Moskorzowski (Moskorzewski) Andrzej Chrystian z Moskorzowa h. Pilawa (ur. ok. 1595 – zm. po r. 1650), działacz sejmikowy i ariański. Był synem Hieronima (zob.) i jego drugiej żony Reginy Dudyczówny, bratem Jana Teofila (zob.). W r. 1609 był młodzieniaszkiem, którego ojciec uczył sam retoryki i poetyki posługując się metodą Piotra Ramusa; następnie studiował M. zapewne w szkole rakowskiej. Czy wyjeżdżał także za granicę, nie wiadomo, ale w r. 1619 w albumie Andrzeja Lubienieckiego popisywał się znajomością języków: łacińskiego, greckiego, francuskiego i włoskiego. Synody rakowskie z l. 1624–5 zleciły mu opracowanie historii Kościoła w Polsce oraz pisma polemicznego przeciw luteraninowi Jakubowi Martiniemu, ale z tych zadań chyba się nie wywiązał. Po śmierci ojca w r. 1625 został dziedzicem i patronem znacznego ośrodka ariańskiego w Czarkowach nad Nidą. Jednocześnie rozpoczął M. działalność jako mówca i polityk, odgrywając poważną rolę w życiu woj. sandomierskiego (oficjalnym posłem na sejm nigdy chyba nie był), szczególnie występując w obronie tolerancji wyznaniowej. Na odbytym po zniesieniu zborów lubelskich przedsejmowym sejmiku opatowskim 31 VIII 1627 był mówcą z ramienia różnowierców i bronił tolerancji dla nich w ramach ogólnej praworządności i wolności szlacheckiej. Wraz z delegacją dysydentów przebywał na sejmie warszawskim t. r. i spisał jego diariusz (B. Jag.: rkp. 102 s. 912–976). Na sejmie elekcyjnym w r. 1632 ostrzegał przed wykluczeniem arian z konfederacji warszawskiej słowami: «Wszyscy IPP dysydenci na jednej łódce żeglują». Podpisał elekcję Władysława IV wraz z woj. sandomierskim. T. r. brał również udział w korespondencji braci polskich z holenderskimi remonstrantami, mającej na celu powiązanie obu wyznań. W l. 1628–34 poprzez swego młodszego brata Jana Teofila, który wstąpił w służbę protektora kalwinizmu hetmana Krzysztofa Radziwiłła, wszedł w kontakty z Litwą. Na podstawie otrzymanych od brata listów ułożył diariusz wojny moskiewskiej 1633–4 r. pt. Summaryjusz krótki gestorum w ekspedycyjej moskiewskiej (oprac. przez A. Rembowskiego w XIII tomie Bibl. Ord. Krasińskich, W. 1895). W początkach panowania Władysława IV popierał jego politykę, o czym świadczą np. mowy na sejmikach woj. krakowskiego w Proszowicach z 16 XII 1634 i 30 X 1635. Jeszcze na posejmowym sejmiku opatowskim 1637 r. popierał politykę finansową i zagraniczną króla oraz występował przeciw zwyrodnieniu parlamentaryzmu twierdząc nawet, «że też owa regułka izby poselskiej, uno contradicente nulla lex, przedtem salutaria, teraz za odmianą humorów ludzkich już zaczyna być Rzeczypospolitej perniciosa».
W ostatnich latach ariańskiego Rakowa był zapewne M. tamtejszym scholarchą (w r. 1637 odpowiadał na mowę rektora Wawrzyńca Stegmana, «którą miał podczas egzaminu», i wygłosił też mowę «przy konkluzyjej tegoż egzaminu», a na sejmiku opatowskim 25 VIII 1639 wygłosił mowę przeciwko procesowi sejmowemu, który doprowadził do likwidacji stolicy braci polskich, domagał się zniesienia procesu sumarycznego jako niezgodnego z prawem. Wystąpił tu przeciw polityce kanclerza Jerzego Ossolińskiego, a nawet zaczął umiarkowanie bronić przywilejów Gdańska przed próbami narzucenia ceł przez króla; jednocześnie osłaniał przed władzami miejskimi Gdańska ministra ariańskiego Marcina Ruara. Liczne mowy M-ego z l. ok. 1625–43 znane są ze wzmianek lub odpisów. Były one pisane po polsku, ale z wieloma makaronizmami łacińskimi, a dotyczyły nie tylko spraw politycznych i samorządowych, lecz również ślubów, pogrzebów itd. Często występował M. na uroczystościach rodzinnych małopolskiej szlachty ariańskiej (stosunkowo najwięcej tych mów zachował dawny rkp. B. Ossol. nr 647 – obecnie w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie), przy czym zdarzały się również mowy mające charakter polemiki wyznaniowej, jak replika przeciw wystąpieniu Jerzego Ossolińskiego na pogrzebie Stanisława Cikowskiego podkomorzyca krakowskiego.
Na zamożność M-ego wskazuje to, że w r. 1635 Magdalena Gołuchowska, wdowa po Janie, była mu winna 9 000 złp. Z początkiem lat trzydziestych procesował się M. w sprawie zapisów swojej stryjenki Zofii z Pągowskich na rzecz plebanów katolickich w Dzierzgowie i Koniecpolu. Żył jeszcze w maju 1650.
Żonaty z Anną Wiszowatą, miał M. syna Hieronima Gratusa (zob.). W pierwszej połowie XVII w. występowało kilku innych Andrzejów Moskorzowskich, związanych bardziej bezpośrednio z rodowym gniazdem Moskorzowem.
Enc. Org.; Uruski; Elektorowie; Katalog rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lw. 1880 I; – Chmaj L., Bracia polscy, W. 1957; Kot S., Ideologia polityczna i społeczna braci polskich, W. 1932; Kubala L., Jerzy Ossoliński, Lw. 1924; Merczyng, Zbory i senatorowie, s. 107; Raków ognisko arianizmu, Kr. 1968; Studia nad arianizmem, W. 1959; Szczotka S., Synody arian polskich, „Reform. w Pol.” T. 7–8: 1936; Tazbir J., Walka z braćmi polskimi, „Odr. i Reform. w Pol.” R. 1: 1956; Trawicka Z., Sejm z roku 1639, „Studia Hist.” R. 15: 1972 s. 557, 559; Zeltner G. G., Historia Crypto-Socinismi…, Lipsiae 1729 II 328; – Akta sejmikowe woj. krak., II; Bibl. Ord. Krasińskich, XIII, XXIII–XXIX; Bock, Historia antitrinitariorum, I; Miscellanea Arianica, „Arch. Hist. Filoz. i Myśli Społ.” R. 6: 1960 s. 254–8, 282; Pistorius S., Sacra epigrammata, (Raków 1611 – ok. 1636), octernio I, XI, XV–XVII; Sandius Ch., Bibliotheca antitrinitariorum, W. 1967; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac. t. 240 s. 1408–1409, t. 451 s. 116, Terr. Crac. t. 353 s. 869–870, 1195–1197, t. 354–356; B. Czart.: rkp. nr 1372 s. 7, 13, 225, 331, nr 1403 s. 214–216, nr 1657 s. 591–592, nr 2580 II 95–98; B. Jag.: rkp. 102 s. 770–780, 912–976; B. Kórn.: rkp. 1317 s. 667–682; B. Ossol.: rkp. nr 207, 226, 314 s. 137–153; B. PAN w Kr.: rkp. 2252 k. 210–212, 215–216 oraz Teki Pawińskiego nr 21 k. 88; B. Ukraińskiej Akad. Nauk w Lw.: rkp. nr 240 k. 52–53, nr 647; – Informacje dr Zofii Trawickiej i dr Ladislao Lászloczkyego.
Wacław Urban