Ruchaj Aleksander, pseud. Taczanowski (1897–1966), działacz niepodległościowy, pułkownik dyplomowany WP. Ur. 20 II w Rudniku w pow. niskim, był jednym z dwanaściorga dzieci Franciszka Józefa (1862–1933), majstra ciesielskiego, i Anny Katarzyny z Wojtasiów (1874–1927).
W r. 1907 rodzina przeniosła się do Ostrowa koło Przemyśla. R. w l. 1907–14 uczęszczał do III Gimnazjum Klasycznego na Zasaniu w Przemyślu. W tym okresie brał udział w organizacjach niepodległościowych. W dn. 12 XI 1911 wstąpił do I Drużyny Skautowej im. gen. D. Chłapowskiego, zaś w r. 1912 został członkiem Polowych Drużyn Sokolich, przyjmując pseud. Taczanowski. Maturę zdał w r. 1914. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wstąpił, jak większość członków Drużyn Sokoła, do Legionu Wschodniego, rozwiązanego we wrześniu 1914 w Mszanie Dolnej. Następnie R. wstąpił do VI batalionu, który wszedł w skład I Brygady Legionów Polskich (LP). Odznaczył się w walce pod Jastkowem na Lubelszczyźnie (31 VII – 3 VIII 1915), w bitwie pod Sobierzycami nad Styrem (wrzesień t. r.) i w bitwie pod Kuklami (październik t. r.), za co otrzymał Srebrny Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari i Krzyż Walecznych po raz pierwszy. W lipcu 1916 uczestniczył w bojach pod Kostiuchnówką, gdzie 5 VII został ranny w miejscu nazwanym później Redutą Piłsudskiego, następnego dnia awansował na kaprala. Od 1 II do 30 VI 1917 uczęszczał na Kurs Oficerski w 1 p.p. Legionów, jednocześnie odbywając służbę w IV batalionie 1 p.p. Legionów. Po kryzysie przysięgowym w r. 1917, jako poddany austriacki, został 24 IX t. r. wcielony do 56 p.p. armii austriackiej i wysłany na front włoski. W październiku 1917 odbył miesięczny kurs gazowy, zaś 11 XII t. r. został awansowany do stopnia sierżanta. W dn. 20 VI 1918 dostał się R. do niewoli włoskiej i do 6 XI t. r. przebywał w obozie jenieckim w Santa Maria Capua Veterre.
Dn. 7 XI 1918 zgłosił się R. jako ochotnik do organizującej się armii polskiej we Włoszech. Jako elew przeszedł miesięczne przeszkolenie w Szkole Podchorążych w obozie Santa Maria Capua Veterre, a od 7 XII 1918 do 6 IV 1919 był dowódcą plutonu w tejże Szkole. Szkoła ta w lutym 1919 została przetransportowana do Francji i weszła w skład Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Józefa Hallera. Po przybyciu do Polski w kwietniu 1919 został dowódcą kompanii 7 p.p., a od 17 VIII 1919 do 20 V 1920 był dowódcą plutonu w Szkole Podoficerskiej w Modlinie. W dn. 7 IX 1919 uzyskał stopień podporucznika. Ze względu na biegłą znajomość języków: ukraińskiego, rosyjskiego i niemieckiego został skierowany przez Oddział II Sztabu Generalnego do Ekspozytury WP przy rządzie ukraińskim atamana Semena Petlury (21 V – 6 VII 1920). Dn. 7 VII 1920 powrócił do służby na froncie polsko-radzieckim i przeszedł szlak bojowy na stanowisku dowódcy plutonu, później kompanii w II batalionie 51 p.p. Strzelców Kresowych 12 Dyw. Piechoty (DP). W czasie walk 11 VIII 1920 został awansowany na porucznika. Po zakończeniu działań wojennych przeszedł do pracy sztabowej na stanowisko szefa Oddziału I (organizacyjno-mobilizacyjnego), potem I oficera sztabu 12 DP w Tarnopolu (29 I 1921 – 2 VI 1925). Dn. 30 X 1924 awansował na kapitana. Z kolei był dowódcą kompanii w I a później w II batalionie 54 p.p. w Tarnopolu (3 VI 1925 – 19 I 1928) z przerwą od 16 IX do 20 XII 1925, kiedy przebywał na kursie doskonalenia dla oficerów młodszych w Chełmnie na Pomorzu. Skierowany na odbycie stażu w Oddziale II Sztabu Generalnego w Warszawie, pracował w charakterze Referenta w Oddziale II SG (2 III 1928 – 30 VI 1929). Następnie służył krótko w 5 p. artylerii polowej we Lwowie (1 VII – 14 IX 1929). Od 14 IX 1929 do 30 IX 1931 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej (WSW) w Warszawie, po ukończeniu której otrzymał przydział do 29 DP w Grodnie na stanowisko I oficera sztabu (1 X 1931 – 6 IV 1932). W dn. 1 I 1932 został awansowany do stopnia majora dyplomowanego. Przeniesiony do Skierniewic, został szefem sztabu 26 DP (7 IV 1932 – 30 X 1936), potem dowódcą batalionu, następnie zastępcą dowódcy 56 p.p. w Krotoszynie (1 XI 1936 – 20 X 1937). Od 21 X 1937 do 11 XI 1938 był kierownikiem Referatu w Oddziale I SG w Warszawie. W dn. 13 V 1938 awansowany został na podpułkownika dyplomowanego. W opinii o R-u gen. Tadeusz Kutrzeba, komendant WSW, określił go: «…wybitna pracowitość. Fachowo bardzo dobrze wyszkolony. Bardzo dobry organizator i administrator, zwłaszcza w dziale mobilizacyjnym i zaopatrzenia. Posiada duży zasób zdolności wychowawczych». R. ogłosił m. in. artykuł Dowódca samodzielnej grupy „Śląsk” generał Władysław Bortnowski („Żołnierz Legionów i P. O. W.” 1938 nr 4). Od 12 XI 1938 był R. zastępcą Szefa Oddziału I SG, a w dn. 1 IX 1939 z chwilą wybuchu wojny niemiecko-polskiej – Sztabu Naczelnego Wodza do 18 IX 1939, kiedy zgodnie z rozkazem przekroczył granicę polsko-rumuńską. Z Rumunii przez Constanzę przedostał się do Francji i od listopada 1939 do kwietnia 1940 był zastępcą Komendanta Ośrodka Wyszkolenia Oficerów w Les Sables d’Olonne, a od kwietnia do czerwca 1940 kwatermistrzem 4 DP.
Po ewakuacji Wojsk Polskich do Wielkiej Brytanii, od lipca 1940 do października 1941 był szefem Oddziału I Dowództwa I Korpusu Polskiego w Szkocji. Następnie został zastępcą dowódcy, a potem dowódcą batalionu ciężkich karabinów maszynowych I Korpusu Polskiego, później 16 batalionu Pułku Dragonów (październik 1941 – luty 1943). Ze służby liniowej przeszedł do pracy w sztabie na stanowisko szefa Biura Ogólno-Organizacyjnego Min. Obrony Narodowej w Londynie (luty 1943 – sierpień 1944). Od sierpnia 1944 do kwietnia 1946 był kierownikiem Katedry Wojska w Wyższej Szkole Lotniczej na Obczyźnie w Sommerset w Anglii (V – VII Kurs). Dn. 27 V 1945 został mianowany pułkownikiem dyplomowanym. Od kwietnia do września 1946 pełnił służbę w Centralnej Komisji Regulaminowej. Po demobilizacji osiedlił się w Edynburgu w Szkocji. W dn. 15 VIII 1964 został mianowany na emigracji generałem brygady.
Czynny w życiu emigracyjnym był R. m. in. członkiem: Komitetu Wykonawczego Rady Stowarzyszeń Polskich w Edynburgu, redakcji „Edynburskiego Biuletynu Informacyjnego”, Tow. Szkocko-Polskiego, Zarządu Związku Ziem Wschodnich RP, organizatorem i prezesem Związku Żołnierzy Polskich. Jako członek Koła Przyrodników im. M. Kopernika w Edynburgu 9 VII 1951 wygłosił referat pt. Wojna jako zjawisko naukowe. R. zmarł na serce 23 III 1966 w Edynburgu, pochowany został 30 III t. r. na cmentarzu Streatham Park w Londynie. Odznaczony był m. in. Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Orderem Polonia Restituta V kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Czechosłowackim Orderem Białego Lwa V kl., Austriackim Krzyżem Karola.
W małżeństwie zawartym 12 VI 1926 z Anielą Józefą ze Schmidtów (1907–1985) miał R. cztery córki: Annę Danutę (ur. 1927), Alinę Elżbietę (ur. 1929), Aldonę Jadwigę (ur. 1932), Aleksandrę Marię (ur. 1936).
Kryska-Karski–Żurakowski, Generałowie; Rocznik Oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Borkiewicz A. J., Dzieje 1-go Pułku Piechoty Legionów, W. 1929 s. 1042, 1082; Łyczkowski S., Harcerstwo przemyskie, w: 15-lecie Niepodległości. Jednodniówka, Przemyśl 1933 s. 15; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; – Relacja ustna płk. dypl. H. Piątkowskiego o przekroczeniu granicy polsko-rumuńskiej 18 IX 1939, „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” (Londyn) T. 17: 1987 nr 126 s. 41–7; Rocznik Polonii, 1954/5, 1958–9; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” – „Tydzień Polski” 1966 nr 13 (73) s. 11; „Edynburski Biul. Informacyjny. Dwutygodnik” 1966 nr 7 (412) s. 1–4; Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Rok 1951–1952, Londyn 1952 s. 73; – CAW: sygn. Ap. 1769/89/4377 (Teczka osobowa R-a: tu opinia gen. T. Kutrzeby), sygn. 1673/84/3 t. 18 k. 58 (Krótkie dane ewidencyjne); Wojsk. Inst. Hist. w W.: sygn. V/22/45, k. 6–20 (Sikorski A., Zarys historyczny 4-ej dywizji piechoty Armii Polskiej we Francji 1940 r.); – Informacje sióstr R-a: Heleny Radomskiej, Janiny Szczepaniak i Zofii Szybiak, brata Władysława (1906–1988), i siostrzenic: Janiny Orzech i Heleny Wawszczak oraz zbiory prywatne autora.
Jerzy Adam Radomski