Poniński Alfred Emeryk (1896–1968), dyplomata, czynny m. in. na placówkach w Moskwie i w Bukareszcie, ambasador RP w Chinach, działacz polonijny w Australii. Ur. 18 VI w Kościelcu w pow. inowrocławskim, był prawnukiem Stanisława Kostki (zob.), synem Adolfa i Zofii z Czapskich, bratankiem Alfreda (zob.), młodszym bratem Edwarda (zob.). Ukończył gimnazjum w Bydgoszczy, a potem prawo na uniwersytecie w Berlinie. W czasie pierwszej wojny światowej przewodniczył komitetowi dobroczynnemu w Kościelcu; opublikował też wtedy broszurę, poświęconą swemu bratu poległemu na froncie, Śp. Dr Antoni Poniński. Wspomnienia i myśli… (Bydgoszcz 1915), i drugą, poświęconą stryjowi, pt. Wieniec na grób Ś. P. Ks. prałata Alfreda Ponińskiego (Bydgoszcz 1917). Jesienią 1917 został członkiem nowo założonego Tow. Niemiecko-Polskiego, mającego na celu popieranie wzajemnych stosunków i badanie kultury obu narodów. Dn. 1 X 1918 P. rozpoczął służbę dyplomatyczną jako attaché w biurze prasowym Przedstawicielstwa Polskiego – od połowy listopada t. r. Poselstwa Polskiego – w Berlinie. Przeniesiony 1 I 1919 do Departamentu Politycznego Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) w Warszawie, był tam od 1 IV 1920 referentem. Ukończył praktyczny kurs dyplomatyczno-konsularny przy Szkole Nauk Politycznych. Zwolniony od służby wojskowej (utykał na nogę), nie brał udziału w kampaniach wojennych w l. 1919–20. W dn. 1 IV 1921 został mianowany sekretarzem legacji II klasy Poselstwa RP w Brukseli i awansował tam 11 X 1924 na tytularnego sekretarza I klasy. W l. 1923–4 przewodniczył Komitetowi Opieki nad Emigracją Polską w Belgii. Dn. 1 I 1925 został sekretarzem I klasy i referentem prasowym w Ambasadzie RP w Paryżu; pozycję na paryskiej placówce zapewne ułatwiał mu fakt, że był kuzynem ambasadora Alfreda Chłapowskiego. Sprawował jednocześnie funkcję sekretarza generalnego Komitetu Opieki nad Więźniami-Polakami we Francji. W czasie pobytu w Paryżu opublikował m. in.: Les traditions de la diplomatie polonaise („Revue d’Histoire Diplomatique” 1925 octobre-décembre i odbitka Paris 1925) i La question polonaise depuis 1830 jusqu’à la grande guerre (Paris 1926). Z dn. 1 VIII 1926 P. został przeniesiony na stanowisko I sekretarza Poselstwa RP w Moskwie, gdzie po czterech latach awansował na radcę poselstwa II klasy. Przez pewien czas zarządzał okręgiem Konsulatu Generalnego RP w Charkowie. Na II zjeździe konsulów polskich w Związku Radzieckim w Moskwie w dn. 23–26 I 1929 referował sprawy polskiej akcji propagandowej w Związku Radzieckim. Dn. 15 X 1931 P. został odwołany do Centrali MSZ i mianowany radcą Ministerstwa; 12 XI t. r. powierzono mu funkcję delegata MSZ do rokowań o wymianę więźniów politycznych ze Związkiem Radzieckim i P. powrócił do Moskwy. W sierpniu 1932 brał udział w zawarciu porozumienia o wymianie 40 osób. Po powrocie 1 II 1933 do Warszawy był radcą ekonomicznym w Departamencie Polityczno-Ekonomicznym MSZ, a następnie kierownikiem referatu umów dwustronnych, później zaś kierownikiem referatu państw Europy Środkowej w Wydziale Wschodnim. W tym czasie ogłosił rozprawę La politique adoptée par l’Allemagne, la Pologne et la Russie soviétique à l’égard du problème juif („Questions Minoritaires” 1934 mars).
W dn. 1 VI 1935 P. został mianowany radcą Poselstwa RP w Bukareszcie, a 1 VI 1938 radcą Ambasady RP tamże. W Bukareszcie P. rozwinął działalność propagandową na temat historii i kultury Polski. Wygłaszał często odczyty, bądź na uniwersytecie (m. in. La Pologne au XVI-e siècle. Sa civilisation, son rayonnement, Bucuresti 1938), bądź pod auspicjami stowarzyszenia kulturalnego Gandirea Europeana (np. wygłoszony 12 X 1937 odczyt pt. Les deux Stanislas rois de Pologne au XVIIIe siècle, Bucuresti 1938, a 13 I 1939: Talleyrand à Varsovie, Bucuresti 1939). Na placówce bukareszteńskiej P. odgrywał istotną rolę, zastępując nawet w najważniejszych sprawach posła Mirosława Arciszewskiego, a później ambasadora Rogera Raczyńskiego. Nawiązał też szybko kontakty zarówno o charakterze oficjalnym, jak i nieoficjalnym z przedstawicielami władz rumuńskich. Nieuleganie jednak wszystkim instrukcjom Centrali i zachowywanie wobec niej krytycznego i w pewnej mierze niezależnego stosunku przez P-ego powodowało nieprzychylny stosunek niektórych osobistości w MSZ, m. in. wiceministra Jana Szembeka i wicedyrektora Departamentu Politycznego Tadeusza Kobylańskiego. Wczesną wiosną 1938 P. towarzyszył premierowi rumuńskiemu patriarsze M. Cristea podczas jego podróży po Polsce i pełnił funkcję tłumacza w jego rozmowach z premierem Felicjanem Sławojem Składkowskim.
Po wybuchu wojny 1939 r. P., wraz z całą ambasadą, starał się w pierwszych dniach września przeciwdziałać propagandzie i wpływowi Niemiec na rząd i opinię w Rumunii. Uzyskał też P. u ambasadora tureckiego w Bukareszcie S. Tanriöra gwarancję turecką dla bezpiecznego tranzytu złota polskiego przez Turcję. W dn. 16 i 17 IX, gdy ambasador R. Raczyński na polecenie ministra Józefa Becka wyjechał do Kut, P. był faktycznym kierownikiem placówki i podejmował kroki u władz rumuńskich, m. in. w sprawie natychmiastowego zorganizowania pomocy dla polskich uchodźców oraz w związku z sytuacją powstałą wobec przekroczenia 17 IX granicy polskiej przez Armię Czerwoną. Był P. w drugiej połowie września, jako najbliższy współpracownik R. Raczyńskiego, jednym z głównych świadków wydarzeń, które nastąpiły po przejściu najwyższych władz RP na terytorium Rumunii. Władysław Pobóg-Malinowski oskarżał później P-ego, że był on uczestnikiem spisku francusko-polsko-rumuńskiego, mającego na celu «dokonanie przewrotu politycznego w wewnętrznych stosunkach polskich» („Najnowsza historia polityczna Polski”, III 70–1). Zarzucał mu też („Na rumuńskim rozdrożu”, „Kultura” 1948 nr 8, 9–10), że «zaczął sabotować wszystko, co w formie żądań czy poleceń» przychodziło od internowanego w Rumunii MSZ i rządu. Zarzutom tym P. zaprzeczył w artykule pt: Wrzesień 1939 w Rumunii („Zesz. Hist.” Nr 6: 1964 s. 146–202), przedstawiając nienormalną sytuację Ambasady RP w Bukareszcie i motywy swej działalności, zwłaszcza wobec władz rumuńskich. Negatywnie też oceniał ówczesne postępowanie P-ego w swoich książkach dyplomata i historyk Stanisław Zabiełło, szczególnie krytykując złożenie ministrowi G. Gafencu przez P-ego w imieniu Ambasady w dn. 20 IX (gdy Raczyński przebywał w Bicaz u prezydenta Ignacego Mościckiego) uroczystego podziękowania dla rządu rumuńskiego za gościnę udzieloną Polakom i akceptację wszystkich środków przez rząd ten podjętych. Wicekonsul w Czerniowcach Wojciech Krzyżanowski określił go jako intryganta, lecz zarazem przyznawał, że «był doskonałym pracownikiem służby zagranicznej i jego ambicją było zawsze znalezienie wyjścia z każdej sytuacji». W dalszym ciągu swej pracy w Bukareszcie P. zajmował się m. in. uzgodnieniem z władzami rumuńskimi sprawy ewakuacji Polaków z Rumunii (obietnice w tej sprawie otrzymał od premiera A. Calinescu 20 IX 1939). Od 9 X 1939 współpracował z przybyłym z Paryża gen. Juliuszem Kleebergiem, pełnomocnikiem wojskowo-politycznym gen. Władysława Sikorskiego w kwestii ewakuacji polskich wojskowych, z których w najbliższych miesiącach ok. 32 000 przerzucono na zachód Europy i do Syrii. Dn. 15 XII 1939 P. otrzymał tytuł ministra pełnomocnego i sprawował swe funkcje do chwili zamknięcia w dn. 5 XI 1940 konsulatów polskich i Ambasady RP przez władze rumuńskie. W marcu 1941 P. został przydzielony do Ambasady RP w Ankarze, a 1 XI 1941 otrzymał nominację na stanowisko kierownika Konsulatu Generalnego RP w Stambule. Dn. 1 XI 1942 został mianowany ambasadorem w Chinach, do Czungkingu przyjechał na początku 1943 r. i pozostał tamże do chwili cofnięcia mu, jako przedstawicielowi rządu polskiego w Londynie, agrément w dn. 5 VII 1945. W drodze powrotnej z Chin przebywał przez jakiś czas w Indiach.
W początkach 1947 r. P. osiedlił się w Australii i rozwinął ożywioną działalność polityczną i publicystyczną, zarówno w środowisku polonijnym, jak i australijskim. Współpracował przez wiele lat z wychodzącym w Sydney tygodnikiem „Wiadomości Polskie”, gdzie prowadził stały dział (komentarz polityczny) oraz w l. 1967–8 opublikował cykl Polska w II wojnie światowej, i z ukazującym się w Melbourne „Tygodnikiem Polskim”. Był m. in. w l. 1947–50 prezesem Polskiego Tow. Demokratycznego w Sydney, a w l. 1950–2 prezesem Rady Naczelnej Organizacji Polskich w Australii. Wchodził także w skład komisji rewizyjnej Komitetu «Skarbu Narodowego». Jednocześnie był współpracownikiem Australian Institute of International Affairs i czasopisma „Catholic Weekly” oraz wiceprezesem New Australian Cultural Association w Sydney. Zmarł nagle 25 III 1968 w Sydney (przy pracy w redakcji „Wiadomości Polskich”), został pochowany na Rookwood Catholic Cemetery w Sydney. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Legii Honorowej, Krzyżem Komandorskim Gwiazdy Rumuńskiej, Krzyżem Komandorskim Leopolda II.
W małżeństwie (od r. 1921) z Janiną (1895–9 IX 1969), córką Franciszka Nowodworskiego (zob.), P. dzieci nie miał.
Lorentowicz J., La Pologne en France, Paris 1938–41 II–III; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Borkowski, Almanach, s. 728; Konarski S., Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1958 s. 112; Uruski, XIV 239; Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn 1954 s. 46, 67, 120; Rocznik Służby Zagranicznej, 1932 s. 44, 1933 s. 62, 1934 s. 65, 1935 s. 192, 1936, s. 107, 191, 1937 s. 116, 201, 1938 s. 125, 216, 1939 s. 127, 228; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1965 II; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, 1864–1945, Londyn 1960 III s. 70–4; Terlecki O., Generał ostatniej legendy, Chicago 1976 s. 194; Zabiełło S., O rząd i granice, W. 1965; – Cretzianu A., Rumunia a wrzesień 1939, „Kultura” 1954 nr 3/77; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1966 V; Drohojowski J., Wspomnienia dyplomatyczne, Kr. 1972; Günther W., Pióropusz i szpada, Paris 1963; Jackowski T. G., W walce o polskość, Kr. 1972; Krzyżanowski W., Lata bukareszteńskie, „Zesz. Hist.” Z. 39: 1977 s. 173–4, 181, Z. 43: 1979 s. 163, 172, 173, 179; Pobóg-Malinowski W., Na rumuńskim rozdrożu, Cz. II, „Kultura” 1948 nr 8; toż, Cz. III, tamże nr 9–10; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Raczyński R., Zapiski ambasadora…, „Kultura” 1948 nr 9–10; Schimitzek S., Drogi i bezdroża minionej epoki, W. 1976; tenże, Na krawędzi Europy, Wspomnienia portugalskie 1939–1946, W. 1970; Składkowski F., Nie ostatnie słowo oskarżonego, Londyn 1964; tenże, Prace i czynności Rządu Polskiego we wrześniu 1939 r., „Kultura” 1948 nr 6; Sokolnicki M., Dziennik ankarski 1939–1943, Londyn 1965; Starzeński P., Trzy lata z Beckiem, Londyn 1972 s. 280; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka, (1935–1945), Londyn 1964–72 I, II, IV; Zabiełło S., Na posterunku we Francji, W. 1967; – „Kultura” 1951 nr 7–8 s. 230–1 (list P-ego do Redakcji w sprawie działalności Ambasady RP w Bukareszcie w czasie wojny), 1968 nr 5 s. 169 (nekrolog); „Zesz. Hist.” z. 6: 1964 s. 202 (notka biograficzna); „Wiad. Pol.” 1968 nr 13 (fot.); – AAN: Prezydium Rady Ministrów, cz. VIII, Karty kwalifikacyjne MSZ, Przedstawicielstwo Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego w Berlinie, sygn. 1 k. 170–215, sygn. 2 k. 32, sygn. 3 k. 21–24, sygn. 5 k. 85, 132, sygn. 7, Arch. Ignacego Jana Paderewskiego: sygn. 3650 k. 132–135; Materiały udostępnione przez rodzinę P-ego i informacje rodziny.
Andrzej Piber