Szaniawski Alfons Fortunat (1837–1905), generał armii rosyjskiej, przedsiębiorca, filantrop.
Ur. 5 III (21 II st.st.) w Siedlcach, był synem Leona Pawła (ur. ok. 1800), współwłaściciela majątku w Szaniawach-Ryndach (pow. łukowski), urzędnika w Wydz. Kontroli Skarbowej przy sądzie gub. podlaskiej w Siedlcach, oraz Tekli z Filigensów (ur. 1812).
S. kształcił się w kolegium pijarskim w Łukowie. Od lutego 1846 służył w Korpusie Kadetów w Tule, a następnie w Orle. Po dwóch latach nauki przeszedł do Konstantynowskiej Szkoły Wojskowej w Petersburgu, którą w r. 1855 ukończył z wyróżnieniem w stopniu chorążego. Dn. 11 VI t.r. został przydzielony do przybocznej gwardii cesarskiej Pułku Strzelców Pieszych (późniejszy Gatczyński Pułk Lejbgwardii). Wg rodzinnej tradycji, pod koniec l. pięćdziesiątych uczestniczył w walkach przeciw góralom kaukaskim imama Szamila i przez pewien czas przebywał w niewoli w aule Gunib. Od r. 1860 studiował w Nikołajewskiej Akad. Sztabu Generalnego w Petersburgu, którą ukończył 9 V r.n. w stopniu podporucznika. Dn. 22 I 1862 został przeniesiony do Sztabu Generalnego w Petersburgu jako sztabskapitan, a 22 IX t.r. wszedł do Zarządu Głównego Wojsk Kozackich jako kapitan, ze stanowiskiem starszego adiutanta Sztabu Syberyjskiego Okręgu Wojskowego. Był członkiem tymczasowego komitetu ds. kozackiego ustawodawstwa wojskowego i kierował jego kancelarią. Pracował przy organizowaniu Amurskiego Wojska Kozackiego i być może brał udział w wyprawach kartograficznych. Dn. 20 IV 1867 został awansowany na podpułkownika, a 20 IV 1869 na pułkownika. W Irkucku poznał Lidię Rodstwiennow; ożenił się z nią w r. 1872 w Moskwie, dzięki czemu stał się właścicielem milionowej fortuny. T.r. wrócił S. do Petersburga, gdzie został naczelnikiem Wydz. II Głównego Dep. Wojsk Nieregularnych MSWojsk. (od r. 1879 Dep. Wojsk Kozackich). Był też od 24 IV 1872 naczelnikiem oddziału Zarządu Sztabu Generalnego. Wszedł do komitetu pracującego pod kierunkiem ministra spraw wojskowych D. A. Milutina nad wprowadzeniem obowiązkowej służby wojskowej i zasad mobilizacji. Dn. 2 III 1875 otrzymał półroczny urlop zdrowotny, przedłużony następnie do dwóch lat. Nadal chory, został 21 VIII 1876 zwolniony ze służby w stopniu gen.-majora, z prawem noszenia munduru.
Następne lata spędził S. ponownie na Syberii. Wspólnie z kupcem Wasilijem Sabasznikowem założył Zejskie Tow. Eksploatacji Pól Złotonośnych. Został też udziałowcem Ilkańskiego i Mogackiego Tow. Eksploatacji Pól Złotonośnych oraz miał udziały w kopalniach złota: Górno-Zejskiej, Daurskiej i Dżolańskiej. Wraz z żoną sfinansował budowę gimnazjów w Czycie oraz Błagowieszczeńsku (za 30 tys. rb.), przy którym założył polską czytelnię. Przyczynił się też do powstania szkoły rolniczej na Zabajkalu (zakupił dla niej ponad tysiącmorgowy teren) oraz w r. 1894 Żeńskiego Inst. Medycznego w Petersburgu, któremu przekazał 200 tys. rb. W Irkucku wspomagał działalność polskich stowarzyszeń. Ok. r. 1898 przeniósł się S. do Moskwy, gdzie kupił dom przy Arbacie, który stał się częstym miejscem spotkań rosyjskiej inteligencji. Utrzymywał stały kontakt z ks. Antonim Wasilewskim, proboszczem paraf. p. wezw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, oraz Aleksandrem Lednickim. W lipcu 1905 przekazał moskiewskiemu Tow. Pomocy Dobroczynnej Biednym Wyznania Rzymskokatolickiego 40 tys. rb. w złocie na założenie biblioteki polskiej; w wybudowanym dla niej gmachu, nazwanym Domem Polskim (otwarty 23 X 1906), znalazły siedzibę polskie organizacje. Swój dom i plac (wartości 500 tys. rb.) zapisał w testamencie Dumie moskiewskiej na rzecz powołania w tym miejscu Uniw. Ludowego. Zmarł 20 XI (7 XI st.st.) 1905 w Moskwie, został pochowany na cmentarzu monastyru Nowoaleksiejewskiego (zlikwidowany w r. 1930). Był odznaczony orderami: św. Stanisława III kl., św. Anny z mieczami II kl. (1866), św. Włodzimierza III kl. (1871) oraz brylantowym pierścieniem cesarskim (1873).
Małżeństwo S-ego z Lidią Rodstwiennow (zm. 1921) było bezdzietne.
Moskowskij gorodskij narodnyj uniwersitet im. S-ego działał w Moskwie w l. 1908–18, początkowo w domu S-ego przy Arbacie, a następnie w budynku ufundowanym przez jego żonę.
Kijas A., Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917. Słownik biograficzny, P. 2000; Słown. Geogr., (Szaniawy Poniaty); – Glinoeckij N. P., Istoričeskij očerk Nikolajevskoj Akademii Generalnogo Štaba, Pet. 1882; Kuczyński A., Syberia. 400 lat polskiej diaspory, zesłania, martyrologia i sukces cywilizacyjny Polaków, Wr. 2007; Łukawski Z., Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wr. 1978; Rakusa-Suszczewski S., Szaniawski H., O Polakach w armii carskiej Rosji, „Nauka” R. 13: 2006 z. 4 s. 104–10; Romanow P., „Szczęściarz Szaniawski”, w: Polacy i osoby polskiego pochodzenia w siłach zbrojnych i policji państw obcych, Red. A. i Z. Judyccy, Tor. 2001 (fot.); Speranskij N. V., Vozniknovenie Moskovskogo gorodskogo narodnogo universiteta im. A. L. Šaniavskogo. Istoričeskaja spravka, Moskva 1913; Szaniawski H., Polskie korzenie generała Alfonsa Szaniawskiego, w: Sznol S. E., Herosi, gangsterzy i konformiści, W. 2004 s. 105–16; – Lednicki A., Pamiętnik 1914–1918, Oprac. Z. Koziński, Kr. 1994; Orzeszkowa E., Listy zebrane, Oprac. E. Jankowski, Wr. 1958–71 IV, VII; Sabašnikov M. W., Zapiski, Red. L. A. Paninoj, [b.m.w] 1995; Spis szlachty Królestwa Polskiego z dodaniem krótkich informacji o dowodach szlachectwa, W. 1851; Spisok Generalnogo Štaba, 1867, 1875, Pet.; Spisok polkovnikam po staršinstvu, 1872, 1876, Pet.; Spisok generalam po staršinstvu, Pet. 1898; – „Iskry” 1905 (Moskwa) nr 38 s. 303; Kalendarz Domu Polskiego w Odessie na r. 1908, s. 132; „Świat Słowiański” T. 4: 1908 s. 198; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1905: „Kraj” nr 38, „Kur. Warsz.” nr 326; – AP w Siedlcach: Metryka S-ego; – Mater. Red. PSB: Biogram S-ego autorstwa Aleksandra Michałowskiego.
Red.