Stolpe Alojzy starszy (po 1784–1824), kompozytor, pianista, pedagog i dyrygent.
Pochodził z rodziny o bogatych tradycjach muzycznych, wywodzącej się prawdopodobnie ze Szwecji; miał brata Antoniego.
W l. 1809–12 uczył S. muzyki w Konwencie Pijarskim w Warszawie, udzielał również prywatnych lekcji gry na fortepianie oraz brał udział w publicznych koncertach. W r. 1818, razem z bratem Antonim, wydał ekspertyzę w sprawie naprawy organów w warszawskim zborze ewangelicko-augsburskim, co pozwala sądzić, że był organistą, a być może i organmistrzem. Dn. 18 XI t.r. prowadził koncert w kościele Bernardynów p. wezw. św. Anny na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie; świątyni tej podarował obraz patronki muzyki św. Cecylii. W r. 1819 powierzono mu naukę gry na fortepianie i przygotowywanie do kariery wirtuozowskiej szczególnie zdolnych uczniów w dwóch klasach Konserwatorium warszawskiego. Uczył również gry na klawikordzie: w l. 1819–21 w Szkole Dramatycznej (otrzymywał jedno z najwyższych wynagrodzeń: 1872 zł rocznie), w r. 1822 w powstałym z jej rozwinięcia Inst. Muzyki i Deklamacji oraz w Konserwatorium, gdzie za 6 godzin lekcji w tygodniu otrzymywał 1 tys. zł rocznie. Wykształcił kilku dobrych pianistów, m.in. uczył w l. 1821–4 Feliksa Ostrowskiego, który w r. 1821 zadedykował mu „Poloneza na pianoforte”, a od r. 1822 Tomasza Nideckiego. W r. 1821 należał S. do loży wolnomularskiej «Rycerze Gwiazdy», w której uzyskał czwarty stopień wtajemniczenia; on lub jego brat Antoni pisał muzykę do pieśni wolnomularskich.
S. komponował głównie polonezy i wariacje, w opinii krytyków «prześliczne». Większość swoich utworów (ok. 30 polonezów) wydał w firmie «Breitkopf & Härtel» w Lipsku (m.in. Quinze polonaises..., Lipsk [ok. 1813]), ponadto publikował w Warszawie, gdzie ogłosił m.in. dedykowane Helenie Ostrowskiej Dix variations pour le pianoforte (wyd. I. J. Cybulski, 1807–8), Polonaise pour le fortepiano avec accompagnement d’un flageolet, violon ou flűte... (wyd. L. Letronne, 1820), Douze differentes danses... na fortepian (wyd. A. Brzezina, 1823) i Wariacje C-dur na skrzypce i fortepian (wyd. J. Widrychiewicz, 1823). Łącznie spośród kompozycji S-go znane są obecnie 42 polonezy na fortepian, 2 polonezy na flecik lub flet z towarzyszeniem fortepianu i 2 cykle wariacji. Wg Józefa Elsnera utwory te konkurowały popularnością z polonezami Michała Kleofasa Ogińskiego. S. zmarł 30 V 1824 w Warszawie «nie dożywszy lat 40».
Z małżeństwa z Marią z Chociszewskich (zm. 6 IX 1852) pozostawił S. synów Alojzego młodszego (zob.) i Edwarda (zob.).
Młodszym bratem S-go był Antoni starszy (zm. 1821), kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog. Pierwotnie utrzymywał się z lekcji gry na fortepianie i z koncertów, w których brał udział jako solista lub akompaniator. W r. 1817 został jednym z siedmiu dyrektorów oraz dyrygentem w nowo powstałym w Warszawie Tow. Amatorskim Muzycznym, dającym koncerty w Resursie Kupieckiej (Pałac Seidlera przy ul. Miodowej), w Sali Redutowej Teatru Narodowego lub w Sali Srebrnej domu Salwatorów przy Rynku Nowego Miasta 2. Przez pewien czas przebywał prawdopodobnie w Krakowie, gdzie 17 IV 1818 otrzymał godność «członka czynno-honorowego» krakowskiego Tow. Przyjaciół Muzyki. W l. 1818–19 był «dyrektorem harmonii» warszawskiej loży wolnomularskiej «Bouclier du Nord» (Tarcza Północna) w trzecim stopniu wtajemniczenia. O jego zdolnościach muzycznych świadczy jedyny znany obecnie utwór: dojrzałe artystycznie, utrzymane w stylu epoki i niełatwe technicznie Variations et finale... a-moll, dedykowane bratu, S-mu (wyd. ok. 1820, W.). Wg różnych przekazów miał również napisać Fantazję na fortepian, Marsz polski, dedykowany gen. Karolowi Kniaziewiczowi, przechowywany przed drugą wojną światową w Zakł. Narodowym im. Ossolińskich we Lwowie oraz poloneza wysłanego w lutym 1812 przez Elsnera do lipskich wydawców B. Ch. Breitkopfa i G. H. Härtla. Antoni zmarł 5 I 1821 w Warszawie, w młodym wieku; nabożeństwo żałobne odbyło się 10 II w kościele Bernardynów.
Błaszczyk, Dyrygenci; Chybiński, Słown. muzyków; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Słown. Muzyków Pol.; – Długońska B., Wariacje Alojzego Stolpego (?–1824) w zbiorach Biblioteki Gdańskiej Akademii Nauk, w: Muzyka fortepianowa, Red. J. Krassowski, Gd. 2001 s. 125–34; Dorabialska H., Polonez przed Chopinem, W. 1938; Golachowski S., Antoni Stolpe. Szkic biograficzny, „Muzyka Pol.” 1935 nr 7 s. 169–85 (dot. całej rodziny); Jenike L., Kronika Zboru Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie 1782–1890, W. [b.r.w.]; Nowakowski E., Dawne szkoły muzyczne w Warszawie, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1891 nr 399 s. 276, nr 404 s. 336, nr 406 s. 364; Opieński H., Józef Elsner w świetle nieznanych listów, „Pol. Roczn. Muzykologiczny” 1935 s. 82, 84; Papierz S., Muzyka w polskich czasopismach niemuzycznych w latach 1800–1830, Kr. 1962; Prokopowicz M., Z działalności warszawskich księgarzy i wydawców muzycznych w latach 1800–1831, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., Red. Z. Chechlińska, W. 1971 I; Przybylski T., Polskie wariacje fortepianowe w latach 1800–1830, w: Muzyka fortepianowa, Red. J. Krassowski, Gd. 1981 IV; Schiller J., Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795–1862, W. 1998; 150 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie, Red. S. Śledziński, W. 1960; Tomaszewski W., Litografowane druki muzyczne Ludwika Letronne, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., Red. Z. Chechlińska, W. 1984 V; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; – Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, Oprac. A. T. Tyszka, W. 2001–4 I–II (błędne imię); – „Gaz. Warsz.” 1815 nr 32 dod., 1818 nr 43 dod. 2; „Kur. Warsz.” 1815 nr 32 dod. s. 570, 1824 nr 130 (nekrolog S-ego).
Bibliogr. dot. Antoniego Stolpego starszego: Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Hass, Sekta farmazonii warsz.; Opieński H., Józef Elsner w świetle nieznanych listów, „Pol. Roczn. Muzykologiczny” 1935 s. 80; Przybylski T., Karol Kurpiński. Kronika życia i twórczości, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, Red. Z. Chechlińska, W. 1980 IV; – Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, Oprac. A. T. Tyszka, W. 2001 I; – „Gaz. Warsz.” 1818 nr 43, dod. 2 s. 1157.
Barbara Chmara-Żaczkiewicz