Szembek Aleksander h. własnego (1596–1654), właściciel kuźnic, sekretarz królewski, burgrabia krakowski.
Ur. w Krakowie, w rodzinie świeżo nawróconej na katolicyzm, był wnukiem Bartłomieja (zob.), synem (prawdopodobnie najmłodszym) Stanisława (zm. 1603, zob.) i Katarzyny z Ridtów, bratankiem Bartłomieja młodszego (zob.). Miał jedenaścioro rodzeństwa, m.in. Dorotę, zamężną za Wawrzyńcem del Pace, synem Giulia (zob. Pace del Giulio). Kuzynostwem stryjecznym S-a byli m.in. Fryderyk Szembek (zob.) i Otylia, zamężna za Hieronimem Strzałą (zob.), a bratem ciotecznym Stanisław Jasnogórski (zob.).
Wg Szymona Okolskiego w młodości S. podróżował za granicę. Pod koniec 2. dziesięciolecia XVII w. wszedł w konflikt z kaszt. lubelskim Piotrem Aleksandrem Tarłą, który usiłował podważyć jego prawa szlacheckie; sprawa trafiła do Tryb. Kor., ale mimo korzystnego dla Szembeków wyroku z 2 VII 1620, Tarło w następnych latach nie zaprzestał szykan. Wg Waleriana Nekandy Trepki S., pozwany na mocy konstytucji sejmu 1620 r. przez poborcę krakowskiego do zapłacenia podatku «od sum i substancyjej» jako «nowa szlachta», starając się uniknąć opodatkowania, zaprzeczył jakoby był szlachcicem, co następnie rzekomo zeznał do ksiąg grodzkich krakowskich (zapisu tego w księgach nie odnaleziono). Trepka zarzucał ponadto S-owi i jego bratu Stanisławowi sprowadzanie do Rzpltej śląskich ortów o niskiej zawartości kruszcu, wykupywanie lepszej monety polskiej i oszustwa celne.
S. prawdopodobnie zajmował się handlem winem; w r. 1620 był za nie winien kupcowi i rajcy bieckiemu Janowi Golankowskiemu 1032 złp. 15 gr. W r.n. arendował podatek «od furmanów» w woj. krakowskim, księstwach oświęcimskim i zatorskim. Trzymanej od r. 1622 dzierżawy czopowego piwnego w Krakowie, na Kazimierzu i Kleparzu zrzekł się w lipcu 1623 ze względu na zarazę. Prawdopodobnie w związku z działaniami Tarły napadnięty 7 XI 1623 przez S-a Aleksander Sabina w protestacji, wniesionej 16 XI t.r. do ksiąg grodzkich krakowskich, oskarżył «sławetnego» S-a, syna «sławetnego Stanisława Szembeka, obywatela i kupca suknem» o napaść i zranienie «aż do strzaskania kości i zębów». W odpowiedzi 11 XII «szlachetny» S., syn «szlachetnego niegdyś Stanisława Szembeka», wniósł protest przeciw Sabinie, nie tyle zaprzeczając oskarżeniom o napaść, co przede wszystkim broniąc swego «starożytnego szlachectwa». Dn. 10 VIII 1624 Tryb. Kor. w Lublinie wydał korzystny dla S-a wyrok, skazując Sabinę na karę 60 grzywien i sześciu tygodni więzienia w dolnej wieży za nieuzasadnioną naganę szlachectwa.
Dn. 14 IV 1625 S. i jego żona Elżbieta odkupili od kuźnika Jana Samsona i jego matki Heleny za 1300 złp. dożywotnie prawa do kuźnicy żelaza zwanej Samsonowską (Michałowską) koło wsi Kołomań nad Bobrzą w kluczu kieleckim biskupstwa krakowskiego; S. uzyskał 15 IV t.r. od bp. krakowskiego Marcina Szyszkowskiego potwierdzenie praw do tej kuźnicy za czynszem 22 grzywien rocznie. W Kołomani trzymał S. również wójtostwo z dwoma łanami uprawnymi i trzema pustymi, karczmę, młyn i stawy rybne, a do dzierżawionej kuźnicy dobudował w Ciągłem hutę ołowiu. W l. 1627–8 chorobę i nieobecność S-a wykorzystali rudnicy Jan i Bartosz Adamowscy oraz Szymon i Jan Jasiewscy, którzy nielegalnie wydobyli i ukryli w lesie kilkaset żłobów rudy ołowiu, pochodzącej z trzech frysztów (pól kopalnianych) S-a w górze Bruzny (obecnie Brusznia) pod Kielcami. Zawiadomiony bp Szyszkowski zakazał 12 V 1628 pod karą 200 grzywien podbierania rudy z frysztów S-a i skonfiskował ukryty urobek. Dn. 28 XII 1631 S. wspólnie z żoną zrzekł się bezpłatnie kuźnicy i huty «Samsonowskiej» na rzecz kuźnika Jana Gibboniego, który prawdopodobnie w zamian zobowiązał się do wybudowania dla S-a wielkiego pieca w Cedzynie koło Kielc. Umowa została poręczona w grodzie chęcińskim pod zastawem 14 tys. złp.; 23 VII 1633 Szembekowie zezwolili Gibboniemu na formalne przejęcie kuźnicy, a po pięciu miesiącach również wójtostwa w Kołomani. Dn. 31 III 1633 otrzymał S. od administratora biskupstwa krakowskiego, kard. Jana Olbrachta Wazy, potwierdzenie dożywocia nabytych od szwagra del Pace kuźnicy Makoszyńskiej (z czynszem 24 fl.) wraz z dymarką Rosochy i młynem «pod Lechowym» w kluczu kieleckim, co w maju t.r. zatwierdziła kapit. krakowska, zastrzegając sobie roczny czynsz w wysokości 6 grzywien.
W czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta III pozwał S. Tarłę, wówczas już woj. lubelskiego, przed sąd kapturowy radomski o niesłuszne zaprzeczenie szlachectwa, a 11 XII 1632 złożył przeciw niemu protest w grodzie chęcińskim (powtórzony następnie w Krakowie), skarżąc go, że «nie kontentując się pierwszymi krzywdami i następując różnymi sposobami na zdrowie i honor» S-a, prześladował go zabierając zboża, ryby, bydło i miód, a wreszcie odbierając mu arendę wsi Blaszków w pow. opoczyńskim. Chorąży krakowski Marcjan Chełmski jako «dyrektor» sądu kapturowego i marszałek sejmiku proszowickiego wydał S-owi atestację szlachectwa, co z kolei Tarło oprotestował 21 II 1633 w grodzie krakowskim, zarzucając S-owi uzurpację i niezgodny z prawem wywód szlachectwa oraz podkreślając, że jeszcze jego dziad i ojciec «w mieście zasiadłszy po miejsku żyli, [...] byli burmistrzami, rajcami, lunarami, [...] handle różne [...] prowadzili». Już 26 II t.r. Chełmski we wniesionej do grodu reprotestacji stwierdził, że przedstawiciel Tarły, Hieronim Wielopolski, nie zgłosił protestu, gdy S. dekretem Tryb. Kor. udowadniał swe szlachectwo. Kolejną skargę Tarły Tryb. Kor. odesłał do sejmiku w Proszowicach; na sejmiku deputackim 12 IX przedstawił S. przywileje cesarskie z l. 1313, 1350 i 1355 oraz indygenat Zygmunta Augusta z 25 VII 1566 (będący najprawdopodobniej falsyfikatem), oblatowany w Metryce Kor. w l. 1615 i 1616, a także powołał na świadków braci rodzonych: Stanisława, Hieronima, Pawła i Krzysztofa, brata stryjecznego Jana oraz stryjecznych bratanków, Karola i Stanisława. «Pod sumieniem zeznali [oni], że z tej familijej i genealogiej brat ich pan Aleksander idzie» i zobowiązali się powtórzyć zeznanie pod przysięgą w Tryb. Kor. Wg Trepki Szembekowie przedstawili wówczas «księgę zmyślonych przywilejów», sporządzoną w r. 1619 przez krakowskiego malarza Marcina Proszowskiego, «dali tysięcy coś niemało» woj. ruskiemu Stanisławowi Lubomirskiemu i 8 tys. złp. Chełmskiemu, a z własnoręcznie sporządzoną atestacją szlachectwa «w Krakowie od szlachcica do szlachcica po gospodach chodzili», prosząc o podpis. Mimo protestów ze strony Tarły, otrzymał S. potwierdzenie szlachectwa, podpisane przez Chełmskiego, Lubomirskiego i kaszt. sądeckiego Krzysztofa Ossolińskiego oraz ok. dziewięćdziesięciu przedstawicieli szlachty i 29 VII 1634 złożył je w Tryb. Kor. w Lublinie; przedstawione dowody uznano tu za wystarczające, a indygenat za ważny. Zarzucając S-owi «nieprawność i nadużycie» indygenatu, Tarło odwołał się od wyroku Trybunału przed sąd sejmowy. Ostateczny wyrok zapadł na sejmie zwycz. w Warszawie 22 II 1635; wg kanclerza lit. Stanisława Albrychta Radziwiłła mimo początkowych oporów większości sędziów, «niektórzy [...] pod wpływem słodyczy wina wtłoczonego z beczek do gardła uznali łaskawsze zdanie za swoje i szlachectwo na wieki zatwierdzono». Na tym sejmie S. został wyznaczony przez króla Władysława IV na komisarza do lustracji dóbr królewskich w Małopolsce. Od r. 1634 razem z braćmi Hieronimem i Krzysztofem był opiekunem dzieci zmarłego brata, Pawła.
Tuż przed 1 IV 1636 uczestniczył S. w okazowaniu szlachty pow. chęcińskiego pod zamkiem w Chęcinach. Już jako sekretarz królewski, razem z podkomorzym inowrocławskim Andrzejem Ruszkowskim, przeprowadził w listopadzie t.r. lustrację Przedborza, a wspólnie z kaszt. brzezińskim Stanisławem Witowskim i pisarzem skarbowym Adamem Świętochowskim usiłował zlustrować star. nowotarskie, co wywołało protest miejscowego starosty, kanclerza kor. Tomasza Zamoyskiego, sprzeciwiającego się lustracji dóbr obciążonych «starą sumą». T.r. otrzymał S. od bp. krakowskiego Jakuba Zadzika wójtostwo w Bobrzy. W l. 1636–40 Gibboni wybudował dla niego wielki piec do wytopu żelaza w Cedzynie, z którego S. płacił bp. krakowskiemu 2 tys. złp. rocznego czynszu «za wodę i za las». Dn. 2 V 1639 zjawił się na okazowaniu szlachty woj. krakowskiego i podał do grodu manifestację, stwierdzając nieobecność «innych osób stanu rycerskiego». Zajmując się ze stryjem Mikołajem handlem ołowiem i glejtą, spławił Wisłą do Gdańska w 1. poł. XVII w. co najmniej 7300 cetnarów ołowiu, a tylko w l. 1640–3 zważył na krakowskiej Wadze Wielkiej 1 tys. cetnarów ołowiu i glejty. Po śmierci brata, Stanisława prowadził od maja 1638 do maja 1639 (od 1 VII 1638 na podstawie umowy z podskarbim w. kor. Janem Mikołajem Daniłowiczem) na rzecz potomków zmarłego administrację żup wielickich i składów winnych, arendę podatków składnego, czopowego winnego i małopolskiego cła czwartego grosza w woj. krakowskim, księstwach zatorskim i oświęcimskim oraz ziemiach przemyskiej i sanockiej woj. ruskiego; z braćmi Hieronimem i Krzysztofem sprawował opiekę nad dziećmi Stanisława. Razem ze star. chęcińskim Janem Klemensem Branickim zawarł z Daniłowiczem 10 V 1639 trzyletni kontrakt na dzierżawę składnego, czopowego winnego, czwartego grosza małopolskiego i innych podatków w województwach krakowskim i sandomierskim oraz ziemiach sanockiej i przemyskiej. «Z powodu licznych przypadków tak publicznych, jak prywatnych» zrzekł się 15 VI 1641 opieki nad dziećmi i majątkiem zmarłego profesora Uniw. Krak. Jana Innocentego Petrycego. Dn. 10 V 1642 otrzymał (na zasadzie «plus offerenti») przedłużenie na trzy lata dotychczasowych kontraktów (składne winne i czwarty grosz małopolski) oraz arendę nowego składnego winnego. Ze względu na wojnę i morowe powietrze na Węgrzech uzyskał w r. 1645 obniżkę arendy z 300 tys. do 272 tys. złp. Po raz ostatni arendował podatki w woj. krakowskim, księstwach zatorskim i oświęcimskim oraz ziemiach przemyskiej i sanockiej wspólnie z bratankiem Hieronimem od 10 V 1645 do 10 V 1647.
Dn. 13 III 1643 z cesji Stefana Komorowskiego uzyskał S. burgrabstwo krakowskie. Od bp. krakowskiego Piotra Gembickiego otrzymał t.r. kuźnicę Belno («na Belnie») koło Daleszyc; być może dzierżawił również wydzielony z klucza kieleckiego klucz cisowski (wiadomo, że t.r. jego arendarzem był sekretarz królewski). Za zgodą Władysława IV uzyskał 20 II 1644 od Andrzeja Justimontiego dożywotnie wójtostwo we wsi Osiek w star. sandomierskim. W r. 1645 wydzierżawił na trzy lata kuźnice Belno, Makoszyn i Rosochy swemu szwagrowi, wójtowi kieleckiemu Stanisławowi Peczelskiemu za rocznym czynszem 2 tys. złp., zobowiązując się sprzedać mu 1317 żłobów rudy. Już t.r. Peczelski oskarżył go o niewywiązanie się z umowy, a gdy w tej sprawie interweniowała siostra S-a, Anna Peczelska, S. pobił swego urzędnika za spełnienie jej prośby. Dn. 8 II 1650 Peczelski, protestując przeciw szwagrowi w oficjalacie kieleckim, zażądał zwrotu wydatków poniesionych na rozbudowę i uporządkowanie kuźnic, opłacenia górników oraz wyrównania strat, ocenionych łącznie na ok. 3400 złp. S. angażował się również w wydobycie i przerób miedzi; t.r. posiadał zapasy tego surowca w hutach w Niewachlowie i Kostomłotach pod Kielcami.
S. był obecny w Krakowie podczas sejmu koronacyjnego Jana Kazimierza i 23 I 1649 podpisał generalną konfirmację praw. Dn. 13 I 1650 Jan Kazimierz wydał zgodę na cesję burgrabstwa krakowskiego, trzymanego przez S-a («cuius virtus, integritas et eximia in rebus gerendis dexteritas est nota»), jego synowi Karolowi, S. jednak używał tytułu burgrabiego do sierpnia t.r. Dn. 4 VII bratanek Franciszek Szembek (zm. 1693, zob.) skwitował S-a i pozostałych opiekunów z opieki. S. wyznaczył 20 VIII na opiekunów swego syna żonę Elżbietę, siostrzeńca, proboszcza skotnickiego Jana Miklaszewskiego, opata płockiego Tomasza Ujejskiego, kanonika krakowskiego Jana Skarszewskiego i sędziego grodzkiego krakowskiego Hieronima Śmietankę, a 27 VIII, będąc «przy dobrym zdrowiu i baczeniu», podał do akt grodzkich krakowskich testament, zabezpieczony wadium 100 tys. złp. Polecił pochować się w kaplicy Loretańskiej kościoła Mariackiego w Krakowie, na którą zapisał 30 tys. złp. na wsiach Grabie, Wola Grabska, Tarnawa i Kawice, a 7% z tej sumy (2100 złp.) nakazał wypłacać corocznie na liczne kościoły i ubogich, w tym «na ubogie panny bez posagu będące, z których wiele się wniwecz obraca i majestat boski obrażają, prostituendo corpora sua». Pozostające u dłużników 100850 złp. przeznaczył m.in. na okaleczonych żołnierzy, sieroty, szpitale, dokończenie kościoła w Gorenicach i «na muzykę do kapeli NMP częstochowskiej»; miedź z huty niewachlowskiej i kostomłockiej polecił oddać na budowę klasztoru Bernardynów p. wezw. św. Karola Boromeusza na Karczówce pod Kielcami. Na swoim pogrzebie nakazał «wina dobrego kapłanom dać».
S., podobnie jak jego bracia, prowadził szeroką działalność kredytową. Nabywał na wyderkaf liczne dobra w woj. krakowskim, sandomierskim i (sporadycznie) ruskim, obracając sumami od kilkuset złp. do kilkudziesięciu tysięcy złp.; m.in. od kaszt. parnawskiego Joachima Tarnowskiego kupił za 45 tys. złp. Niziny, Lenartowice i Zdziesławice w pow. wiślickim (1628), od Mikołaja Ossolińskiego za 30 tys. złp. Czarnocin w pow. wiślickim (1632), a od star. sądeckiego i spiskiego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego za 30 tys. złp. Grabie, Wolę Grabską, Tarnawę i Kawice w pow. czchowskim (1641). Większe kwoty pożyczał star. sandomierskiemu Aleksandrowi Michałowi Lubomirskiemu (25 tys. złp.), królowi Władysławowi IV (15 tys.), hetmanowi w. kor. Stanisławowi Koniecpolskiemu (15 tys.), Aleksandrowi del Pace (15 tys.), J. K. Branickiemu (15 tys.), Hieronimowi Konstantemu Minorowi (14 tys.), Krzysztofowi Gosławskiemu (10 tys.) i innym. Części pożyczek nie zdołał odzyskać, m.in. sumy pożyczone Władysławowi IV i Koniecpolskiemu pozostawały niespłacone jeszcze w r. 1659.
Razem z matką i siostrami wpisał się S. w r. 1626 do Bractwa Różańcowego przy kościele Wniebowzięcia NMP w Kielcach, do którego od r.n. należała również jego żona. Dla tego kościoła ufundował srebrne, pozłacane figurki «aniołów czterech płaskich» oraz ofiarował żelazne ankry i sztaby do okien. Wspierał biednych w kieleckim szpitalu Świętej Trójcy, a klasztorowi bernardynów na Karczówce w r. 1633 zapisał 100 złp. rocznej jałmużny. Razem z bratem Stanisławem wystawił w l. 1635–41 nowy ołtarz w kaplicy Loretańskiej w kościele Mariackim w Krakowie i wybudował przed nim grób rodzinny. W r. 1637 przyczynił się do utworzenia Archikonfraterni Różańca NMP w Małogoszczu. Wspólnie z braćmi Hieronimem i Krzysztofem przekazał kolegium penitencjarzy przy kościele Mariackim w Krakowie murowaną kamienicę, co potwierdzili Władysław IV i bp Zadzik dekretem z 18 I 1639.
Poczynił zapisy dla krakowskiego klasztoru karmelitanek bosych p. wezw. św. Marcina (2 tys. złp.), klasztoru cystersów w Jędrzejowie, kościołów p. wezw. Ducha Świętego w Krakowie i św. Jadwigi na Stradomiu (po 3 tys. złp.), krakowskiego klasztoru bonifratrów i szpitala św. Urszuli (1500 złp.) oraz szpitala przy kościele p. wezw. Ducha Świętego w Daleszycach (1 tys. złp.). Ok. r. 1645 rozpoczął w Gorenicach budowę murowanego kościoła p. wezw. św. Mikołaja. W r. 1652 przekazał 2666 złp. na altarię Przemienienia Pańskiego w kościele Mariackim w Krakowie.
Ze względu na prowadzone przez S-a transakcje jego stan majątkowy ulegał częstym zmianom. W r. 1620 nabył od Stanisława Zielińskiego (Żeleńskiego) za 7 tys. złp. wieś Plechów, a w r. 1621 od Jana Justimontiego Łapszów (obie w pow. proszowickim). Razem z matką i rodzeństwem sprzedał w r. 1622 Jerzemu Bidermanowi kamienicę Lembochowską (Szembekowską) przy Rynku krakowskim (obecnie nr 5). W r. 1630 nabył od Marcina Paczka Przybradów (Przygradów) i Wyszyce w pow. chęcińskim. Nie później niż od r. 1633 występował jako dziedzic Wymysłowa i Bolmina w pow. chęcińskim, przejął również na własność nabyte na wyderkaf Miławczyce, Bieglów i Nierzęcice w pow. wiślickim, a zapewne także Gorenice, części w Ostrężnicy i Zawadę w pow. krakowskim, które 21 VIII 1651 scedował synowi Karolowi. W r. 1636 kupił od Mikołaja Wizemberga kamienicę w Krakowie. Od Stanisława Amendy nabył w r. 1642 za 15 tys. złp. szyb w zagłębiu olkuskim, kamienicę przy Rynku w Olkuszu, hutę oraz należące do niej dwa murowane kramy; 11 V 1647 przekazał szyb amendowski S. Lubomirskiemu, ale ten już 26 IX t.r. scedował mu wszystkie swe prawa do niego. S. kupił 25 IV 1651 od Franciszka Zalaszowskiego za 1500 złp. ogród pod Krakowem między ogrodami Rafała del Pace i Jana Świerczka. Po raz ostatni wystąpił w źródłach 9 II 1654, kiedy skwitował Jana i Gabriela Szembeków z sumy 1 tys. złp. S. zmarł przed 26 II 1654.
Od r. 1618 był S. żonaty z Elżbietą (zm. między 4 V 1656 a 15 XII 1657), córką Jana i Doroty Żędzianowskich, której 20 X 1618 zapisał 2500 złp. na wszystkich dobrach ruchomych i nieruchomych, a w r. 1623 oprawił 5 tys. złp. na poł. tych dóbr; zapewne w r. 1648 zapisał jej 20 tys. złp. na Bolminie. W małżeństwie tym miał syna Karola oraz nieznanych z imienia syna i córkę, zmarłych przed r. 1650 i pochowanych w klasztorze Bernardynów na Karczówce. Syn Karol w r. 1646 studiował przez dwa miesiące na uniw. w Padwie, a po powrocie do kraju został sekretarzem królewskim. Dn. 13 I 1650 uzyskał z cesji ojca burgrabstwo krakowskie; urząd objął 1 IX t.r. Uczestniczył w pospolitym ruszeniu 1651 r. i w bitwie pod Beresteczkiem w czerwcu t.r. stracił wzrok. Na niewielką skalę zajmował się działalnością kredytową; w r. 1652 pożyczył bratu stryjecznemu Franciszkowi 4 tys. złp. pod zastaw wszystkich jego dóbr, a w r.n. nabył od niego na wyderkaf za 50 tys. złp. wieś Słupów w pow. ksiąskim. Po śmierci ojca kontynuował budowę kościoła w Gorenicach. Ok. r. 1655 ożenił się z Krystyną (ok. 1639 – 6 III 1695), córką Gabriela Aleksandra Dembińskiego i Izabeli z Bełżeckich; zmarł bezpotomnie między 4 I a 4 V 1656. Wdowa poślubiła w r. 1657 Adama Kochańskiego, a po jego śmierci wyszła w r. 1666 za łowczego łęczyckiego Macieja Aleksandra Tarnowskiego.
Po śmierci syna i żony majątek S-a, wyceniony na 200 tys. złp. (oprócz części przypadłej wdowie po Karolu), przeszedł na jego bratanków: Franciszka (syna Stanisława), Wojciecha, Jana i Krzysztofa (synów Krzysztofa), Stanisława (syna Pawła) oraz Stanisława, Pawła, Piotra i Jakuba (synów Hieronima). Bratanicami S-a były Zofia (córka Stanisława), zamężna prawdopodobnie za Gabrielem Krasińskim (zob.) i Magdalena (córka Pawła), zamężna za Janem Małachowskim (1623–1699, zob.).
Senior bursy Sysyniusza, magister Florian Lepiecki, dedykował S-owi tezę akademicką „Questio de agentium secundorum in causando a primo dependentia...” [Kr. 1644].
Boniecki, IV 219 (dot. syna); Dworzaczek; Estreicher, XXI 188; Kielce XVII–XVIII wiek. Słownik biograficzny, Kielce 2003 (błędna informacja o drugim małżeństwie S-a); Kossakowski, Monografie, III; Liber chamorum; Okolski, III 208; Urzędnicy, IV/2; – Guldon Z., Massalski A., Historia Kielc do roku 1945, Kielce 2000 s. 50; Kmieć H., Dzieje techniki zbrojeniowej nad rzeką Bobrzą i w jej okolicach od XVI do XIX wieku, Kielce 2000 s. 111, 113, 117, 119, 143 (błędna informacja o drugim małżeństwie S-a); Komarynska H., Szpital Bonifratrów w Krakowie w XVII–XVIII wieku, L. 2010 s. 185–6, 192; Kumor B. S., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, Kr. 1999 II; Miczulski S., Związki zespołów wielkopiecowych bobrzańskiego i samsonowskiego z świętokrzyskim górnictwem i hutnictwem kruszcowym w XVII w., w: Dzieje i technika świętokrzyskiego górnictwa i hutnictwa kruszcowego, W. 1972 s. 166–7, 176; Molenda D., Dzieje Olkusza do 1795 roku, w: Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, Red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, W.–Kr. 1978 s. 289; taż, Polski ołów na rynkach Europy Środkowej w XIII–XVII wieku, W. 2001 s. 118, 120; taż, Rachunki krakowskiej wagi wielkiej jako źródło do dziejów handlu ołowiem i glejtą w Polsce w XVII wieku, „Przegl. Hist.” T. 90: 1999 s. 443; taż, Wywóz małopolskiego ołowiu do Gdańska w XVI i XVII wieku, w: Żydzi wśród chrześcijan w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, Kielce 1996 s. 95–6, 98; Noga Z., Szembekowie krakowscy w XVI wieku, „Roczn. Krak.” T. 71: 2005; Pieniążek-Samek M., Mając wielkie ukrzywdzenie i szkodę, czyli przyczynek do rodzinnych sporów w XVII stuleciu, w: Z życia codziennego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI–XX wieku. Studia, Kielce 2010; taż, Przemiany kolegiaty (obecnie katedry) kieleckiej w epoce baroku w świetle inwentarzy. Część I: wiek XVII, „Roczn. Muz. Narod. w Kielcach” T. 19: 1998; taż, Sanctissimi Rosarii Liber. Księga Bractwa Różańcowego w dawnej kolegiacie (obecnie katedrze) kieleckiej jako źródło do badań nad społeczeństwem Kielc i okolic w XVII i pierwszej ćwierci XVIII wieku, „Między Wisłą a Pilicą” T. 3: 2002 s. 123; taż, Tributum gratitudinis reddo. Fundacje artystyczne na terenie Kielc w XVII i XVIII wieku. Studium z historii kultury, Kielce 2005 (błędna informacja o drugim małżeństwie S-a); Rożek M., Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku, Kr. 1977; Wiśniewski J., Dekanat konecki, Radom 1913 s. 415–16; tenże, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Marjówka Opoczyńska 1930 s. 158; tenże, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem, tamże 1935 s. 82–5; – Akta sejmikowe woj. krak., II; Arch. nacji pol. w Uniw. Padewskim (dot. syna); Inwentarz klucza cisowskiego biskupstwa krakowskiego z 1643 roku, Wyd. J. Muszyńska, „Między Wisłą a Pilicą” T. 9: 2009 s. 101; Inwentarz klucza kieleckiego biskupstwa krakowskiego z 1645 roku, Wyd. taż, Kielce 2003 s. 22, 52, 55, 70; Kochowski W., Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV climacter primus, Cracoviae 1683 s. 258–9; Materiały do dziejów górnictwa i hutnictwa z Archiwów Metropolitalnego i Kapitulnego w Krakowie 1479–1640, Oprac. S. Kuraś, w: Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, Wr. 1959 III 337, 340, 345–6, 348; Radziwiłł, Pamiętnik, I; Smoniewski J. W., Wiadomości historyczno-statystyczne o kościele archiprezbiterialnym N. Panny Marii przy Rynku w Krakowie, Kr. 1868 s. 59; Ślawski T., Produkcja i wymiana towarowa Biecza w XVI i XVII wieku, Rzeszów 1968; Vol. leg., III 895, IV 264; Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI–XVIII wieku. Rejestry pospolitego ruszenia szlachty sandomierskiej z XVII wieku, Oprac. J. Pielas, Kielce 2009 I; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 210 s. 2464–7, t. 211 s. 271–6, t. 213 s. 1778–80, t. 214 s. 391–9, t. 216 s. 597–601, 2704–6, t. 217 s. 6–8, 238–40, 331, 753–67, 817–23, 1102–3, 1944–7, t. 218 s. 114–17, 442–3, 578–84, 1074–9, 1305–6, t. 219 s. 517–23, 801–2, 871, 943–5, 971–5, 1349–51, 1515–18, 1558–74, 1583–96, 1934–7, 2043, 2140–1, 2766–7, t. 220 s. 546–9, 1153, 2304–8, 2464–8, 2724–35, t. 221 s. 425–6, 427–9, 1186–7, 1221–3, 1341, 1772–3, 2053–4, 2588–91, t. 222 s. 205–13, 372–3, 721–2, 774–6, 798–804, 1000–2, 1336–7, 1339–40, 1346–7, 1422–5, 1834–5, 2433–5, 2440–3, t. 223 s. 94–5, 2273–4, 2751–6, t. 224 s. 186–7, 239–40, 588, 798–9, 1082–3, 1129, 1157, t. 225 s. 1722, 3046–7, 3055–60, t. 226 s. 721–3, 962–5, 1423, 1425–60, 1691–3, 1773–4, 2668–71, t. 227 s. 933–5, 1820–1, 1829–31, t. 228 s. 224–5, 598–9, 628–31, 1008–9, 1159–66, 1196–1201, 1207–9, 1223–4, 1257–8, 1296–1301, 1351–3, 1751–3, 1841, 2068–9, t. 230 s. 1527–32, t. 231 s. 76–84, 86–8, 287–8, 555–6, 684–5, 876–81, 980–2, t. 233 s. 427–8, 727–36, 799–801, 912, 1132–6, t. 235 s. 610–11, 926–7, 951–2, 956–7, 959–60, 1151–6, 1160–4, t. 236 s. 812–13, t. 237 s. 790–2, 847, 924–5, 994–5, 1167–70, 1194–1201, 1229–31, t. 238 s. 5–7, 10–12, t. 239 s. 205–6, t. 240 s. 81, 1690–1, t. 242 s. 1954–5, 1989–90, t. 243 s. 1514–15, 1519–20, t. 244 s. 300–1, t. 247 s. 514–16, 1217–19, t. 248 s. 1056–6, 1111–14, t. 249 s. 207–11, 276–8, 868–9, 884–6, 1675–7, 1711–12, 1740–4, 1800–4, 1812–15, 1911–13, t. 250 s. 114–20, 521–6, 530–3, 1037–8, 1116–17, t. 251 s. 114–18, 923–6, 1022–7, t. 252 s. 925–6, 991–5, 1140–1, 1304–5, 1433–4, 1440–6, 1719–20, t. 253 s. 219–22, 849–56, 859–62, 1385–8, 1420–2, t. 254 s. 54–60, 1129–31, 1140–5, 1265–71, t. 255 s. 259–64, 266–71, 1018–21, 1161–2, 1175–9, 1192–4, 1337–8, 1377–83, 1388–92, t. 256 s. 37–9, 124–5, 221–3, 382–9, 428–9, 583–8, 608–9, 630–3, 992–1002, 1054–5, 1126–8, 1212–14, 1397–9, t. 258 s. 343–5, 456–7, 466–7, 845, 855–7, 900–4, 927–31, 967–9, 976–8, 995–6, 1615–16, 1715–26, t. 259 s. 1537–46, t. 260 s. 589–90, 780–2, 877–9, 1045–7, 1322–5, 1333–5, 1470–2, 1478–82, t. 261 s. 96–8, 267–70, 633–5, 839–40, 849–52, 1268–70, 1306–11, 1437–42, 1442–54, 1586–7, 1594–9, t. 262 s. 1318–19, 1571–6, 1594–6, 1751–3, t. 263 s. 665–6, 1139–46, 1314–15, 1601–3, t. 264, 1396–1401, 1421–3, t. 265 s. 213–15, 797–807, 1677–83, 1764–6, 1963–76, t. 266 s. 117–19, 149–67, 283–5, 393–4, 407–9, 419–27, 533–5, 1008–13, 1080–1, t. 267 s. 1212–16, 1220–2, 1253–5, 1269–75, 1277–309, 1337, 1343–7, 1591–5, 1654–60, t. 268 s. 210–12, 661–5, 766–7, 982–3, 1627–30, 1675–88, 1763–5, 1842–5, 1857–9, 1870–72, 1971–3, t. 269 s. 52–66, 86–7, 108–11, 146–8, 119–21, 241–4, 383–5, 832–4, 931–3, 1025–7, t. 270 s. 784–7, 848–50, 948–50, 1368–9, 1446–8, 1636–40, 1657–62, t. 271 s. 667–9, 960–8, 992–5, 1111–12, t. 272 s. 171–4, 447–51, 1010, 1035–6, 1080–3, 1267–72, 1517–19, t. 273 s. 205–6, 285–8, 399–405, 466–8, 487–9, 926–7, 937–43, 955–7, 1508–15, t. 274 s. 288–94, 301–11, 642–4, 649–50, 660–62, 773–6, t. 275 s. 62–3, t. 276 s. 506–7, 1388–91, 1712–15, Castr. Crac. Nova, t. 84 s. 353–8, Castr. Crac. Rel., t. 45 s. 3131–3, 3741–2, t. 46 s. 437–9, 1683–7, t. 47 s. 12–13, 123–4, 163–5, 199–201, 241–2, 435–6, 629–30, 840–1, 920–3, 1203, 1970–71, 2093–6, t. 48 s. 802–5, 851–2, 1382–3, 1864–5, 1692–3, 1971–2, t. 49 s. 107–9, 655–7, 1076–7, t. 50 s. 354–6, t. 52 s. 998–9, 2221–1v, 2300v–1, t. 53 s. 221–3, 306–7, t. 54 s. 50–1, 1169–70, t. 56 s. 954–5, t. 57 s. 1821–3, 1834–6, 2077, t. 58 s. 667–76, t. 59 s. 963–6, t. 60 s. 639–40, t. 62 s. 842–4, 1446–53, 2263–71, 2293, t. 63 s. 258–60, 1278–9, t. 64 s. 309–18, 575–6, 607–8, 797–8, t. 67 s. 537–44, t. 69 s. 30, 294–5, 719–23, 1547–9, t. 70 s. 792–7, 2140–7, 2358–9, t. 71 s. 514–15, 543–4, t. 72 s. 482–500, 845–6, 1639–41, 2342–3, 1258–61, t. 73 s. 1302–3, t. 75 s. 2120–5, 2127–30, t. 76 s. 914–16, 1052–3, 1067–8, 1332–3, 1477, t. 78 s. 215–16, 780–1, t. 79 s. 1195, t. 80 s. 7–11, 1193–4, t. 81 s. 1546–7, t. 82 s. 1218–19, 1641–2, 1843–7, t. 83 s. 404–5, 428–30, 1361–4, t. 84 s. 74–6, t. 87 s. 1163–76, 1471–8, Terr. Crac., t. 125 s. 1030–55, t. 129 s. 311–12, 413–15, 1564–5, 1710–11, t. 308B s. 1113–15, 1542–5; B. Jag.: rkp. 5344 IV k. 193–3v, rkp. 5349 I 394, 493–4, 501–2, 516, 560, 639, 665, 674, 695, 709, rkp. 5357 I k. 161, 165, 166, 167–7v, 169v, 173, 178v, 180v, 183, 188, 194v, 197v, 205v, 206v–7, 211, 217v, II k. 22, 24, 36v, rkp. 5475 s. 45–8.
Agnieszka Biedrzycka