Świechowska z domu Jeszke Aleksandra Maria (1920—1989), historyk sztuki, archeolog.
Ur. 28 IX w Poznaniu, była jedynym dzieckiem Witolda Jeszkego (1891—1970), prawnika, uczestnika powstania wielkopolskiego, posła na Sejm RP trzeciej kadencji i senatora czwartej kadencji, oficera II Korpusu WP, uczestnika kampanii włoskiej w l. 1944—5, oraz Ireny, z domu Kowalewicz. Rodzice wychowywali też przybraną córkę Irenę Rabską (ur. 1921).
Uczyła się w Poznaniu, w Państw. Gimnazjum i Liceum im. Generałowej Zamoyskiej o profilu humanistycznym; maturę zdała w maju 1939. Po wybuchu drugiej wojny światowej, po krótkim pobycie w obozie niemieckim, została z matką wysiedlona na teren Generalnego Gubernatorstwa do Radomska koło Częstochowy. W czasie okupacji niemieckiej studiowała w l. 1943—4 polonistykę i historię sztuki na Tajnym Uniw. Ziem Zachodnich filii w Częstochowie oraz służyła w AK. Po wojnie podjęła w maju 1945 studia na Uniw. Pozn. w zakresie historii sztuki, z archeologią jako przedmiotem pomocniczym. Równocześnie została asystentem w Muz. Wielkopolskim (obecnie Narodowym). Latem 1947 odbyła praktykę archeologiczną w Biskupinie i Wenecji koło Żnina (obecnie woj. kujawsko-pomorskie). Jesienią t.r. przeniosła się z Muzeum do nowo otwartego Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego w Poznaniu. W r. 1948 brała udział w badaniach archeologicznych na wyspie Lednicy (Ostrów Lednicki) pod Gnieznem. W czerwcu 1949 wyszła za mąż za historyka sztuki Zygmunta Świechowskiego.
W lipcu 1949 przeniosła się Ś. do Warszawy; w związku z planami odbudowy Zamku Królewskiego została powołana na kierownika zespołu archeologicznego do badań prowadzonych przez Państw. Muz. Archeologiczne pod kierunkiem Zdzisława Rajewskiego. Po rezygnacji z odbudowy Zamku prace przerwano w r. 1951. Na podstawie rozprawy o wielkopolskiej rzeźbie gotyckiej, napisanej na UAM pod kierunkiem Szczęsnego Dettloffa, uzyskała w marcu t.r. magisterium z historii sztuki. Od stycznia 1952 uczestniczyła w pracach Komisji Badań Dawnej Warszawy (KBDW); jako członek Komitetu Wykonawczego Komisji od lipca t.r. pełniła obowiązki kierownika Sekcji Archeologicznej, a w okresie 1 II 1954 — 31 XII 1956 kierowała Działem Archeologicznym. Rezultaty badań archeologicznych przedstawiła w artykułach napisanych wspólnie ze Zdzisławem Tomaszewskim: Prace terenowe Komisji Badań Dawnej Warszawy w 1952 r. („Ochrona Zabytków” 1953 nr 2—3) oraz Komisja Badań Dawnej Warszawy. Sprawozdanie z wyników prac terenowych w 1953 r. („Kwart. Hist. Kult. Materialnej” 1954 nr 3). Samodzielnie opublikowała m.in. O najdawniejszej Warszawie w świetle dotychczasowych badań archeologicznych („Wiad. Archeol.” 1954 z. 3) i Kafle warszawskie („Szkice Staromiejskie”, W. 1955).
W r. 1957 przebywała Ś. z mężem na rocznym stypendium na uniw. w Poitiers we Francji. Opublikowała w tym czasie Początki osadnictwa na terenie Nowego Miasta w „Szkicach Nowomiejskich” (W. 1961). W r. 1965 została redaktorem opracowania zbiorowego „Katedra Gnieźnieńska” (P. 1968—70 I—II); do pierwszego tomu napisała z mężem rozdział Rzeźba architektoniczna, a samodzielnie Konfesja św. Wojciecha (konfesja gotycka). W r. 1968 uczestniczyła w posiedzeniach Rady Naukowej KBDW. Polemizując z poglądami Bogusława Gierlacha na temat usytuowania tzw. grodu w Warszawie, opublikowała artykuł Dyskusja o najdawniejszym grodzie warszawskim („Warsz. Mater. Archeol.” T. 4/5: 1969).
Po likwidacji KBDW i przejęciu w r. 1969 jej archiwum przez Muz. Hist. m. stoł. Warszawy (MHW, obecnie Muz. Warszawy) opracowała Ś. wiosną 1970 materiały z kilkunastu stanowisk archeologicznych dotyczące średniowiecznych wałów obronnych miasta. Weszła w skład powołanego w r. 1971 Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie i w l. 1971—2 koordynowała badania archeologiczne na tym terenie. Wyniki prac opublikowała w artykule Sprawozdanie z badań archeologicznych na Zamku Królewskim w Warszawie w 1971 r. („Siedem wieków Zamku Królewskiego w Warszawie”, W. 1972). W r. 1972 objęła w MHW kierownictwo Działu Archeologicznego, który od r.n. prowadził wszystkie badania archeologiczne na obszarze Zamku i w jego najbliższym otoczeniu: w l. 1973—8 na dziedzińcu głównym i tarasie wschodnim (od strony Wisły), a w l. 1977—83 w południowo-zachodniej części pl. Zamkowego. Dzięki staraniom Ś-iej zlokalizowano i zbadano w l. 1971—6 m.in. średniowieczną fosę wokół grodu i zamku książąt mazowieckich, odkryto piec gospodarczy z 1. poł. XIV w., zbadano relacje stratygraficzno-architektoniczne między Wieżą Władysławowską i «wschodem kręconym» z czasów Zygmunta Augusta (dzięki czemu potwierdzono datowanie wieży na XVII w.), odsłonięto fundamenty bramy renesansowej oraz zapoczątkowano badania muru kurtynowego z czasu Wazów i tzw. stancji saskich u podnóża górnych ogrodów zamkowych. Przebadano też relikty piętnastowiecznych budynków gospodarczych na dziedzińcu przy tzw. Domu Dużym. W przeprowadzonych w l. 1977—83 badaniach archeologicznych pl. Zamkowego ujawniono przebieg murów miejskich i zabudowę mieszczańską oraz znaczne partie ufortyfikowanego mostu gotyckiego. Ś. doprowadziła do konserwacji i częściowej rekonstrukcji mostu, będącego obecnie jednym z ważniejszych obiektów staromiejskiego szlaku historycznego. Jako pierwsza objęła badaniami archeologicznymi wszystkie okresy historyczne, do powstania warszawskiego 1944 r. Rezultaty przedstawiła w artykułach, m.in.: Źródła archeologiczne do historii Warszawy średniowiecznej w zbiorach Muzeum Historycznego m.st. Warszawy („Studia Warsz.” T. 21: 1975) oraz Nowe materiały do historii budowy Zamku Królewskiego w Warszawie („Roczn. Warsz.” R. 15: 1979). Przygotowała w MHW wystawę porcelany i fajansu, wydobytych z gruzów Starego Miasta (wrzesień 1981 — październik 1982) i opracowała jej katalog; wystawę wyróżniono w r. 1983 nagrodą I st. w konkursie na najważniejsze wydarzenie muzealne roku 1982, a obszerne omówienie ekspozycji ogłosiła w artykule Niczego mi, proszę pana, tak nie żal, jak porcelany („Muzealnictwo” 1984 nr 28—29). Wyniki prac i dalsze losy odkrytych obiektów omówiła w publikacji Badania archeologiczne a odbudowa Zamku Królewskiego i jego otoczenia („Ochrona Zabytków” T. 40: 1987). Do Zamku Królewskiego przygotowała stałą ekspozycję „Rzeczy codzienne z wykopalisk zamkowych i staromiejskich” (otwarta już po śmierci Ś-iej, była czynna do r. 2011). Ś. zmarła 8 IX 1989 w Warszawie, została pochowana na cmentarzu parafialnym w Wilanowie.
W małżeństwie z Zygmuntem Świechowskim (1920—2015) Ś. dzieci nie miała.
Na reliktach mostu gotyckiego na pl. Zamkowym w Warszawie umieszczono w r. 1990 staraniem Fundacji Kultury Polskiej tablicę pamiątkową poświęconą Ś-iej. Pośmiertnie ukazało się jej Sprawozdanie z badań przeprowadzonych na tzw. stanowisku 12/p w krypcie grobowej ostatnich książąt mazowieckich („Almanach Muz.” T. 1: 1997).
Aleksandra Świechowska, dokonania naukowe i bibliografia, w: Rzeczy codzienne z wykopalisk zamkowych i staromiejskich, W. 1990 (fot.); Meyza K., Badania archeologiczne na placu Zamkowym w latach 1977—1983, „Almanach Muz.” T. 4: 2003; Pela W., Aleksandra Świechowska, tamże T. 5: 2007 (fot.); tenże, Historia badań archeologicznych i architektonicznych dawnej Warszawy, w: Archeologia dawnej Warszawy, W. 2013 II (fot.); Szwankowska H., Zbiory Komisji Badań Dawnej Warszawy, „Almanach Muz.” T. 1: 1997; Świechowski Z., Aleksandry Świechowskiej spuścizna naukowa, „Kron. Zamkowa” 1991 nr 1 (fot.); — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Biul. Hist. Sztuki” T. 51: 1989 z. 3—4, „Kron. Warszawy” T. 21: 1990 nr 1—4 (Z. Świechowski); „Kron. Zamkowa” 1989 nr 2; — Muz. Warszawy: Akta osobowe, nr SO—2/607; NAC: Zbiór nagrań dźwiękowych, sygn. 33—T—6103 (rozmowa ze Ś-ą z 1 VI 1977 na temat prac na pl. Zamkowym w W.).
Włodzimierz Pela