Romiszowski (Remiszewski, Remiszowski) Sariusz Aleksander h. Jelita (ok. 1740–1795), burgrabia krakowski, kasztelan sądecki. Był wnukiem Aleksandra, burgrabiego krakowskiego, najstarszym synem Ignacego, podczaszego latyczowskiego (a nie, jak podaje Uruski, Franciszka, burgrabiego krakowskiego, pradziada R-ego) i Franciszki z Domasławskich (Domosławskich).
Dn. 18 XI 1756 R. wpisał się na listę studentów Uniw. Krak. W r. 1764 (7 II) był asesorem pow. krakowskiego na przedkonwokacyjnym sejmiku poselskim w Proszowicach, a następnie z księstwem oświęcimsko-zatorskim oddał głos na Stanisława Poniatowskiego. W r. 1766 (11 VIII) otrzymał przywilej na burgrabstwo zamku krakowskiego. W r. n. wziął udział w zjeździe szlachty krakowskiej w Jędrzejowie (25 V) i przystąpił do zawiązanej pod laską Franciszka Wielopolskiego przedradomskiej konfederacji woj. krakowskiego. Wielokrotnie brał udział w pracach komisji wyznaczanych do rozsądzania spornych spraw (zwłaszcza w l. 70-tych i 80-tych), często z ramienia sądu referendarskiego. W r. 1782 wylegitymował się ze szlachectwa przed władzami austriackimi w sądzie ziemskim czchowskim. T. r. przyjęty został jako komisarz do nowo utworzonej Komisji Kruszcowej, zajmującej się poszukiwaniami i rozwojem wydobycia kruszców. O działalności R-ego w Komisji niewiele wiadomo; w protokołach posiedzeń i dwukrotnie zanotowano jego obecność: w lutym i w grudniu 1787. Na początku 1787 r. król nadał mu godność szambelana. R. gościł w swym Bolesławiu (3/4 VII 1787) powracającego z Kaniowa Stanisława Augusta i demonstrował urządzenia przemysłowe w swych dobrach.
W r. 1788 został odznaczony Orderem Św. Stanisława; t. r. wybrano go na posła woj. krakowskiego na sejm (Czteroletni). Reprezentował na Sejmie stronnictwo królewskie. W obradach nie brał aktywnego udziału, a w dwóch Głosach… (z 29 XI i 17 XII 1788, ogłoszonych drukiem) występował w obronie królewskiej prerogatywy rozdawania szarż wojskowych, nawoływał do przyspieszenia obrad i bronił praw kardynalnych. Dziękował też królowi za kształcenie kadetów i paziów. Od 6 IV 1789 był rotmistrzem chorągwi kawalerii narodowej, przydzielonej do brygady Józefa Golejewskiego. Nie był obecny podczas uchwalania Konstytucji 3 maja, niemniej przystąpił do zgromadzenia Przyjaciół Ustawy Rządowej (8 X 1791), a latem 1791 wpisał się do ksiąg miejskich w Krakowie. Dn. 5 XII t. r. postąpił na kasztelanię sądecką, a 14 I 1792 został kawalerem Orderu Orła Białego. Nieobecny na sejmiku w Proszowicach (13 VIII 1792), akces do konfederacji targowickiej złożył w grodzie siewierskim 22 X t. r., równocześnie zeznając, iż «od przyjętego prawa municypalnego w mieście stołecznym Krakowie tudzież od podpisu swego na toż przyjęcie uczynionego odstępuje» (Terr. Crac. Nova 59). Dn. 20 II 1794 zagajał i prowadził sejmik woj. krakowskiego, odbywający się wg rozporządzeń sejmu grodzieńskiego w Żarnowcu, na którym dokonano elekcji na urzędy, w ramach przeprowadzanej w duchu targowickim reorganizacji administracji. W początkach powstania Tadeusza Kościuszki, przy rewidowaniu poczty, znaleziono listy «szelmujące in summo gradu na związek pod Kościuszką» (cyt. za T. Kupczyńskim), w tym list R-ego. Z tym wydarzeniem wiąże się zapewne informacja L. Buchholtza z 31 III 1794 i J. J. Patza z 2 IV o skazaniu Rrego przez trybunał rewolucyjny i o grożącej mu szubienicy.
R. prowadził ożywioną działalność gospodarczą. Wraz z bratem Karolem i siostrą Joanną (w chwili podziału niepełnoletnią) odziedziczyli Bolesław koło Olkusza z przyległościami, Sieraków i Dziekanowice koło Dobczyc, części Sromotki w pow. piotrkowskim. Pierwsza żona wniosła R-emu Januszowice w pow. ksiąskim. W r. 1767 bracia podzielili majątek między siebie; R-emu w dziale przypadł Bolesław (w r. 1790 liczący 60 dymów) z dworem, młynem, tartakiem, foluszem i hutą ołowiu, większość wsi Hutki (w zasadzie należącej do star. rabsztyńskiego) z trzema browarami, hutą ołowiu, młynem, tartakiem, foluszem, Laski z folwarkiem, karczmą, młynem i owczarnią, Ujków, do którego pretensje rościł Olkusz, a którym R. zdołał zawładnąć, Małobądź (w tymczasowym posiadaniu ciotki) z folwarkiem i karczmą (paraf. Sławków). Do «przyległości» Bolesławia zaliczono jeszcze «góry olkuskie» i kamienicę w Olkuszu. Obciążone długami Dziekanowice i Sieraków otrzymał młodszy brat, wkrótce jednak R., pożyczając, zastawiając (m. in. Bolesław na 3 lata) odkupił te dobra, a następnie w r. 1773 sprzedał Janowi Dobińskiemu. R. występował też jako dziedzic Mstowa i Kamienicy, położonych w okolicy Szczyrzyca. Miał też sumy na Dobranowicach, Jakubowicach i in.
W Bolesławiu w r. 1761 istniało 7 szybów, należących do Romiszowskich. R. rozwinął wydobywanie i przetwarzanie ołowiu (galeny), galmanu (rudy cynku), glejty (tlenku ołowiu, używanego w garncarstwie) i kruszców (lub żużli, pozostałych po wytopie ołowiu) zawierających srebro (w dokumentach «argiritidium»), zajmując także grunty sporne, do których pretensje rościł Olkusz. Organizował wydobycie rud ołowiu, stosował wzbogacanie ich przez wypłukiwanie, a następnie wytapianie, co potwierdził odwiedzający te okolice w l. 1778–80 Jan Filip Carosi. Wg cytowanego (przez T. Korzona) listu R-ego do króla z 6 I 1792 – R. sprzedał 3 500 kamieni ołowiu dla Komisariatu Wojskowego i na 20 galarach wysłał do Sztokholmu kruszec, z którego by można wytapiać spiż i mosiądz (prawdopodobnie chodziło o rudy cynku). Potwierdzenie wiadomości o handlu ołowiem i «argiritidium» stanowi dokument z 4 IV 1791, dotyczący spadku po kupcu krakowskim Macieju Bartschu, któremu R. dostarczył 14 bochnów ołowiu (ok. 1 490 funtów) i ok. 1 500 funtów czystego ołowiu (plumbi puri distillati in frustis instar naviculorum) oraz wiadomość o transakcji z r. 1785 z rabinem pileckim Lejzorem Lewkowiczem na «glejty ołowiu czystego i bochenkowego» i podobnej z Anklem Wolfowiczem, kupcem z Żarek. Także „Dziennik Handlowy” z r. 1788 wymieniał R-ego jako jednego z czterech dostawców ołowiu i glejty. O wydobywanie ołowiu na miejskich gruntach skarżył R-ego w r. 1785 Olkusz, zarzucając, że we wsi Ujków «gwarectwa … i propinację czyni» i na «mineralnych szlamiskach, huciskach browary swoje pobudował bezprawnie» (Rel. Castr. Crac. 216). W l. 90-tych R. spłacał liczne, zaciągnięte wcześniej długi (np. ze spłatą posagu siostry zwlekał przeszło 11 lat), rozszerzył w r. 1789 kościółek w Bolesławiu, dla którego jeszcze w r. 1768 ufundował dzwon, zamierzając utworzyć w Bolesławiu parafię. Ok. 1788 r. nabył budynki po skasowanym klasztorze bernardynek w sąsiedztwie kościoła Św. Agnieszki i Łucji na Stradomiu w Krakowie i prawdopodobnie znacznie przebudował.
W testamencie (z 9 IX 1794) R. przekazał majątki «w woj. sieradzkim i w Wielkopolsce» (chyba chodziło m. in. o Sromotkę z przyległościami) do podziału bratu Karolowi i siostrze Joannie Feliksowej Wojuckiej, a jedynej swej córce Zofii: Bolesław, Ujków, Małobądź, Lasek, Owczarnię, Cegielnię, Krążek z folwarkiem, Januszowice i kamienicę na Stradomiu. R. zmarł 6 IX 1795 i pochowany został na cmentarzu w Bolesławiu.
R. żonaty był dwukrotnie. Pierwszą żoną była poślubiona ok. 1765 r. Teresa ze Śmietanków, 1. v. Józefowa Bogucka. Z drugiego małżeństwa z Teresą z Firlejów Konarskich, córką Józefa, kasztelanica bieckiego, i Zofii z Dobińskich (a nie, jak u Bonieckiego, Franciszka i Barbary Cellarych), poślubioną w r. 1773 lub 1774 (zm. 1792) miał córkę Zofię (1775–1814), żonę Ignacego Hilarego Moszyńskiego, matkę Piotra Moszyńskiego (zob.).
Estreicher; Boniecki, XI; Kossakowski, Monografie, III; Uruski (pomylony ze swym dziadkiem, również Aleksandrem); Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; tenże, Kawalerowie; Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, Lw. 1857; Katalog zabytków sztuki w Pol., I, IV; – Górski K., Historia jazdy polskiej, Kr. 1894 s. 203; Korzon, Wewnętrzne dzieje, II; Kupczyński T., Kraków w powstaniu kościuszkowskim, Kr. 1914, Bibl. Krak., t. 44; Łabęcki H., Górnictwo w Polsce, W. 1841 s. 267, 272; Molenda D., Huty ołowiu w Małopolsce w XV–XVIII w., w: Studia i mater. z hist. kultury mater., t. 52, Wr. 1979 s. 122; taż, Kopalnie rud ołowiu na terenie złóż śląsko-krakowskich w XVI–XVIII w., Wr. 1972 s. 306, 375; Rabowicz E., Trembecki w świetle nowych źródeł, Wr. 1965; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3-go Maja, P. 1930; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem, Mariówka 1935 s. 11; – Album stud. Univ. Crac., V 117; Buchholtz L., Powstanie kościuszkowskie w świetle korespondencji posła pruskiego w Warszawie, W. 1983; Carosi J. F., Reisen durch verschiedene polnische Provinzen, cz. II, Leipzig 1784 s. 217–19; Ciąg dalszy summariuszu czynności Konfederacji generalnej… od 12 IV 1793 w Grodnie, nr 478; Diariusz sejmu ordynaryjnego W. [1788]; Diariusz sejmu ordynaryjnego..., W. [1790]; Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII w., W. 1957 I i II; Magier, Estetyka; Materiały do geologii obszaru śląsko-krakowskiego, Oprac. S. Siedlecki, W. 1957 IV; Materiały do Słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu 4-letniego, Oprac. A. Semkowicz, W. Buczek, W. 1939–60; Naruszewicz A., Diariusz podróży … Stanisława Augusta króla … na Ukrainę … roku 1787..., W. 1788 cz. II s. 255; Patz J. J., Z okien ambasady saskiej, W. 1969; Sygański J., Metryki kościoła mariackiego i katedry na Wawelu w Krakowie, Lw. 1912 (odb. z „Mies. Herald.”) s. 49; Vol. leg., VII 229; – „Dzien. Handlowy” 1788 t. 4 cz. X, XI, XIII s. 759; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Rel. Castr. Crac. 185, 199–205, 208, 209–219, 221–223, Castr. Crac. 441 s. 392, Rel. oblatae laudorum Crac. 3, Prothocollon Actorum Terr. Palatinatus Crac. (Terr. Crac. Nova) 12, 15, 16, 19, 20, 59, 64; B. Ossol.: rkp. 5464 k. 9; B. Ossol. we Lw.: Spis właścicieli gruntowych z r. 1785, rkp. 1197, nr 125, Kreis Neu Sandez; B. Czart.: rkp. 1189; B. PAN w Kr.: rkp. 2222 (protokoły posiedzeń Komisji Kruszcowej); – Własnowolska Z., Oddziaływanie kombinatu Górniczo-Hutniczego «Bolesław» na najbliższe środowisko naturalne (mszp. w Inst. Geografii UJ).
Maria Czeppe