnych do Urzędu Lekarskiego. Do ostatnich też chwil śledził postępy nauk lekarskich. Pozostawił duży księgozbiór złożony z polskich dzieł i czasopism medycznych. Zmarł 9 II 1895 w Warszawie, pochowany został na Powązkach, kwatera 66,5.
P. żonaty był z Antoniną z Kielanowskich (zm. 27 X 1904). Brak informacji, czy miał potomstwo.
Bieliński, Stan nauk lek.; Konopka, Pol. bibliogr. lek., VIII; Enc. Warszawy, W. 1975; Janowski, Słown. biobibliogr. Uniw. Wil.; Kośmiński, Słown. lekarzów; PSB, XXIII (Nowakowski Janusz Ferdynand); – Zembrzuski L., Złota księga korpusu sanitarnego polskiego 1795–1918, W. 1929 s. 92; – „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 z. 4 s. 451; „Lek. Wojskowy” R. 9: 1927 s. 234; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 60: 1868 nr 4 s. 224; „Roczn. Lek.” 1885 s. 75; – Nekrologi i wspomnienia z r. 1895: „Gaz. Lek.” R. 30 s. 191, „Kraj” nr 6, „Kron. Lek.” R. 16 s. 121, „Medycyna” R. 30 s. 140, „Przegl. Lek.” R. 34 s. 102, „Tyg. Illustr.” R. 36 1 półr. s. 309–10 (portret), „Wędrowiec” R. 33 s. 158, „Zdrowie” R. 11 nr 2 s. 80; toż z r. 1896: „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 92 s. 772–3.
Teresa Ostrowska