Pesenti (de Pesentis) Alessandro (zm. 1576), muzyk i dworzanin królowej Bony, kanonik wileński i kustosz warszawski. Pochodził ze szlacheckiej rodziny włoskiej, osiadłej w Weronie; rodzicami jego byli Battista i Zuzanna. W młodości przebywał w otoczeniu kardynała Ippolita d’Esté w Ferrarze, piastując stanowisko nadwornego muzyka. W r. 1518 towarzyszył kardynałowi w podróży do Krakowa na uroczystości zaślubin Zygmunta Starego z Boną. Po śmierci Ippolita d’Esté przybył ponownie do Polski i tu 20 VIII 1521 przyjęty został na dwór królowej Bony w charakterze muzyka-organisty z pensją 100 fl. rocznie. Podczas swej służby dał się poznać nie tylko jako doskonały wirtuoz, ale również jako wytrwały propagator muzyki włoskiej. Położył też znaczne zasługi przy tworzeniu kapeli królewskiej, odpowiednim doborze jej członków oraz ich kształceniu. Działalność ta zyskała mu szybko uznanie Bony; w liście do Alfonsa I, księcia Ferrary, z 24 I 1522 nazywa ona P-ego «swoim najukochańszym muzykiem». P. utrzymywał stałe kontakty ze swoją ojczyzną, zarówno z rodziną (miał brata w Weronie), jak i licznymi przyjaciółmi, m. in. korespondował z Pietro Aretino, a także pośredniczył w sprowadzeniu do Polski swego rodaka z Werony, rytownika i medaliera Gian Giacomo Caraglio, który odwdzięczył mu się za to wykonując medal z jego podobizną (1539). Jeździł też P. wielokrotnie do Włoch z misjami politycznymi od Bony na dwory książąt d’Esté w Ferrarze i Gonzagów w Mantui (np. 1523, 1530, 1533, 1550, 1554).
Dowodem przychylności królowej były liczne przyznawane P-emu beneficja kościelne. Jeszcze we Włoszech bowiem wstąpił P. na drogę kariery duchownej; papież Leon X nadał mu wówczas dwa beneficja w księstwie Ferrary, o objęcie których zabiegał już po przyjeździe do Polski za pośrednictwem swego przyjaciela z dworu kardynała d’Esté Alfonsa Cestarello. Wkrótce po przyjęciu P-ego do służby Bona poleciła go na opróżnioną altarię św. Doroty w katedrze na Wawelu. Nie objął jej jednak, być może na przeszkodzie stanęło jego cudzoziemskie pochodzenie i brak dokumentów zaświadczających szlachecki rodowód. W r. 1523 otrzymał natomiast dziekanię przemyską oraz prebendę kaplicy Św. Krzyża w katedrze krakowskiej. Aby usunąć barierę na drodze do dalszych beneficjów, podjął w l. 1530–1 przez posła polskiego Jana Dantyszka starania na dworze cesarza Karola V o uzyskanie i zatwierdzenie szlachectwa. Starania te uwieńczone zostały zapewne powodzeniem, skoro w r. 1531 otrzymał kanonię wileńską i związany z nią dom kapitulny, a w r. 1532 plac na cmentarzu katedralnym w Wilnie, który za wstawiennictwem królowej zamienił na plac kapitulny. Uposażenie kanonii stanowiła początkowo prebenda Haniewicze, od r. 1537 uzupełniono ją dodatkowo częścią dochodów z prebendy Korzeń. Ok. r. 1542 dostał P. altarię ołtarza księcia Witolda w katedrze wileńskiej, do której przywiązane było posiadanie gruntu z domem. Wcześniej, bo w r. 1537, objął parafię w Proszowicach, przeciwko czemu zaprotestowała szlachta na rokoszu pod Lwowem. Protesty te nie odniosły jednak żadnego skutku, a P. do posiadanych już beneficjów dołączył w l.n. jeszcze dalsze: kantorię wiślicką (ok. r. 1545), kanonię warszawską (29 X 1545), kanonię sandomierską (przed r. 1547), prepozyturę oszmiańską na Litwie (ok. r. 1550) i na koniec kustodię warszawską (ok. r. 1556). O poparciu, jakiego doznawał ze strony dworu królewskiego, świadczyć może również fakt przyznania mu 15 IV 1547 (niewątpliwie na życzenie Bony) 200 fl. rocznej pensji, zabezpieczonej na dochodach archidiakonatu warszawskiego. Nieustająca protekcja królowej pozwoliła P-emu zebrać znaczny majątek. M. in. posiadał dom z ogrodem na Kazimierzu, którego obywatelstwo miejskie otrzymał 16 XI 1532. Dom ten, zwolniony 7 I 1535 od wszelkich podatków i ciężarów, sprzedał piętnaście lat później krawcowi Walentemu Fladze. W r. 1554 zapisał katedrze wileńskiej 30 zł rocznie na swoim majątku, zobowiązując ją do odprawiania corocznie mszy św. za spokój swojej duszy. Zmarł w r. 1576 (przed 6 XII, tego dnia bowiem występuje jako egzekutor jego testamentu aptekarz warszawski Jan Jakub Mariani).
Reprod. podobizny na medalu w: M. Gumowski, O medalu Aleksandra P-ego, „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Polsce” T. 9: 1915; – Słown. Muzyków Pol., I, II; Świeżawski E., Wenda K., Spis aptekarzy w dawnej Polsce, „Wiad. Farmac.” 1887; – Czapski E., Documents polonais aux archives de la famille Este à Modena, Rome 1959 s. 14; Jachimecki Z., Wpływy włoskie w muzyce polskiej. Cz. I 1540–1640, Kr. 1911; Kurczewski J., Kościół zamkowy czyli katedra wileńska, Wil. 1908–10 I 330, II 66–8, III 13, 46, 59, 540; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1948–58 I–II; Quirini-Popławska D., Działalność Włochów w Polsce w 1. połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej, Wr. 1973; – Acta Tom., XII, XIII, XV, XVI; Cracovia artificum (1501–1550), Kr. 1936 z. 1 s. 280, z. 2 s. 307, 484; Matricularum summ., IV; Rejestr poboru od duchowieństwa archidiakonatu warszawskiego w 1561 r., Wyd. A. Dunin-Wąsowicz, w: Warszawa XVI–XVII wieku, Z. 2, Studia Warsz., W. 1977 XXIV s. 108; – Knapiński W., Notaty do historii kościołów diecezji warszawskiej, W. 1949 s. 319, (mszp. powielany); tenże, Notaty do historii kościołów warszawskich, W. 1949 s. 32, (mszp. powielany).
Andrzej Sołtan