Poniatowski Andrzej (André), (1864–1954), przemysłowiec i finansista. Pochodził z francuskiej linii Poniatowskich, był wnukiem Józefa Michała (zob.). Ur. 24 I w Paryżu; rodzicami jego byli: Stanisław (9 XI 1835–6 I 1908) i Louise Le Hon (15 VII 1838–9 II 1931). Uczył się w Paryżu, początkowo u Jezuitów, potem w Lycée Condorcet. W r. 1882 wstąpił do wojska jako prosty żołnierz, później ukończył oficerską szkołę kawalerii lekkiej w Saumur, w r. 1887 opuścił wojsko w stopniu podporucznika. Towarzyskie stosunki w paryskim środowisku finansowym sprawiły, że zaczął zajmować się interesami (do których, jak się okazało, miał znakomity zmysł). Przebywał w związku z tym w r. 1889 kilka miesięcy w Afryce Południowej. W r. 1892 udał się po raz pierwszy do Stanów Zjednoczonych, gdzie nawiązał kontakty w sferach wielkiej finansjery i wielkiego przemysłu. Ożenił się w r. 1894 z Amerykanką Elisabeth Sperry (ur. 1872) z San Francisco; początkowo mieszkał w Paryżu. Po nieudanej próbie wydawania w r. 1895 pisma „Revue Franco-Americaine” wyjechał do San Francisco. W Stanach Zjednoczonych spędził osiem lat, które uważał za «najczynniejsze i najszczęśliwsze w swoim życiu» (D’un siècle à l’autre, s. 295). Prowadził tam interesy na dużą skalę i dorobił się sporej fortuny. Był współzałożycielem i następnie prezesem kilku bardzo znaczących spółek (m. in. Californian Exploration Company, Sierra Railway C^o, Standard Electric C^o). Na początku XX stulecia obdarzono go obywatelstwem miasta Nowego Jorku. W tym okresie P. zdecydował się na powrót do Francji i od r. 1903 częściowo już mieszkał w Paryżu. Wszedł w kontakt ze znanym bankiem lyońskim «Banque Privée» i chcąc zapewnić dla tego banku oparcie ze strony kapitału amerykańskiego, zorganizował w r. 1904 syndykat «French Finance Corporation of America», złożony z dziesięciu finansowych i przemysłowych potentatów amerykańskich. P. wszedł do rady nadzorczej «Banque Privée», by objąć wkrótce jej prezesurę na lat dziesięć. Zarazem związany z interesami w Stanach Zjednoczonych, jeździł tam wielokrotnie.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej P. zgłosił się ochotniczo do wojska i niebawem został oficerem łącznikowym przy 4 Korpusie Armii Brytyjskiej dowodzonym przez gen. H. S. Rawlinsona. Zdemobilizowany w sierpniu 1915, powrócił do działalności zawodowej. W l. 1916–18 współdziałał w powstaniu amerykańskiego przemysłu aeronautycznego. Choć należał do trzeciego pokolenia osiadłych we Francji Poniatowskich, obudziło się w nim poczucie łączności z Polską. Już w r. 1905 podjął – bez rezultatu – próbę zainteresowania polityków i publicystów francuskich sprawą polską. Kiedy zaś w r. 1917 poczęła się tworzyć Armia Polska we Francji, P. będąc zdania, że głównych rezerw dla tego wojska należy szukać w Polonii amerykańskiej, udał się latem t. r., w porozumieniu z francuskim Min. Wojny, do Stanów Zjednoczonych i przyczynił się do rozpoczęcia oficjalnej rekrutacji wśród tamtejszych Polaków. Sztandar pierwszej polskiej dywizji Ignacy Paderewski wręczył uroczyście najstarszemu synowi P-ego Stanisławowi (oficerowi francuskiemu rannemu nad Marną), który w grudniu 1917 wylądował we Francji z ok. 16 000 Polaków. Do Armii Polskiej we Francji wstąpili dwaj kolejni synowie P-ego, Kazimierz i Andrzej. Jesienią 1917 P. uzyskał od francuskiego Min. Spraw Zagranicznych stałą miesięczną subwencję dla Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu.

Po wojnie P. był prezesem honorowym i przez pewien czas dyrektorem zarządzającym «Banque Privée». Założył też «Banque Franco-Polonaise» i następnie nim kierował. W maju 1923 towarzyszył marszałkowi F. Fochowi w podróży do Polski (była to jedyna bytność P-ego w Polsce) i brał udział w uroczystości odsłonięcia pomnika księcia Józefa w Warszawie i wręczenia Fochowi buławy marszałka Polski. W latach trzydziestych zainteresował się obroną osoby króla Stanisława Augnsta, m. in. korespondował w tej sprawie z Władysławem Konopczyńskim (podobno – jak wspominał Jan Lechoń – P. sam bardzo lubił, by nazywano go «Altesse Royale»). Długoletnia przyjaźń (od r. 1903) łączyła go z Paderewskim. Do osobistości polskich, z którymi utrzymywał bliższe stosunki, należał Władysław Sikorski, częsty gość w domu P-ego. P. otaczał opieką polski Zakład Św. Kazimierza w Paryżu. Ogłosił interesujące wspomnienia pt. D’un siècle à l’autre (Paris 1948), w których przedstawił koleje swego życia i środowisko, w którym przebywał od najwcześniejszego dzieciństwa do mniej więcej początków lat dwudziestych. Zmarł 26 III 1954. Był odznaczony Croix de Guerre.

Czterej synowie P-ego z małżeństwa z Elisabeth Sperry: Stanislas (30 VII 1895–1970), Casimir (ur. 30 X 1897), Andrzej (André), (zob.) i Jean (ur. 19 X 1907), byli związani z przemysłem. Wnuk Michel (ur. 16 V 1922, syn Casimira) był ministrem zdrowia i opieki społecznej (1973–4), ministrem spraw wewnętrznych (1974–7) we Francji.

Fot. w.: Poniatowski [A.] prince, D’un siècle à l’autre, Paris 1948; – Podr. Enc. Powsz., Red. S. Lam, Paryż 1954; Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Fürstlichen Häuser (Hofkalender), Jg 176: 1939 s. 588–9; Who’s who, 1925, London; toż za r. 1937; toż za r. 1938; toż za r. 1949; Konarski Sz., Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1958 s. 110; – Brandys M., Nieznany Książę Poniatowski, W. 1960 s. 233; Łojek J., Paryskie archiwum książąt Poniatowskich, „Przegl. Human.” 1976 nr 1 s. 85–96, nr 2 s. 67–78, 1977 nr 6 s. 155–65; tenże, [Wstęp do:] Poniatowski S., Pamiętniki synowca Stanisława Augusta, W. 1979; –Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1973 I 159, 190, 271, 307, 378, 414 (w indeksie mylnie); [Drohojowski J.], Jana Drohojowskiego wspomnienia dyplomatyczne, Kr. 1969; Korespondencja Heleny Modrzejewskiej i Karola Chłapowskiego, W. 1965 II; Lechoń J., Dziennik, Londyn 1973 III; [Zieliński J.], Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Londyn 1972 II.

Alina Szklarska-Lohmannowa