Rutkowski Andrzej Jan (1760–1830), aktor, śpiewak, dyrektor teatru.
Dn. 21 IX 1783 R. debiutował w teatrze warszawskim w operze G. Paisiello „Fraskatanka”. W r. 1784 przebywał, jak się zdaje, na prowincji. Od r. 1785 wchodził w skład zespołu Andrzeja Mierzyńskiego w Lublinie, gdzie należał do lepiej płatnych aktorów. W Lublinie wystąpił m. in. w uroczystym przedstawieniu opery „Agatka” J. D. Hollanda, wystawionej 25 V 1786, z racji oktawy imienin żony Franciszka Ksawerego Branickiego. Dn. 14 VIII 1786 poślubił R. w Lublinie aktorkę Karolinę Werter. Z zespołem lubelskim wyjeżdżał do Lwowa (w zimie 1786) i do Dubna (w l. 1786 i 1787). W czasie pobytu w r. 1787 w Dubnie R., człowiek krewkiego temperamentu, «obraził słownie» administratora trupy oraz jej kapelmistrza, za co sąd wójtowsko-ławniczy w Lublinie skazał go 29 III 1787 na tydzień wieży. Na jesieni 1787 R. wraz z trzema kolegami z Lublina ubiegał się o pozwolenie występowania przez zimę w Krakowie, lecz podanie skierowane w tej sprawie 29 IX do magistratu w Krakowie zostało załatwione odmownie. W r. 1788 razem z żoną i paru innymi aktorami lubelskimi został R. zaangażowany do zespołu Wojciecha Bogusławskiego w Wilnie, a w l. 1790–4 grał w tym zespole w Warszawie. Być może, że w sezonie 1791–2 R. wyjechał na pewien czas na występy do Grodna (do trupy Dominika Morawskiego). W czasie powstania kościuszkowskiego brał udział w walkach na Starym Mieście, dowodząc jednym z oddziałów szturmujących ambasadę rosyjską, i został ranny. Dn. 29 X 1794 na żądanie publiczności odbył się benefis R-ego «za okazane męstwo w czasie oblężenia Warszawy».
Po upadku powstania R. wyjechał do Lwowa do teatru zorganizowanego przez Bogusławskiego. Zaliczano go tu, tak jak i w Warszawie, do aktorów kwalifikujących się do większych ról. Po powrocie zespołu Bogusławskiego do Warszawy w r. 1799 R. pozostawał w nim do r. 1801.
Wg opinii przekazanej przez Jana Tomasza Seweryna Jasińskiego, nie miał R. wielkiego talentu, ale był bardzo użytecznym aktorem. Występował w repertuarze dramatycznym, a przede wszystkim muzycznym, należąc do cenionych członków trupy operowej Bogusławskiego. Miał szeroki zasięg emploi, grywał «tkliwych i komicznych ojców, intrygujących przyjaciół, role wesołe, pedantów, służących». W operze śpiewał czasem partie «kochanków», ale najczęściej partie «buffo». Do jego najlepszych ról zaliczano m. in.: Jonka w „Krakowiakach i Góralach” Bogusławskiego, Antka «kochanka Agatki», w operze „Pan dobry jest ojcem poddanych” J. D. Hollanda, Jurgę w komedii Bogusławskiego „Spazmy modne”. W operze „Amazonki” J. Elsnera we Lwowie R. śpiewał drugą partię komiczną Strabona. Udany był występ R-ego jako Biskromy w „Axurze” A. Salieriego; lwowski recenzent napisał wówczas, iż R. «umie połączyć niezrównanego bufona z współczującym przyjacielem i zasłużył sobie na szczególny poklask publiczności».
Na jesieni 1801 wraz z żoną zaangażował się R. do teatru w Wilnie. Teatr ten w l. 1801–5 kierowany przez ambitną i energiczną dyrektorkę Mariannę Morawską miał dość dobry repertuar operowy i Rutkowscy należeli do użytecznych śpiewaków zespołu. Po objęciu dyrekcji teatru wileńskiego przez Macieja Każyńskiego Rutkowscy wchodzili w skład jego trupy jeszcze do r. 1807. W l. 1808–9 i 1811–12 kierował R. własną trupą występującą w Mińsku, Witebsku, Mohylewie, Połocku. W zespole tym znajdowała się żona R-ego i rozpoczynająca karierę zawodową jego córka Katarzyna oraz jej późniejszy mąż Wojciech Aszperger. W zimie 1809 i na wiosnę 1810 grał R. w teatrze wileńskim. W maju 1810 energicznie wystąpił przeciw dyrektorowi teatru Każyńskiemu, który chciał zmniejszyć o połowę aktorskie gaże. Od końca 1812 r. do r. 1814 występował znów na scenie wileńskiej zaliczając się wraz z żoną do pierwszoplanowych śpiewaków.
Na wiosnę 1815 razem z żoną, córką i zięciem zaangażował się R. do teatru warszawskiego. Recenzent z Tow. Iksów wymienił R-ego wśród grona przybyłych wówczas do Warszawy utalentowanych aktorów. Ale występy niemłodego już i schorowanego R-ego wypadły słabiej niż przed laty. W recenzji Iksów wytykano mu usterki głosu i gry. W l. n. R. rzadko ukazywał się na scenie i to w dalekoplanowych rolach (np. węglarz w „Dziewicy Orleańskiej” F. Schillera). Dn. 30 V 1817 wystawiono na benefis R-ego operę „Leszek Biały” J. Elsnera. W 1. poł. 1819 r. występował R. przez pewien czas w Kaliszu. Dn. 18 V 1821 odbył się w Warszawie benefis R-ego i jego żony w komedii „Umarli żywi”, w anonsie o spektaklu określono ich jako «wysłużonych artystów». Resztę życia przepędził R. w Warszawie u córki Katarzyny Aszpergerowej (zob.). Zmarł tamże 18 V 1830 i został pochowany na Powązkach („Kur. Warsz.” zamieścił 21 V 1830 nekrolog, w którym przypomniano postawę patriotyczną R-ego w czasie powstania kościuszkowskiego i pozytywnie oceniono jego działalność zawodową).
Z małżeństwa z Karoliną z domu Werter (zob. Rutkowska Karolina) miał R. oprócz Katarzyny Aszpergerowej jeszcze córki: Józefę (zm. 1865), Poliksenę, Zofię (zm. 1851), zamężną Lasocką, oraz Anielę (zm. 1856) zamężną Starzewską – wszystkie były również aktorkami.
Słown. Teatru Pol. (bibliogr.); Szwankowski E., Repertuar teatrów warszawskich 1814–1831, W. 1973; – Jabłoński Z., Dzieje teatru w Krakowie w l. 1781–1830, Kr. 1980; Kaszyński S., Dzieje sceny kaliskiej, Ł. 1962; Kruk S., Życie teatralne w Lublinie, L. 1982; Raszewski Z., Bogusławski, W. 1982; Teatr Narodowy 1765–1794, W. 1967; – Recenzje teatralne Tow. Iksów, Oprac. J. Lipiński, Wr. 1956.
Karyna Wierzbicka-Michalska