Syski Aleksander, krypt. i pseud.: A. S., Al., Kłonica, Kłonicarz, Ks. Al. S., Ks. A. S., Ks. Klonowicz, Ks. Peregrinus, Roman Dołęga, Stanisław Swojak, Stanisław Żelechowski, Wiewióra, Wojciecha Żmuda, X., X. A. S., X. S. (1876–1945), ksiądz rzymskokatolicki, działacz Polonii amerykańskiej, publicysta, redaktor, wydawca.
Ur. 26 VI w Żelechach (pow. płoński) w rodzinie tamtejszych właścicieli posiadających także majątki w pobliskich Bońkach i Zawadach, był synem Aleksandra, powstańca styczniowego, oraz Florentyny z Maciejewskich. Jeden z jego braci, Hieronim, był księdzem w diec. płockiej.
Po ukończeniu szkoły początkowej w Płońsku kontynuował S. naukę w progimnazjum rządowym w Pułtusku. Po jego ukończeniu w r. 1892 wstąpił do Seminarium Duchownego w Płocku. Od r. 1897 kontynuował studia w Akad. Duchownej w Petersburgu. Jako współorganizator polskiego kółka konspiracyjnego wzorowanego na Tow. Filaretów był kilkakrotnie nękany rewizjami, także w rodzinnych Żelechach. W r. 1901 w Petersburgu uzyskał magisterium teologii i otrzymał święcenia kapłańskie. Został wikariuszem w katedrze w Płocku i sekretarzem bp. płockiego Jerzego Józefa Szembeka, a w r. 1902 wikariuszem w Skępem (pow. lipnowski) i prefektem w Seminarium Nauczycielskim w Wymyślinie (pow. lipnowski). Opublikował broszury: Ks. Tomasza Młodzianowskiego cztery kazania adwentowe o grzechu przejrzane i w katedrze płockiej wypowiedziane (Płock 1902), Szkic Boskiego Wizerunku Zbawiciela (W. 1903) oraz Pustelnia św. Salomei (Kielce 1905). Ogłaszał artykuły w prasie katolickiej m.in. „Maryawicie”, „Przeglądzie Katolickim”, „Echach Płockich i Łomżyńskich”, „Wiadomościach Pasterskich” oraz „Kwartalniku Teologicznym”. W r. 1904 doktoryzował się na podstawie rozprawy Disertatio critica. Dn. 24 II 1905 zainicjował strajk młodzieży Seminarium Nauczycielskiego, za co został aresztowany i osadzony w płockim więzieniu. Zwolniony dzięki interwencji bp. płockiego Apolinarego Wnukowskiego, wrócił do Skępego, ale za namową władz kościelnych wyjechał w r. 1907 do Paryża i objął funkcję kapelana w sierocińcu św. Kazimierza.
W r. 1908 osiadł S. w USA i w stanie Massachusetts organizował parafie oraz budował kościoły (najpierw w Norwood, a od r. 1909 w Haverhill). Współpracował z „Przeglądem Katolickim”, w którym zamieszczał w r. 1908 artykuły o emigracji zarobkowej w USA i Europie Zachodniej, oraz włocławskim „Ateneum Kapłańskim” (1910–14). Działał w Zjednoczeniu Polskim Rzymsko-Katolickim w Ameryce. Był współwłaścicielem drukarni w Bostonie i od r. 1910 wydawał w języku polskim „Gazetę Bostońską”. W tym okresie został proboszczem w parafii św. Wojciecha w Hyde Park koło Bostonu; wybudował tam kościół i plebanię oraz założył polski sierociniec, do którego sprowadził siostry bernardynki. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wygłosił 6 IX 1914 w Faneuil Hall w Bostonie referat Polacy i wojna (The Poles and the War, Boston 1914), w którym uzasadniał aspiracje narodu polskiego do niepodległości. Zachęcał do datków na fundusz narodowy oraz do wstępowania do armii polskiej. Współpracował z Polskim Centralnym Komitetem Ratunkowym (od r. 1916 Wydz. Narodowy Polskiego Centralnego Komitetu Ratunkowego, następnie Wydz. Narodowy Polski) i stowarzyszeniem «Friends of Poland», a także Generalnym Komitetem Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, działającym w Szwajcarii pod przewodnictwem Ignacego Paderewskiego i Henryka Sienkiewicza. Publikował w chicagoskim „Przeglądzie Kościelnym”, a w r. 1917 wydał broszurę The United States of Poland (Boston), w której uzasadniał prawa Polski do Pomorza i Gdańska. Wybrany na sekretarza Rady Nadzorczej Wydz. Narodowego Polskiego, był głównym organizatorem i sekretarzem generalnym I Sejmu Polskiego Wychodźstwa, obradującego 24–30 VIII 1918 w Detroit.
W listopadzie 1918 w Nowym Jorku rozmawiał S. z Romanem Dmowskim o stanowisku delegacji polskiej na przyszłą konferencję pokojową. Dn. 22 XI t.r. uczestniczył w spotkaniu przedstawicieli Wydz. Narodowego Polskiego i Komitetu Obrony Narodowej, poświęconemu zwalczaniu propagandy środowisk żydowskich w USA. W r. 1919 organizował tam pobyt Władysława Reymonta. Na wniosek S-ego obradujący 10–13 XI t.r. w Buffalo II Sejm Polskiego Wychodźstwa przyjął uchwałę o podjęciu starań, ułatwiających wyjazd do kraju Górnoślązakom oraz ludności mazurskiej w celu uczestnictwa w plebiscytach. Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. działał w Amerykańskim Komitecie dla Obrony Polski, informując (m.in. wspólnie z socjalistą Bronisławem Kułakowskim) o zagrożeniach jakie bolszewizm niesie dla Europy. W dn. 15–16 VIII t.r. odprawiał w Hyde Park msze za ojczyznę. Był jednym z inicjatorów wysłania 18 VIII adresu gratulacyjnego do Józefa Piłsudskiego, potem jednak uznał za głównych twórców zwycięstwa Maxima Weyganda, Józefa Hallera, Tadeusza Rozwadowskiego i Władysława Sikorskiego. Wspierając Paderewskiego w staraniach o stanowisko prezydenta Polski, przybył latem 1922 do kraju i złożył wizytę m.in. Piłsudskiemu, premierowi Julianowi Nowakowi, Wojciechowi Trąmpczyńskiemu i abp. Aleksandrowi Kakowskiemu. Zainicjował powołanie «Komitetu Pięciuset», który bazując na działaczach Wydz. Narodowego Polskiego i Zjednoczenia Kapłanów Polskich, skupił osoby deklarujące materialne poparcie dla akcji politycznej Paderewskiego. Po likwidacji Wydz. Narodowego Polskiego na Sejmie w Detroit (1925) i powołaniu Polskiej Rady Opieki Społecznej w Ameryce, współtworzył konstytucję nowej organizacji. Po przewrocie majowym 1926 r. na łamach wydawanego w Milwaukee przez Zjednoczenie Kapłanów Polskich „Przeglądu Katolickiego” zamieszczał m.in. artykuły o charakterze antysanacyjnym. W r. 1927 założył w Bostonie sierociniec, Polski Dom św. Teresy. W r. 1929 uległ wypadkowi samochodowemu; w jego następstwie zrezygnował z funkcji proboszcza w Hyde Park i w r. 1930 przyjechał do Polski (m.in. do Warszawy i Helu) na rekonwalescencję.
Pod koniec r. 1930 zamieszkał S. w Paryżu, gdzie ponownie został kapelanem Sierocińca św. Kazimierza. Od lipca do września 1931 przebywał na wakacjach w Bethanii w Palestynie. Wydał kilka książek, m.in.: Ks. Henryk Perreyve i stosunek jego do Polski (W. 1931), Ostatni śpiew. Powieść misyjna (1932), Krótkie nauki na niedziele i święta całego roku z dodatkiem nauk przygodnych (W. 1932–3 I–III), Ascetyka katolicka w krótkich naukach dla osób świeckich (Łuck 1933), Doskonałość chrześcijańska na tle życia św. Stanisława Kostki (W. 1934), O powołaniu do kapłaństwa na tle encykliki Ojca św. Piusa XI o kapłaństwie katolickim (Łuck 1936), Zakład św. Kazimierza w Paryżu (Łuck 1936). Opracował kilkanaście haseł do kontynuacji „Encyklopedii Kościelnej” ks. Michała Nowodworskiego. Przygotował do druku dwutomowy „Wybór kazań” (W. 1935) Tomasza Młodzianowskiego. Dn. 30 I 1934 na cmentarzu Père Lachaise w Paryżu celebrował uroczystości żałobne podczas pogrzebu Heleny Paderewskiej. W sierpniu t.r. uczestniczył w Warszawie w II Zjeździe Polaków z Zagranicy. W drodze powrotnej odwiedził (8 IX) przebywającego w Czechosłowacji Wincentego Witosa, a swoje wrażenia opisał w publikacji W Pradze Czeskiej u Witosa. Aktualna kartka ze współczesnej historii Polski (Chicago 1935), wydanej pod pseud. Wojciech Żmuda. W dwóch szkicach, opublikowanych w pracy zbiorowej „W obronie prawdy, czyli zbiór artykułów przeciwko paszkwilom na naród polski i duchowieństwo w Polsce” (New Britain 1935), odpowiedział ks. Stanisławowi Iciekowi na krytykę delegacji Polonii amerykańskiej na II Zjazd Polaków z Zagranicy za odmowę przystąpienia do Światowego Związku Polaków z Zagranicy, zawartą w jego książce „Światła i cienie” (Pittsburgh 1935).
Wiosną 1935 odwiedził S. Lourdes i Hiszpanię. Po powrocie do USA został zatrudniony jako ojciec duchowny i profesor homiletyki (retoryki) w Seminarium Polskim w Orchard Lake; był też moderatorem Tow. Literackiego w tamtejszych Zakładach Naukowych. W r. 1936 reprezentował Seminarium Polskie na zjeździe założycielskim Polskiej Rady Międzyorganizacyjnej w Chicago, a po przekształceniu jej w r. 1938 w Radę Polonii Amerykańskiej został członkiem siedemnastoosobowego Dyrektoriatu. Wydał pracę Paderewski w dziejach Polski. W 75 rocznicę życia Paderewskiego (New Britain 1936). Współpracując z politykami utworzonego w r. 1936 Frontu Morges, bezskutecznie zabiegał o przyjazd do USA Witosa i Sikorskiego. Od r. 1937 wydawał w Łucku pismo dla kapłanów „Kazalnica Popularna”. Ufundował w Łucku Instytut «Pro Fide», którego został dyrektorem (był nim do 15 XI 1939). Na akademii żałobnej ku czci Dmowskiego w Buffalo (26 III 1939) wygłosił mowę Dmowskiemu w hołdzie… (Buffalo 1939). Od papieża Piusa XI otrzymał tytuł szambelana.
Po wybuchu drugiej wojny światowej w r. 1939 opublikował S. na łamach „Polonii” wiersze: Gdy noc głęboka… oraz Smutno mi Boże. W prasie polonijnej obarczał sanację odpowiedzialnością za klęskę Polski, domagając się usunięcia jej przedstawicieli z rządu RP i władz Polonii. Równocześnie w prasie amerykańskiej, m.in. w „American Mercury”, dementował nieprzychylne Polsce artykuły z prasy brytyjskiej. Apelował o zbiórki pieniężne dla armii polskiej we Francji. W kościele św. Wojciecha w Chicago wygłosił 3 XII t.r. homilię Nad wodami Babilonu. Kazanie o Polsce po pogromie jej przez Niemców w r. 1939 (Orchard Lake 1939). Reaktywował w USA „Kazalnicę Popularną” i wydawał ją do r. 1944 jako rocznik. W r. 1940 opublikował opowiadania historyczne Generał Józef Haller (Chicago) i Konstytucja 3-Maja (Chicago) oraz obrazki sceniczne ze śpiewami Sen żołnierza polskiego w noc listopadową (Orchard Lake) i Obchód listopadowy w obozie internowanych żołnierzy polskich w Szwajcarii (New Britain). W liście otwartym do ambasadora RP w Waszyngtonie Jana Ciechanowskiego ponownie skrytykował zwolenników sanacji w USA (W obronie spotwarzanego narodu, Detroit 1941). Zorganizował w Detroit I Polski Zjazd Homiletyczny (22–23 IV 1941), na którym powołano Radę Homiletyczną. Dn. 5 VII 1941 przemawiał na pogrzebie Paderewskiego na cmentarzu Arlington w Waszyngtonie. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia odbył kolejną pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Ogłosił dalsze publikacje, m.in. Ks. Józef Dąbrowski. Monografia historyczna (Orchard Lake 1942), Polka królową Anglii (Chicago 1943), Teologia ascetyczna (Orchard Lake 1943), Krótki katechizm dla dzieci do pierwszej Komunii św. (Brunszwik 1945, Brema 1946). Dorobek pisarski S-ego obejmuje kilkanaście publikacji książkowych i ponad 300 artykułów, głównie o treści teologicznej, oraz recenzji. Od r. 1944 mieszkał S. w sierocińcach w Hyde Park, następnie w pobliskim Franklin. Zmarł 13 XI 1945 w Bostonie, został pochowany na cmentarzu paraf. Świętej Trójcy w Lowell w stanie Massachusetts. Był odznaczony Orderem Odrodzenia Polski (1932) oraz godnością Honorowego Członka Okręgu 20. Rady Polonii Amerykańskiej.
Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918–1944, L. 1981; Bolek, Who’s Who in Polish America; Nir R., Źródła do historii Polonii, Orchard Lake 1982; Polonica zagraniczne. Bibliografia za okres od września 1939 do 1955 roku, W. 1991–2003 III–IV; Słown. Pol. Teologów Katol., VII (bibliogr.); Słown. pseudonimów, IV; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995, III (fot.); Wepsiec J., Polish american serial publications 1842–1966 an annotated bibliography, Chicago 1968; – Białasiewicz W., Pomiędzy lojalnością, a serc porywem. Polonia amerykańska we wrześniu 1939 r., Tor. 2006; Bieńkowski Z., Zarys dziejów zakładu kształcenia nauczycieli w Wymyślinie 1867–1969, [b.m.w.] 1970 s. 14, 48; Charszewski I., Amerykański pater spiritualis rodem z Seminarium Płockiego, „Mies. Pasterski Płocki” 1937 nr 11 s. 535–8; Drozdowski M. M., Ignacy Jan Paderewski. Zarys biografii politycznej, W. 1986; Frančic M., Komitet Obrony Narodowej w Ameryce 1912–1918, Wr. 1983; Gajewski S., Społeczna działalność duchowieństwa w Królestwie Polskim 1905–1914, L. 1990; Haiman M., Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie w Ameryce 1873–1948, Chicago 1948; Kaczorowska T., Kanclerz Polonii amerykańskiej w Paryżu, w: Polacy we Francji. Historia i współczesność, W. 2004; O l szewski A., Historia Związku Narodowego Polskiego, Chicago [b.r.w.] III 238, 283, IV 75–6, 80, V 83, 436–7; Orzechowski E., Teatr polonijny w Stanach Zjednoczonych, Wr. 1989; Radzik T., Polonia amerykańska wobec Polski 1918–1939, L. 1990; Szczepański J., Ksiądz Aleksander Syski na Mazowszu i wśród Polonii amerykańskiej, Ciechanów–Pułtusk 1994 (bibliogr., fot.); Wachtl K., Polonia w Ameryce. Dzieje i dorobek, Filadelfia 1944; Wieczorek E., Seminarium Nauczycielskie w Wymyślinie (1867–1914), „Roczn. Maz.” T. 15: 2003 s. 71; – Arch. Paderewskiego, I–II, IV–VI; Haller J., Pamiętniki, Londyn 1964; Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Homiletycznego w Ameryce, Orchard Lake 1941; Przemówienia i sprawozdania ze Sejmu Polskiego Wychodźstwa w Ameryce odbytego w dniach od 26 do 30 sierpnia r. 1918, Chicago 1918 s. 95–6; Stroński S., Polityka Rządu Polskiego na uchodźstwie w latach 1939–1942, [Nowy Sącz] 2007; Walkowicz L. T., Dzieje uniesień serdecznych a rzeczywistość dzisiejsza, Chicago 1953; Witos W., Moja tułaczka w Czechosłowacji, W. 1995; tenże, Moje wspomnienia, Paryż 1965 III; „Okólnik Wydz. Narod. Pol.” 1918 nr 7–9, 1919 nr 27–28; „Roczn. Bibliogr.” (Edynburg) T. 3: 1943; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Polish-American Studies” Vol. 2: 1945 nr 3/4 (B. A. Jezierski, bibliogr.), „Posłaniec Serca Jezusa” (Chicago) 1946 z. 2 (M. Haiman), „Sodalis Maryański” (Orchard Lake) 1946 nr 4 (W. Jasiński, J. Kula, J. Swastek); – AAN: Arch. Paderewskiego, sygn. 626 k. 11–14, sygn. 2330 k. 10, 14, 24, sygn. 4321 k. 59, 63, 68, 99, Akta Gen. Sikorskiego, sygn. 149 k. 1; AP m. stoł. W., Oddz. w Mławie: Akta stanu cywilnego paraf. rzymskokatol. Wierzbowiec (obecnie Sochocin) z r. 1876 nr 25 (akt ur. S-ego); B. Jag.: sygn. Przyb. 10/82 (koresp. Stanisława Winlakiewicza), sygn. Przyb. 688/88 (koresp. Jana Wiktora); B. Narod.: rkp. 8491 s. 25–7 (koresp. Konstantego Buszczyńskiego); – Mater. w zbiorach autora: Historia paraf. św. Michała Archanioła w Haverhill, nadesłana w r. 1994 przez ks. Stanleya Włodykę, proboszcza paraf. Haverhill w USA.
Janusz Szczepański