Semkowicz Aleksander, krypt.: A.S., S (1850–1923), historyk, pedagog, archiwista i bibliotekarz. Ur. 7 II we Lwowie, był synem radcy Sądu Krajowego Aleksandra i Antoniny z domu Nycz.
S. uczył się w gimnazjum w Samborze (1861–8) oraz w Gimnazjum im. Franciszka Józefa I we Lwowie (1868–9), gdzie zdał maturę. Studiował historię pod kierunkiem Heinricha Zeissberga i Ksawerego Liskego na Uniw. Lwow. (1869–72), następnie w Getyndze (1872–5). W r. 1875 uzyskał we Lwowie doktorat filozofii (promotorem był Liske) na podstawie dysertacji Krytyczny rozbiór dziewiątej księgi Jana Długosza ,,Historii polskiej” (Rozpr. AU Wvdz. Hist.-Filoz. 1874 II i odb. Kr. 1874). W l. 1874–6 był zastępcą nauczyciela (suplentem) historii w Gimnazjum im. Franciszka Józefa I we Lwowie, następnie od r. 1876 bibliotekarzem lwowskiej Biblioteki Uniwersyteckiej. W l. 1881–2 był kontraktowym kustoszem Archiwum miasta Lwowa, opracował projekt jego reorganizacji. Następnie powrócił do Biblioteki. Brał tu udział w pracach nad bibliografią czasopism polskich XIX w. pod kierunkiem Henryka Biegeleisena (1884). W r. 1890 został kustoszem, a od r. 1892 jej dyrektorem do przejścia na emeryturę (1912). Jako bibliotekarz zreorganizował i unowocześnił gromadzenie, opracowanie i udostępnianie zbiorów (głównie źródeł historycznych, poloników i czasopism), wprowadził wypożyczanie międzybiblioteczne. Jako dyrektor powiększył Bibliotekę i doprowadził do wybudowania (1901–4) nowego gmachu przy ul. Mochnackiego, do którego przeniesiono zbiory (otwarcie Biblioteki odbyło się 22 V 1905). Za to został odznaczony Orderem Żelaznej Korony III kl. (1905).
Od r. 1876 S. ogłaszał liczne artykuły i recenzje dotyczące przede wszystkim średniowiecza, ale też XVII i XVIII w. w pismach: krakowskich („Przegląd Krytyczny”, „Przegląd Powszechny”, 1876–85), warszawskich („Ateneum” 1881), lwowskich („Gazeta Lwowska”, „Muzeum”, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1883–9); był edytorem ważnych źródeł: ,,Cronica Petri comitis Poloniae certis gestis Sarmatiae regum” (w: „Monumenta Poloniae Historica” Kr. 1878 III) oraz „Vita sanctae Hedvigis ducissae Silesiae (Vita maior, vita minor, genealogia)” i „Vita Annae, ducissae Silesiae” (tamże, 1884 IV), także kilku pomniejszych. W oparciu o dorobek naukowy oraz obszerne dzieło źródłoznawcze, wyróżnione w rękopisie nagrodą konkursową Tow. Historyczno-Literackiego w Paryżu w r. 1882, drukowane później pt. Krytyczny rozbiór ,,Dziejów Polski” Jana Długosza (do roku 1384), (Kr. 1887), habilitował się w r. 1884 we Lwowie w zakresie historii powszechnej i uzyskał veniam legendi jako docent prywatny. W r. 1889 został mianowany profesorem nadzwycz. Uniw. Lwow. W dydaktyce szkolnej zapisał się jako autor wielokrotnie wznawianego podręcznika historii (Opowiadania z dziejów powszechnych dla niższych klas szkół gimnazjalnych i realnych, Lw. 1893–5 I–III i kolejne wyd.: Lw. 1899–1903, 1907–8, cz. 1: Dzieje powszechne. Opowiadania dla niższych klas szkół gimnazjalnych i realnych, Lw. 1912, 1914, 1922). Opracował liczący ok. 900 pozycji „Katalog polskich podręczników XVI–XIX w.” (1894), który znajduje się w zbiorach rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej we Lwowie. W r. 1886 był współzałożycielem Tow. Historycznego we Lwowie i członkiem jego Wydziału, w r. 1917 został członkiem honorowym. W l. 1895–7, 1899–1904, 1906–14, 1920–22 był redaktorem i długoletnim (od r. 1891) współpracownikiem organu tegoż Towarzystwa – „Kwartalnika Historycznego”. Jako redaktor zabiegał o prace młodych badaczy, umożliwiając im debiut naukowy, a później dalszą współpracę. Oprócz artykułów (jak m.in. Walka o monarchię 1288 do 1294, „Kwart. Hist.” R. 5: 1891, Adelajda, Krystyna i Jadwiga, żony Kazimierza Wielkiego, tamże R. 12: 1898) i przyczynków, zamieszczał w nim (poświęcony historii średniowiecznej i nowożytnej) Przegląd literatury historii powszechnej za l. 1898–1904 (R. 14–18: 1900–4); w r. 1902 średniowiecze przygotował syn Władysław. W r. 1890 wystąpił na II Zjeździe Historyków Polskich we Lwowie z referatem O potrzebie i sposobie wydania ważniejszych źródeł znajdujących się w Archiwum we Lwowie (w: „Pamiętnik 2 Zjazdu Historyków Polskich we Lwowie”, Lw. 1890 I i odb.). Dn. 9 V 1893 S. został wybrany na członka korespondenta Wydz. Historyczno-Filozoficznego AU w Krakowie, był również członkiem honorowym Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (1916) oraz członkiem czynnym Tow. Naukowego we Lwowie (1921). Zmarł 2 IV 1923 we Lwowie, pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim.
Ok. r. 1876 S. ożenił się we Lwowie z Marią z Schierów, z którą miał synów: Władysława (zob.), i Adama, inżyniera technika (ur. 1880), oraz córki: Marię (ur. 1882), zamężną Melchertową, i Zofię (ur. 1888), zamężną Stenzlową.
Portret z ok. 1894 r. rys. przez Henryka Dyrdonia w B. PAN w Kr.: rkp. 9475 (Varia z daru Antoniego Kleczkowskiego); Fot. portretu w IH PAN w Kr.; – Estreicher w. XIX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I cz. 1–3; Finkel, Bibliogr.; Katalog wydawnictw PAU 1873–1947, Kr. 1948 I; Bar, Słown. pseudonimów; Biogramy uczonych pol., Cz. 1 z. 3; Słownik historyków polskich. W. 1994; Słown. Pracowników Książki Pol. (bibliogr.); Indeks do Kwartalnika Historycznego (1887–1922), Zestawił M. Rutkowski, Lw. 1925; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; – Charewiczowa Ł., Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lw. 1938 (fot.); Finkel Starzyński, Hist. Uniw. Lwow., II; Historiografia polska w dobie pozytywizmu (1865–1900), W. 1968; Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazjum im. Franciszka Józefa I. we Lwowie 1858–1908, Zest. J. Białynia-Chołodecki, Lw. 1909 s. 165, 343; Nicieja S., Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1796–1986, Wr. 1989; Papée F., Barwiński E., Towarzvstwo Historvczne 1886–1914, „Kwart. Hist.” R. 51: 1937 s. 4–6, 27–30 (fot.); Podhorodecki L., Dzieje Lwowa, W. 1993; Polskie Towarzystwo Historvczne 1886–1986, Wr. 1990 s. 298–9; – Smoleński T., Listy […] do Mieczysława Geniusza, Rok 1906, Oprac. K. Stachowska, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 38: 1993; Matuszewski J., Annales seu Chronicae von Jan Długosz aus der Sicht von Aleksander Semkowicz, Ł. 1986; – „Kwart. Hist.” R. 37: 1923 s. 1–4 (fot.); – Arch. PAN w Kr.: rkp. K III 56 j.a. 180 (Spadek po S–u); B. Jag.: rkp. 9549–9553, 9612, 9614, Akc. 485/75, 497/75, 631/75, 278/76, 284/76 (6) (Korespondencja), 337/76, 165/83; B. PAN w Kr.: rkp. 2158, 2169, 2197, 9717 (Korespondencja); – Oesterr. Biogr. Lexikon, Lf. 51 [w druku].
Wiesław Bieńkowski